قانون مشاغل سخت و زیان‌آور که زمانی برای کاهش آسیب‌های محیط کار تصویب شده بود حالا به یک ابزار مهم برای اقدام به بازنشستگی زودهنگام در برخی مشاغل تبدیل شده است. هدف از تصویب این قانون البته بازنشستگی زودهنگام برای مشاغلی که به ذات برای سلامتی زیان آورند مانند معدن بوده ولی بخش دیگری از اهداف آن کاهش آسیبها در مشاغلی است که ذاتا زیان بار نیستند.

این رویکرد فشار را به منابع تامین اجتماعی بیشتر خواهد کرد که نهایتا دود آن می‌تواند به چشم کارگران و بازنشستگان برود. برخی از تحلیل‌گران این نحوه اجرای قانونن مشاغل سخت و زیان‌آور را با رویکرد حاکم بر تامین اجتماعی در دهه ۸۰ همسو می‌دانند که در آن از راههای گوناگون تلاش می‌شد تا بازنشستگی پیش از موعد افزایش یابد. آن زمان توجیه این بود که با این اقدام زمینه برای اشتغال جوانان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی فراهم‌تر خواهد شد.

فرامرز توفیقی، فعال کارگری، به خبرآنلاین گفت: «مشکل پیش آمده در قانون مشاغل سخت و زیان آور برای امروز و دیروز نیست و تنها به همین قانون هم خلاصه نمی‌شود. واقعیت این است که ما همیشه در نوع قانون‌گذاری دچار مشکل هستیم زیرا به جای انکه مسائل را فرایندی فهم کنیم، به شکل علت و معلولی با آن مواجه می‌شویم.»

او با اشاره به قانون نوسازی صنایع و به نوعی مرتبط دانستن این دو قانون با یکدیگر توضیح داد: «زمانی که قانون نوسازی صنایع برای بازنشستگی ۲۵ ساله تصویب شد، فکر می‌کردند که کشور با سرعتی قابل توجه صنعتی خواهد شد و قانون گذاران با این قانون می‌خواستند زمینه اشتغال بیشتر را البته به زعم خودشان فراهم کنند.»

صنعتی شدن مطالبه انقلاب بود

توفیقی با یادآوری اینکه یکی از انتقادات اساسی به رژیم گذشته، صنعتی نبودن ایران بود و صنعتی شدن یکی از مطالبات مهم انقلاب بود ادامه داد:‌ «به شاه انتقاد می‌شد که به جای صنعتی کردن، کشور را تبدیل به مونتاژ کار کرده است. بگذریم از اینکه در طول این سالها نه تنها صنعتی نشدیم که حتی در بخشهایی دیگر مونتاژ کار هم نیستیم. من فکر می‌کنم مشکلات امروز تا اندازه زیادی به دلیل همین روند شکست خورده صنعتی شده است.»

او افزود: «در این سالها به دلیل تحریم و ناکارآمدی بخش بزرگی از صنایع ما از بین رفتند و این همزمان بود با تشویق به فرزندآوری. به ویژه در دهه ۶۰ که انواع مشوق‌ها برای فرزندآوری را در نظر گرفتند ما با یک شوک جمعیتی هم مواجه شدیم. پرواضح است وقتی فرزندآوری تشویق می‌شود باید فکری به حال آموزش، بهداشت، درمان و اشتغال آنها هم بکنند. وقتی در صنعتی کردن هم دچار مشکل شدیم، بازنشستگی پیش از موعد یکی از راههای ایجاد شغل بود و چه راه پر هزینه‌ای.»

توفیقی با یادآوری رشد دانشگاهها و جمعیت دانشجو در دهه‌ها ۷۰ و ۸۰، این روند را در ادامه تلاش برای عقب افتادن نیاز به شغل بخشی از جمعیت کشور دانست.

عضو پیشین شورای عالی کار گفت: «روند صنعت زدایی در کشور ما تشدید شد و قوانینی چون نوسازی ۲۵ ساله صنایع یا مشاغل سخت و زیان آور هم به تصویب رسیدند. با اینکه قانون مشاغل سخت و زیان آور در پی این بود که مشاغل زیان آور را به سمت استاندارد کردند سوق دهد اما کشور در این سالها صنایعش عقب مانده‌تر شده و تنها استفاده این قانون به بازنشستگی پیش از موعد خلاصه شده است.»

