قاسم محبعلی در ارزیابی خود از عملکرد یک ساله وزارت خارجه دولت چهاردهم، اظهار کرد: اساسا دولت‌ها توان خاصی برای تصمیم‌گیری در سیاست خارجی ندارند و صرفا مجریان سیاست‌های ابلاغی یا اصول باقی‌مانده از گذشته هستند و قدرتی هم برای تغییر آن‌ها ندارند.

وی افزود: ما سه اصل ثابت در سیاست خارجی داریم که در دولت‌های مختلف، تغییری نمی‌کند. نخست، سیاست هسته‌ای است که ربطی به دولت‌ها ندارد و یک سیاست قدیمی محسوب می‌شود که در هر دوره‌ای اثراتی را داشته است؛ زمانی باعث تصویب شش قطعنامه ضدایرانی شد، سپس برجام آمد تا اثرات این قطعنامه‌ها را کم کند، اما شکست خورد و نهایتا هم عده‌ای در داخل، مانع احیاء برجام شدند.

او اضافه کرد: بنابراین، این میراثی از گذشته است. دولت چهاردهم باید الزامات شرایط فعلی را برای حاکمیت تعریف و زمینه تغییر سیاست‌‌ هسته‌ای را فراهم می‌کرد که موفق نشد.

وی ادامه داد: موضوع دوم، سیاست منطقه‌ای ایران است‌. پس از هفتم اکتبر دیگر کاملا واضح بود که روند خاورمیانه متحول شده و اگر سیاست‌های ما نیز متناسب با شرایط جدید تغییر نکند، جنگ گسترش می‌یاید. اما مسئولین دولت قبل از اعلام ساعت صفر (اختیار راه‌اندازی جنگ تمام‌عیار علیه اسرائیل توسط مقاومت) صحبت می‌کردند و شعارهایی می‌دادند که اکنون عملیاتی نبودن آن‌ها کاملا روشن شده است.‌ امروز نیز حرف‌هایی در مورد حزب‌الله زده می‌شود که هرگز قابل اجرا نیست.

محبعلی ادامه داد: اگر بعد از طوفان‌الاقصی، جمهوری اسلامی برای جلوگیری از گسترش جنگ تلاش می‌کرد، شاید شاهد تسری جنگ به لبنان، سوریه و نهایتا ایران نمی‌بودیم. در دولت آقای پزشکیان نیز می‌توانستیم با مذاکره مستقیم با آمریکا، جلوی جنگ را بگیریم، اما چنین نشد.

این تحلیلگر مسائل بین‌الملل با بیان اینکه سومین موضوع، سیاست ایران در قبال آمریکاست، عنوان کرد: اکنون پس از ۴۷ سال باید ببینیم این سیاست چه کمکی به تقویت منافع ملی ما کرده است. متأسفانه هیچ کدام از این اصول در سیاست خارجی تغییر نکرده و طبیعتا دولت به عنوان مجری سیاست‌های نظام نیز نتوانسته کار خاصی را انجام دهد. بسیاری از افراد، فکر می‌کردند با روی کار آمدن آقای پزشکیان به جای جلیلی، از وقوع جنگ جلوگیری می‌شود، تحریم‌ها کاهش می‌یابد و مذاکرات مستقیم با آمریکا آغاز خواهد شد. اما هیچ کدام این‌ها اتفاق نیفتاد، زیرا دولت نتوانست به نیروهای داخلی و کسانی که در شکل‌گیری وضعیت فعلی دخیل هستند، ضرورت انجام اقدامات پیشگیرانه از جنگ را بفهماند.

محبعلی ادامه داد: در حقیقت، دولت و وزارت امور خارجه قادر نبودند که جلوگیری از جنگ و فعال‌سازی مکانیسم ماشه را به یک تصمیم سیاسی نظام تبدیل کنند و همین باعث شد که ما به شرایط امروز دچار شویم. دولت چهاردهم باید در گام نخست، تصمیم‌گیری در مورد خاورمیانه، آمریکا و مسائل هسته‌ای را از نهادهای دیگر می‌گرفت و به سیاست خارجی بازمی‌گرداند.

