ایران در پنجمین سال متوالی خشکسالی قرار دارد و منابع آبی کشور به پایان رسیده است. با این حال اما در دو، سه سال اخیر یک پرسش تکراری هر از گاهی در فضای مجازی مطرح می‌شود و جنجال به پا می‌کند: «آیا همسایه‌ها بارش ایران را می‌دزدند؟» کارشناسان هواشناسی در گفت‌وگو با ما به این پرسش پاسخ داده‌اند.
در سال‌هایی که سایه گرمایش جهانی و تغییر اقلیم سنگین‌تر از همیشه بر سر ایران و منطقه افتاده، کاهش بارندگی و کمبود آب در کشور به یکی از جدی‌ترین نگرانی‌های محیط‌زیستی و اجتماعی تبدیل شده است. بارش‌های پراکنده، خشکسالی شدید و آسمانی که کمتر بارانی می‌شود، ذهن بسیاری از ایرانیان را درگیر پرسش‌هایی تازه کرده است. یکی از پرسش‌ها این است که آیا کشورهای همسایه با بارورسازی ابرها، سهم بارش ایران را می‌دزدند؟
امارات در مسیر سامانه‌های ما نیست
کارشناسان و متخصصان هواشناسی با قاطعیت این ادعاها را رد می‌کنند. کارشناس مستقل هواشناسی با تاکید بر غیرعلمی بودن این گمانه‌ها می‌گوید: «ماجرای ابردزدی بیشتر یک فضاسازی رسانه‌ای است تا یک واقعیت علمی. ایران کشوری خشک است که در چند دهه اخیر با سوء مدیریت منابع آبی و بحران تغییر اقلیم، وارد دوره‌های مکرر خشکسالی شده است.»
محمدرضا جاویدی تاکید می‌کند: «حتی اگر امارات بارورسازی ابرها را انجام دهد (که انجام می‌دهد) این کار در مقیاسی محدود و برای رفع نیازهای داخلی خود و در وسعت بسیار محدود انجام می‌شود.»
به گفته جاویدی، امارات کشور کوچکی است با وسعتی محدود و میزان بارش سالانه بسیار کم که از تمام ظرفیت‌های مالی و فناوری خود برای مدیریت بحران آب بهره می‌برد. بارورسازی ابرها نیز یکی از همین راهکارهاست.
اما آیا این فرآیند می‌تواند تاثیری بر میزان بارش در ایران داشته باشد؟ جاویدی با صراحت پاسخ می‌دهد: «خیر. سیستم‌های بارشی که بر ایران اثر می‌گذارند از مسیر امارات عبور نمی‌کنند. بیشتر ابرها و سامانه‌هایی که وارد ایران می‌شوند از مسیر عراق، ترکیه، عربستان و دریای عرب هستند، یا در شرق کشور، از اقیانوس هند و جریان مانسون تاثیر می‌پذیرند. امارات در موقعیتی نیست که بتواند مانعی برای این سامانه‌ها باشد یا ابرها را از مسیر ایران منحرف کند.»
انحراف ابرها به سمت آذربایجان؟
پس از ماجرای ابردزدی امارات از ایران، حالا برخی رسانه‌های عمدتا فعال در فضای مجازی، از انحراف ابرهای مدیترانه‌ای که قبلا از ترکیه به ایران می‌آمدند به سمت کشور آذربایجان می‌گویند و معتقدند آمریکایی‌ها و رژیم صهیونیستی با استقرار در آذربایجان برای تغییر اقلیم ایران نقشه دارند. یک کارشناس هواشناسی دیگر هم این فرضیه را به چند دلیل رد می‌کند و معتقد است این صحبت‌های غیرکارشناسی صرفا در فضای مجازی مطرح می‌شود؛ مباحثی که در محافل علمی جایگاهی ندارند.