وی با یادآوری چهار آیتم کارگر، ماشین، متد و مواد اولیه معتقذد است ما در این سالها تکنولوژی را نه تنها به روز رسانی نکردیم که حتی دچار عقب‌نشینی هم شده‌ایم. از نظر متد نیز پیشرفتی نداشتیم و در مواد اولیه هم متکی شده‌ایم به مواد اولیه درجه چندم چینی. نیروی کار را هم آن قدر تضعیف و استمرار کرده‌اند که تبدیل شده به یکی از ارزان‌ترین نیروهای کار جهان.»

توفیقی توضیح داد: « در حالی که هر ساله قوانین مرتبط با آلایندگی در جهان سخت‌گیرانه‌تر می‌شود، ما با محیط کاری با بهره‌وری پایین و آلایندگی بیشتر از گذشته مواجهیم. این در حالی است که از ابتدا به جای توجه به این بخش قوانین مشاغل سخت و زیان‌آور، از آن به عنوان اهرمی برای بازنشستگی پیش از موعد بهره جستند. فکر می‌کردند با این کار می‌توانند اشتغال‌زایی را بیشتر کنند اما در عمل همانطوری که مشهود است، چنین نشد.»

مسبب این وضعیت تصمیم‌گیران کشورند

وی با اشاره به سو استفاده‌های بخشی از کارفرمایان از این قانون گفت: «اکنون دیگر نه سود تولید مانند گذشته است و نه توان رقابتی چندانی برای صنایع و بنگاههای ما باقی مانده است. به همین دلیل امروز تعداد زیادی از کارفرمایان و سرمایه‌داران در پی تغییر این قانون هستند. درواقع امروز برای کارفرمایان این قانون چون دیگر فایده‌ای ندارد، تمایل به تغییر آن بالا رفته است.»

عضو پیشین شورای عالی کار که در دولت سیزدهم از این سمت کناره گرفت، باور دارود وضعیت فعلی این قانون و انواع بازنشستگی‌های زودهنگام موجب فشار سنگینی بر منابع صندوق تامین اجتماعی شده است.

او افزود: «اکنون با وضعیتی مواجهیم که ورودی صندوق آنقدر کاهش یافته که کفاف هزینه‌های آن را نمی‌دهد. بازنشستگی زودهنگام فقط با ارجاع به این قانون نبوده بلکه اگر فراموش نکرده باشید در دوره احمدی‌نژاد دولت حاکم تمام عیار تامین اجتماعی شده و مانند گاوی شیرده منابع آن را هر جا که خواستند هزینه کردند. در این راستا زنان قالیباف را تحت پوشش تامین اجتماعی کردند، صندوق‌های ورشکسته فولاد، مخابرات و ذوب‌آهن را هم به این سازمان تحمیل کردند و به این اقدامات آن قدر ادامه دادند تا صندوق تبدیل به یک صندوق ورشکسته شود.»

این اظهارات در حالی است که مرکز آمار ایران نرخ بیکاری ۱۴۰۳ را ۷.۶ درصد اعلام کرده است که کمترین نرخ بیکاری ایران در یک دهه گذشته محسوب می‌شود.

توفیقی با رد آمارهای رسمی که از بهبود وضعیت اشتغال و کاهش بیکاری خبر می‌دهند تاکید کرد: «اگر واقعا این همه اشتغال‌زایی در کشور بوده چرا ورودی منابع به صندوق تامین اجتماعی احیا نشده و هنوز بحران منابع وجود دارد؟‌ مگر اینکه انقدر میل به اشتغال رسمی کاهش یافته باشد که از این طریق نرخ بیکاری کاهش یافته که در این صورت دیگر چیزی برای دستاورد تراشی وجود ندارد.»

وی افزود:‌ «همانطوری که گفتم امروز صندوق تامین اجتماعی رو به ورشکستگی است، صنایع هم رفع آلایندگی و سختی از مشاغل نکردند و حالا دیگر ادامه این وضعیت ممکن نیست. در اینجا البته نه کارگر مقصر است و نه حتی کارفرما، بلکه مسبب این وضعیت نظام تصمیم‌گیری کشور است که به این شکل کشور را سالها است اداره می‌کنند و نه تنها شغلی نساختند و صنایع را پیش نبردند که صندوق تامین اجتماعی را بحران زده کردند. به باور من تغییر در قانون مشاغل سخت و زیان‌آور اگر همزمان با اصلاحات اساسی تر و تغییر رویکرد حاکمیت نباشد، در نهایت نخواهد توانست به اهداف مهمی دست یابد.»

قانون مشاغل سخت و زیان آور از همان ابتدا منحرف شد/ توفیقی: شکست در صنعتی شدن، در مشکلات امروز نقش دارد