این صاحبنظر مسائل سیاست خارجی بادآور شد: انتقادی که می‌توان به وزارت خارجه و دولت چهاردهم وارد دانست، این است که علی‌رغم اینکه واضح بود ادامه سیاست‌های قدیمی، نتیجه‌ای جز هزینه‌سازی برای کشور ندارد، اما هیچ تلاشی برای تغییر این سیاست‌ها انجام نداد و حتی آن‌ها را تقویت کرد. حتی آقای روحانی در دولت خود تلاش می‌کرد این سیاست‌‌ها را تغییر دهد، اما آقای پزشکیان دائما می‌گوید صرفا تابع دستورات ابلاغی است. چنین رویکردی ممکن است در داخل قابل اجرا باشد، اما در خارج اصلا ممکن نیست، زیرا در عرصه بین‌الملل تنها ایران تصمیم نمی‌گیرد و طرف‌های دیگر نیز نقش‌آفرین هستند.

وی با اشاره به نامه تروئیکا به شورای امنیت برای فعال‌سازی اسنپ‌بک، بیان کرد: در یک ماه باقی‌مانده تا اجرای رسمی مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های شورای امنیت، دولت باید حاکمیت را نسبت به لزوم تجدیدنظر در سیاست‌هایی که کشور را به وضعیت کنونی رسانده، مجاب کند تا سیاست‌های جدیدی متناسب با منافع ملی تدوین شود. ایران باید صلح‌آمیز بودن فعالیت هسته‌ای خود مطابق با NPT را ثابت کند. بنابراین، همکاری‌ با آژانس از ضروریات است. تجربه جهانی نشان داده هر کشوری مانند کره شمالی که همکاری با آژانس را قطع و به سمت مخفی‌کاری حرکت کرده، نهایتا بمب اتمی ساخته است. ما که هیچ قصدی برای ساخت سلاح هسته‌ای نداریم، پس مخفی‌کاری هم نباید بکنیم.

مدیرکل اسبق اداره خاورمیانه وزارت خارجه ادامه داد: گام بعدی، افزایش تعاملات با اروپا و نهایتا مذاکره با آمریکاست، زیرا اگر امروز با آمریکا گفت‌وگو نکنیم، شش ماه یا یک سال دیگر مجبور به این کار خواهیم شد، همان طور که با صدام نیز پس از ۸ سال جنگ مذاکره کردیم. شاید در جریان جنگ ۸ ساله نیز اگر همان موقع که فاو عراق را تصرف کرده بودیم، با صدام گفت‌وگو می‌کردیم، می‌توانستیم به نتیجه بهتری برسیم. در مورد آمریکا نیز معلوم نیست که گذر زمان باعث افزایش توان ما در مذاکره با این کشور شود. باید توجه داشت هر مخاصمه‌ و حتی جنگی، تنها از راه مذاکره قابل پایان است؛ همان طور که جنگ روسیه و اوکراین نیز نهایتا به میز گفت‌وگو رسید.

محبعلی اضافه کرد: بنابراین، مذاکره قطعی است و باید زودتر آن را انجام دهیم. اما اگر ایران به جای کارهای گفته‌شده، به سمت اظهارات تحریک‌کننده و اقدامات متقابل حرکت کند، اسنپ‌بک فعال خواهد شد و مجددا تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران بازمی‌گردد، کشور تحت بند هفتم منشور سازمان ملل قرار می‌گیرد و به عنوان تهدید صلح و امنیت جهانی شناخته می‌شود و اسرائیل و آمریکا برای حمله مجدد به ایران فرصت پیدا می‌کنند، خصوصا که این بار برای جنگ با ما توجیه حقوقی نیز دارند.‌

دولت هیچ تلاشی برای تغییر رویه‌های اشتباه کشور در زمینه سیاست خارجی نکرد/ هنوز هم می‌توانیم از بازگشت تحریم‌های شورای امنیت جلوگیری کنیم