غلط‌های املایی این روزها جولان می‌دهد، از آگهی‌نماها (بیلبورد) در گوشه‌وکنار شهر گرفته تا زیرنویس‌های تلویزیون و نامه‌های رسمی و اطلاعیه‌ها و گاه تیتر روزنامه‌ها!

گرایش به گفتاری‌نویسی هم که در تبلیغات تجاری و غیرتجاری در حال افزایش است، به این غلط‌نویسی‌ها افزوده است. شاهکار اخیر شهرداری تهران را هم که اصطلاحات و تعابیر نسل z را بهانۀ آگهی‌نماهای خود قرار داده بود، می‌توان به این زنجیره افزود. همۀ این‌ غلط‌ها علاوه بر دلایل فراوان دیگر، کاملاً متأثر از فضای مجازی است.

نابسامانی در خط فارسی با ورود «نت»

از کودکی و همان کلاس اول دبستان، مهم‌ترین دغدغه برای دانش‌آموزان، پدر و مادرها و آموزگاران، پدیدۀ غلط املایی است. ازاین‌رو، درس املا، یکی از دروس پایه‌ای است تا این چالش مهم آموزشی در بستری از تمرین و تکرار، دست‌کم تاحدودی سامان یابد.
این مشکل فقط به مدرسه و حتی دانشگاه خلاصه نمی‌شود، بلکه دغدغۀ اصلی هر نویسنده‌ای است؛ چه در رسانه، اداره و یا هر بستر و قالبی که نوشتن اتفاق می‌افتد.

یک نکته کاملاً روشن است و آن اینکه از طرفی غلط‌های املایی بیشتر در واژه‌های عربی رخ می‌دهد. از طرف دیگر تفاوت در نوشتن و خواندن برخی واژه‌ها مانند خواهر (خاهر) و لطفاً (لطفن) به این مشکل دامن زده است. نکتۀ دیگری هم وجود دارد و آن این است که در رسم‌الخط فارسی گاه بیش از یک علامت، نشانه یا نویسه برای یک آوا یا صدا وجود دارد؛ مانند صدای «س» که برای نویسه‌های ص، ث و س استفاده می‌شود. همچنین گاه برای چند آوا یا صدا، یک نویسه، نشانه یا علامت وجود دارد؛ مانند صدای«اُ، واو، او» که با نویسۀ «و» در واژه‌هایی مانند خوشرو، می‌روم، آبرو می‌آید.اما با این مشکلات ـ که البته در دیگر زبان‌ها هم کمابیش دیده می‌شود ـ، به‌نوعی کنار آمده‌ایم و با تمرین و کاربست مستمر آن در نوشته‌هایمان، سعی کرده‌ایم غلط‌های املایی را به حداقل برسانیم. آن را نسل‌به‌نسل به دوش کشیده و برای برطرف کردن آن هم تلاش کرده‌ایم.اما این دقت و حساسیت و وسواس به‌ یکباره با ورود فناوری «نت» و در پی آن «فضای مجازی» در هم ریخت و شالودۀ خط فارسی را نابسامان کرد. این نابسامانی البته تا جایی رو به گسترش و نفوذ است که اصل خط فارسی را با خطری جدی روبه‌رو کرده است. خوب می‌دانیم که «خط» صورت نوشتاری «زبان» است و همچنان که به «زبان ملی» نیاز داریم، به «خط ملی» هم نیاز داریم و نباید اجازه دهیم خط در معرض سلیقه‌ها و پسندهای شخصی از هم بپاشد. متأسفانه این موضوع به‌شدت به خط آسیب زده است (که البته در فرصتی دیگر باید به آن پرداخت.)

بحرانی جدی درکمین خط فارسی

آنچه در این نوشتار مد نظر است این که همان پدیدۀ نامبارک غلط‌نویسی، امروزه در فضای مجازی میدانی فراخ و فراهم یافته است تا ترکتازی‌هایش را افزون‌تر کند و بر تن نحیف خط فارسی بیش‌ از پیش بتازد. این غلط‌نویسی‌های بی‌دروپیکر، چنان گسترده است که هم دامن کانال‌های رسانه‌ای را گرفته است و هم گروه‌ها و هم صفحه‌های شخصی!

برش واژه‌ها مانند: «ک» به‌جای «که»، «اگ» به‌جای «اگه» و «ماس» به‌جای «ماست»؛ تغییر در املا مانند: «باشع» به‌جای «باشه» و «اراعه» به‌جای «ارائه»؛ کاربرد پربسامد «هکسره» مانند: «پسره خوب» به‌جای «پسر خوب»، «کتابه من» به‌جای «کتاب من»، «این سخت» به‌جای «این سخته» نمونه‌هایی از این دست است.

بهانۀ این اتفاق نامبارک هم این است که زبان فضای مجازی به سمت زبان گفتار متمایل است، نه نوشتار! این سخن ناپخته آسیب‌های فراوانی به خط زده است و ادامۀ آن می‌تواند، خط فارسی را با بحرانی جدی روبه‌رو کند. زبان گفتار به اندازۀ زبان نوشتار قانون‎مند است و رها و یله نیست که هرکس به دلخواه خود، نوع و گونۀ خط خویش را انتخاب کند. در موارد فراوانی این غلط‌ها ناشی از کم‌سوادی است که توجیهات کاملاً غیرعلمی پشتوانۀ آن می‌شود. گواه روشن آن انبوه غلط‌های املایی در رسانه‌های مجازی است که جز کم‌سوادی هیچ دلیل دیگری نمی‌توان برای آن جست؛ چراکه خط این رسانه‌ها غیرگفتاری است و باید به زبان و خط رسمی نوشته شود. نمونه‌های فراوان این غلط‌های املایی موجب می‌شود، نگرانی‌ها دربارۀ خط فارسی جدی‌تر شود و مهم‌ترین راهکار این است که حساسیت‌زایی جامعه را مد نظر قرار داد تا این عادت نوشتاری، فرصت جولان بی‌ضابطه را نداشته باشد.