تمرین مدیتیشن شناخته شده است که از کاهش استرس تا بهبود عملکرد شغلی را ممکن می‌سازد، اما پرسش‌های مهمی مانند اینکه چه میزان تمرین برای دستیابی به این فواید لازم است و آیا مدیتیشن می‌تواند عوارض جانبی داشته باشد، مطرح شده است. نیکلاس ون‌دام، روان‌شناس دانشگاه ملبورن، معتقد است بررسی چنین موضوعی باید «در همان ابتدای طراحی هر برنامه درمانی جدید انجام شود.»

با وجود فواید گسترده، برخی مدیتیشن‌کنندگان پس از تمرین، تجربیات ناخوشایندی را گزارش کرده‌اند. این تجربیات می‌تواند شامل حملات پانیک، بازپدیداری خاطرات ناخوشایند رویدادهای تلخ و در موارد شدید، احساس بیگانگی یا گسستگی در خود باشد. نکته مهم این است که مطالعات مختلف برآوردهای متناقضی از فراوانی این عوارض ارائه داده‌اند: برخی پژوهش‌ها تنها حدود یک درصد از مدیتیشن‌کنندگان را دارای چنین تجربیاتی دانسته‌اند، در حالی که بعضی مطالعات دیگر تا دو سوم را گزارش کرده‌اند.

برای شفاف‌تر شدن اختلاف‌نظرها، ون دام و همکارانش مطالعه‌ای انجام دادند که یافته‌های پیشین را بررسی می‌کند. این مطالعه که در مجله‌ روان‌شناسی بالینی (Clinical Psychological Science) منتشر شده است، به دنبال پاسخ به این سوال بود که چه درصدی از افرادی که مدیتیشن می‌کنند، عوارض جانبی را تجربه می‌کنند و چه عواملی در بروز این تجربیات نقش دارند.

به گزارش ایسنا و به نقل از دیلی ساینس، در این تحقیق نزدیک به ۹۰۰ بزرگسال در سراسر ایالات متحده شرکت کردند. پژوهشگران با استفاده از داده‌های مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های آمریکا (CDC) تلاش کردند گروه نمونه را مطابق ترکیب جمعیتی افرادی که در کل کشور مدیتیشن می‌کنند، انتخاب کنند. افراد شرکت‌کننده از سطوح مختلف تجربه مدیتیشن انتخاب شدند تا نماینده جامعه گسترده مدیتیشن‌کنندگان آمریکایی باشند.

ون‌دام توضیح داد: نحوه پرسش از شرکت‌کنندگان نقش مهمی دارد؛ زیرا در پرسش‌های باز ممکن است افراد تجربیات خود را گزارش نکنند. برای همین، تیم تحقیقاتی فهرستی ۳۰ موردی از تجربیات ممکنِ مدیتیشن تهیه کرد. هر شرکت‌کننده باید شدت تجربه، مثبت یا منفی بودن آن و میزان اختلالش در زندگی روزمره را برای هر مورد ارزیابی می‌کرد.

نتایج پژوهش نشان داد تقریباً ۶۰ درصد از مدیتیشن‌کنندگان آمریکایی حداقل یک عارضه جانبی را تجربه کرده‌اند؛ برای نمونه احساس اضطراب یا بیگانگی از خود. همچنین نزدیک به ۳۰ درصد از شرکت‌کنندگان گفتند تجربیاتشان چالش‌برانگیز یا ناراحت‌کننده بوده و ۹ درصد گزارش کردند این تجربیات تا حد زیادی عملکرد روزمره آن‌ها را مختل کرده است.

تحلیل‌های بیشتر چند عامل خطر را شناسایی کرد. افرادی که در ماه قبل از مدیتیشن علائم مشکلات روانی یا تنش روحی را تجربه کرده بودند، احتمال بیشتری داشتند عوارض را گزارش کنند، همچنین کسانی که در دوره‌های فشرده مدیتیشن مانند اردوهای سکوت طولانی شرکت کرده بودند، بیشتر در معرض عوارضی بودند که عملکرد روزمره‌شان را مختل می‌کرد.

ون‌دام اشاره کرد: تعیین رابطه علت و معلول بین سلامت روان افراد و تجربه عوارض نیازمند مطالعات طولی بیشتر است.

توصیه‌ها و هشدارها

با وجود این یافته‌ها، ون‌دام تأکید می‌کند مدیتیشن را نباید خطرناک تلقی کرد.

وی گفت: نتیجه‌گیری ما این نیست که مردم باید وحشت کنند یا مدیتیشن را کنار بگذارند، بلکه این است که ما باید آگاهی بیشتری ارائه کنیم. درست همان‌طور که در سایر روش‌های درمانی(مثلاً جراحی) بیماران پیشاپیش از عوارض احتمالی مطلع می‌شوند، در مدیتیشن هم بهتر است مربیان به افراد بگویند ممکن است چه تجربه‌هایی داشته باشند.

ون‌دام افزود: لازم است مربیان و درمانگران مدیتیشن به مراجعان خود توضیح دهند که گاهی احساس ناراحتی، شک و تردید درباره خود یا جهان اطراف، بخشی از روند طبیعی تمرین است. این احساسات لزوماً نشانه آسیب نیستند. با این حال، اگر ناراحتی به اندازه‌ای شدید شود که زندگی روزمره را مختل کند، باید جدی گرفته شود.

وی در پایان خاطرنشان کرد: این تمرین‌ها برای همه مناسب نیستند. اگر مدیتیشن برای کسی ثمربخش نیست، لزوماً به این معنا نیست که آن فرد اشتباه می‌کند؛ ممکن است فقط با روش او سازگار نباشد.