در میانه تنش‌های مستقیم ایران و رژیم صهیونیستی، تحرکات جمهوری آذربایجان برای احیای کریدور زنگزور، به‌ویژه از طرف ترکیه، به سرعت در حال انجام است.این تحرکات می‌تواند پیامدهای جدی برای وضعیت ژئوپلیتیک ایران در قفقاز جنوبی و زمینه‌های انرژی فراهم کند. آیا این دسیسه زودتر از آنچه که انتظار می‌رفت، به وقوع خواهد پیوست؟ قصد داریم در این محتوا به این موضوع بپردازیم.

کریدور زنگزور، تهدیدی برای ژئوپلیتیک ایران

پروژه کریدور جعلی زنگزور که به‌طور مستقیم ارتباط زمینی ایران را با ارمنستان و سایر کشورهای اوراسیا قطع می‌کند، به نظر می‌رسد که در سایه تنش ایران با اسرائیل و غرب (در راس آن‌ها آمریکا)، از نظر باکو و آنکارا بسیار حائز اهمیت است. این کریدور از طریق استان سیونیک ارمنستان، آذربایجان را به نخجوان و از آنجا به ترکیه متصل خواهد کرد و به ایجاد مسیری جدید برای انتقال کالا و انرژی کمک می‌کند.

آذربایجان در سال‌های اخیر روابط نزدیکی با اسرائیل برقرار کرده و به دلیل مشغولیت نظامی ایران، اکنون فرصتی مناسب برای پیشبرد این پروژه یافته است. این تحرکات نه تنها به تضعیف جایگاه ترانزیتی ایران منجر خواهد شد، بلکه می‌تواند تسلط باکو بر بازار انرژی و مسیریابی‌های استراتژیک را تقویت کند.

به گفته حسن کریم‌نیا، کارشناس حمل‌ونقل و ترانزیت، کریدور جعلی زنگزور بخشی از راهبرد ترک‌گرایی (پانترکیسم) اردوغان است که در مسیر میانی کریدور شرق-غرب به‌ویژه چین-اروپا، بروز کرده است.

این موضوع در اظهارنظر خصمانه سال گذشته وزیرخارجه ترکیه هاکان فیدان علیه ایران که گفته بود «منابع و توانمندی‌هایی که شما (ایران) در اختیار دارید، دیگران نیز در اختیار دارند و اگر می‌خواهید کسی خانه شیشه‌ای شما را با سنگ نزند، به خانه دیگران سنگ نزنید» را می‌توان در این ماجرا دخیل دانست.

نقش میدان گازی شاه دنیز

میدان گازی شاه دنیز که هم‌اکنون یکی از منابع اصلی صادرات انرژی آذربایجان به اروپا است، نقشی اساسی در این معادله ایفا می‌کند. ایران به رغم سهم ۱۰ درصدی خود در این میدان، از حرکات باکو و تاثیرات آن بر روی بازار انرژی غافل نمانده است. فشارهای آذربایجان برای به حداکثر رساندن منافع خود به‌خصوص در دوران پساتحریم برمی‌گردد.

این میدان و به‌ویژه پیوند آن با ائتلاف آذربایجان و ترکیه، آینده ایران را در عرصه انرژی تهدید می‌کند، چرا که باکو می‌تواند با استفاده از منافع انرژی به شکل موثری رکود اقتصادی ایران را تشدید کند.

تحرکات نظامی و سیاسی آذربایجان و ترکیه

در اوایل تیرماه که همزمان با اواخر جنگ ۱۲ روزه ایران و رژیم صهیونیستی بود، خبر برگزاری رزمایش‌های مشترک بین ترکیه و آذربایجان در نزدیکی مرزهای ایران، گمانه‌زنی‌های بیشتری را درباره دست داشتن باکو و آنکارا در برنامه‌های نظامی و سیاسی پیشبرد کریدور زنگزور ایجاد کرده است.

این رزمایش‌ها در شرایطی انجام می‌شود که فضای تنش‌زایی میان ایران و اسرائیل وجود دارد و با توجه به سابقه همکاری‌های نظامی و اطلاعاتی، احتمال همکاری این دو کشور در راستای آسیب به منافع ایران افزایش می‌یابد.

باید اشاره کرد که ترکیه و آذربایجان با تحریکاتی که به‌خصوص در آینده نزدیک قابل پیش‌بینی است، ممکن است تلاش کنند که زمینه را برای خفگی ژئوپلیتیک ایران فراهم کنند.

ضرورت پاسخگویی و راهبردهای دیپلماتیک

ایران باید در مواجهه با این تهدیدات، فعالانه تدابیر سیاسی و نظامی اتخاذ کند. برای حفاظت از منافع ملی و جلوگیری از گسترش نفوذ ترکیه و آذربایجان در این منطقه، دیپلماسی فعال و ایجاد هم‌پیمانی با کشورهای همسایه و بالکان به شدت حائز اهمیت است.

تحمل فشار و استفاده از توانایی‌های خود در پروژه‌های منطقه‌ای، می‌تواند ایران را به طوری مؤثر از این دسیسه‌ها محافظت کند. در این راستا، توجه به بروز اختلافات میان آذربایجان و برخی کشورهای غربی نیز نقطه‌عطفی برای ایران به شمار می‌آید.

برد ترانزیتی ایران در مرزهای شمالی با ترکیه و آذربایجان

بردیا باقری، کارشناس روابط بین‌المل، عنوان کرد که تحرکات باکو و آنکارا در زمینه کریدور زنگزور و هماهنگی‌های نظامی در شرایط فعلی، به قیمت به خطر افتادن جایگاه ایران در قفقاز خواهد بود. لذا این اختلالات ممکن است زودتر از آنچه که انتظار می‌رفت، تبدیل به یک بحران جدی برای امنیت و ثبات منطقه شوند.

باقری افزود: ایران نیازمند واکنشی سریع و موثر در این راستا است تا از تهدیدات موجود جلوگیری کند و منافع ژئوپلیتیک خود را حفظ نماید.

این کارشناس تصریح کرد که در حال حاضر برای مسیر ترکیه و آذربایجان دو تا مسیر جایگزین قابل اجرا وجود دارد، اولی اسکله رو-رو بندر امیرآباد است که قدمت ۲۰ ساله دارد و هنوز اجرایی نشده، دومی مسیر ارمنستان-گرجستان است که روابط سیاسی و اقتصادی با این دو کشور پیشرفت خاصی نداشته است.

باقری در انتها بیان کرد: میان ایران و گرجستان به لحاظ حمل‌ونقلی منافع مشترک گسترده‌ای وجود دارد که هنوز به دنبال آن نرفته‌ایم. گره زدن حوضه‌های دریایی اطراف‌ کشور به دریای‌سیاه و دسترسی به کشورهای حوزه بالکان که سیاست‌های ملایم‌تری نسبت به کشورهای غربی دارند، وزن ژئوپلیتیکی کشورمان را ارتقا خواهد بخشید.