حضرت آیت الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی سه شنبه ۹ مردادماه ۱۴۰۳ در دیدار با نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان بر مخالفت ایران با کریدور زنگزور تاکید و اظهار کرد: جمهوری اسلامی ایران مسیر زنگزور را به ضرر ارمنستان می‌داند و همچنان بر این موضع خود ایستادگی دارد.
اکنون با اقدامی که آمریکا در تسخیر این کریدور توسط شرکت خانوادگی ترامپ انجام داد، مشخص شد برخلاف خوش‌خیالی برخی در ایران و کوتاهی‌هایی که صورت گرفته، علت مخالفت رهبر انقلاب با زنگزور کاملا کارشناسی و در راستای منافع ملی ایران بوده است. ضمن اینکه موضع رهبر انقلاب درباره مخالفت ایران با احداث کریدور زنگزور، موضع قطعی کشور محسوب می‌شود و هرچند جریان اصلاح‌طلب آمریکایی همچون همیشه به دنبال خوش‌خدمتی به غرب و پیگیری منافع آمریکا خواهد بود، اما ضروری است مسئولان جمهوری اسلامی به تاسی از رهبر انقلاب، یکصدا با طرح آمریکایی زنگزور مخالفت کنند.

علت مخالفت ایران با زنگزور

اما سؤال اینجاست که اساساً، ساخت کریدور زنگزور چه تهدید علیه منافع ایران داشته و چرا جمهوری اسلامی تا این حد با ساخت این کریدور مخالف است؟

کریدور میانی یا همان ترانس کاسپین، از ابتدای تأسیس خود توسط جمهوری آذربایجان، ترکیه، گرجستان و همسایگان شرقی دریای خزر منجر به دور خوردن مسیرهای ریلی عبوری از ایران شده است. هرچند، چینی‌ها به عنوان مبدأ بار این کریدور، به دلیل تحریم‌های موجود علیه تهران تا حد زیادی از این مسیر ترکیبی حمایت کرده و حتی در مواردی چون ایجاد زیرساخت‌های ریلی و بندری در دو کشور قزاقستان و ترکمنستان، اقدام به پرداخت وام‌های کلان با بازپرداخت بلندمدت نموده‌اند.

اما در بخش غربی دریای خزر، شاهد حضور کریدور باکو – تفلیس – قارص (BTK) هستیم که بار ورودی به بندر آلت در نزدیکی باکو را از طریق تفلیس گرجستان به سمت قارص ترکیه هدایت کرده و از آنجا، راهی اروپا می‌کند. با این وجود، اصرار اردوغان و الهام علی‌اف در ایجاد همبستگی میان کشورهای ترک‌زبان حاشیه دریای خزر و کمک به ایجاد استقلال سازمان دولت‌های ترک (OTS) منجر به برانگیخته شدن احساسات قومیتی هم در بخش قفقاز جنوبی و هم در ایران و ارمنستان شده است.

از مدت‌ها قبل، ترکیه و جمهوری آذربایجان قصد داشتند با احداث خط ریلی عبوری از منطقه زنگزور واقع در مرز ایران و ارمنستان، نوعی پیوستگی برای کریدور میانی ایجاد نمایند. دستکم از نگاه ترانزیت محور، همین اقدام منجر به تحریک ایران و رونق گرفتن بیشتر کریدور میانی در برابر مسیرهای ترانزیتی ایران شده است. پس اعتراض ایران به ساخت این کریدور تا همین‌جای کار هم کاملاً طبیعی به نظر می‌رسد.

کریدور زنگزور چه تهدید علیه ارمنستان ایجاد خواهد کرد؟

اما سوالی که کمی نیاز به تحقیق و نگرش عمیق‌تر دارد، یافتن پاسخی برای چرایی تاکید رهبر انقلاب بر عملکرد این کریدور برخلاف منافع ارمنستان است. کریدور زنگزور بر اساس طرح پیشنهادی ترکیه و آذربایجان، قرار است دقیقاً از داخل خاک ارمنستان عبور کند. اگرچه این منطقه کاملاً مرزی بوده و فاصله زیادی با ایروان دارد، اما تحرکات باکو در منطقه سیونیک ارمنستان و تسخیر غیرقانونی چند روستای این منطقه، نشان‌دهنده عمق مشکلات موجود میان دو کشور است. حال فرض کنید که اتصال خاک ترکیه به عنوان عضوی از ناتو با آذربایجان از طریق کریدور زنگزور برقرار شود؛ در چنین شرایطی با توجه به ضعف شدید نیروهای نظامی ارمنستان در قبال ترکیه و آذربایجان، نفوذ نظامی از طریق ریل آن هم با اعطای دسترسی قانونی از سوی ایروان به سادگی انجام خواهد شد.

هرچند، بسیاری از کارشناسان معتقدند که ساخت این کریدور، منجر به دسترسی ناتو به آب‌های دریای خزر نیز خواهد شد که البته این گزینه با توجه به امضای کنوانسیون آکتائو یا همان کنوانسیون حقوقی دریای خزر (۲۰۱۸) مبنی بر غیرقانونی بودن اعطای حق دسترسی بیگانگان به این دریا و اختلافات موجود میان آنکارا و ناتو، در شرایط فعلی چندان محتمل نیست. با این حال، همین موضوع نیز می‌تواند منجر به ایجاد نارضایتی برای ایران و روسیه شود.