چرا کشورها مشکلات خود را حل نمی‌کنند؟
نیما فرید مجتهد، دکترای هواشناسی با اشاره به پروژه هارپ می‌گوید: «چنین پروژه‌ای در جهان وجود دارد و پنهانی هم نیست و تحقیقات گسترده‌ای برای تغییرات اقلیمی انجام می‌شود، اما با دو نکته می‌توان به این فرضیه‌ها پاسخ داد. نخست اینکه، آمریکا خود به‌طور جدی در معرض خشکسالی‌های گسترده قرار دارد. با جست‌وجوی ساده در سامانه‌های پایش خشکسالی این کشور، به راحتی می‌توان دید که نواحی نیمه مرکزی و شرقی آن به شدت با کمبود بارش و کاهش منابع آب زیرزمینی مواجه است. مشکلاتی که حتی باعث تشدید فرونشست زمین شده است. همچنین کشورهایی مانند چین و عربستان، با وجود سرمایه و فناوری بالا، همچنان با بحران‌های اقلیمی روبه رو هستند.
ترکیه اجازه ورود ابرهای بارشی به ایران را نمی‌دهد؟؛ اعلام دلیل کم بارشی ایران در مقایسه با ترکیه
مجتهد می‌افزاید: «اگر واقعا چنین سامانه‌هایی خروجی قابل توجهی داشتند، این کشورها پیش از آنکه بخواهند به دشمن خود ضربه بزنند، ابتدا مشکلات خود را حل می‌کردند. سال‌هاست که آمریکا، چین و حتی اروپا با شرایط وخیم تغییر اقلیم دست‌وپنجه نرم می‌کنند و اگر چنین فناوری‌ای داشتند، پیش از هر چیز آن را در خاک خود به‌کار می‌گرفتند.»
بارورسازی ابرها، محدود و کم‌اثر
او تاکید می‌کند: «بارورسازی ابرها که فناوری آن موجود و قابل انجام است، طی دو دهه گذشته بارها در کشورهای مختلف به کار رفته، اما هیچ گاه به نتایج گسترده منجر نشده است. مطالعات نشان می‌دهد بارورسازی ابرها نهایتا در گستره‌ای جغرافیایی کوچک و با حداکثر ۱۰ درصد افزایش بارش انجام می‌شود. بنابراین جا به جایی یا منحرف کردن توده‌های جوی در عمل و از نظر علمی امکان‌پذیر نیست.»
مجتهد یادآوری کرد: «شواهد تاریخی مانند بادگیرها، آب انبارها، آب بندها و قنات‌ها نشان می‌دهد ایران همواره کشوری خشک بوده است سال‌ها هشدار داده شده بود که تغییر اقلیم و گرمایش جهانی روزی گریبان دنیا را خواهد گرفت و امروز این اتفاق برای بسیاری از کشورها، از جمله ایران رخ داده است.»
این کشورها غیر قابل سکونت می‌شوند
به گفته او، پیش‌بینی مدل‌های جهانی در زمینه تغییر اقلیم برای خاورمیانه و شمال آفریقا نشان می‌دهد که حتی کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس ممکن است در آینده با افزایش دمایی روبه رو شوند که ادامه زندگی در آن‌ها را غیرممکن کند.
در حالی که امارات در مقاطعی بارورسازی ابرها را برای کشاورزی و مصارف آشامیدنی خود انجام می‌دهد، کارشناسان تاکید می‌کنند که این اقدام نه‌تنها خطری برای بارش در ایران ندارد، بلکه ظرفیت انجام آن نیز به شکل گسترده، بسیار محدود و پرهزینه است. اگرچه نمی‌توان از نیاز و عطش مردم برای یافتن دلایل کم‌آبی چشم پوشید، اما باید با واقعیت‌های علمی روبه‌رو شد. تغییر اقلیم، کاهش منابع آب زیرزمینی، و ناکارآمدی در مدیریت منابع داخلی، نقش اصلی را در وضعیت فعلی دارند.
امارات و آذربایجان ابرهای ایران را می‌دزدند؟
نظر شما