از زمانی که پای جهانگردان خارجی به ایران باز شد و آنها با آثار هنری و ظریف ایرانی آشنا شدند، قصه تلخی آغاز شد که گویی هرگز پایانی نخواهد داشت و مدام تکرار می‌شود و آن خروج آثار هنری و تاریخی از ایران و فروش آنها به مجموعه‌داران خصوصی یا موزه‌ها و حتی در حراجی‌های بین‌المللی که یکی از قدیمی‌ترین آنها، حراج کریستی در لندن است.

تا جایی که بیشترین آثار ایرانی در موزه بریتانیا، موزه لوور فرانسه، موزه پرگامون آلمان، موزه متروپولیتن آمریکا، موزه میهو ژاپن نگهداری می‌شود و حتی در سال‌های اخیر آثار فاخر ایرانی به موزه‌های تازه تاسیس کشورهای حاشیه خلیج‌فارس هم رسیده است. حالا در تازه‌ترین حراج کریستی قرار است فردا(۱۱ اردیبهشت)، ۱۲۹ اثر هنری و تاریخی و ۶۵ قطعه فرش از ایران از جمله سه فرش صفوی از اصفهان و یک فرش ابریشمی قاجاری جزو ۲۶۵ قطعه اثر هنری باشد که تحت عنوان«هنر دنیای اسلامی و هندی شامل فرش‌ها و قالی‌ها» در لندن حراج می‌شود.

این مجموعه شامل فرش‌ها، قالی‌ها، سفال و سرامیک، نسخه‌های خطی، نقاشی‌ها و سایر آثار هنری از مناطق مختلفی از جمله ایران، هند، ترکیه، شمال آفریقا و شبه‌جزیره عربی است که طبق معمول بیشترین آثار متعلق به ایران بوده و حتی نسخه‌های خطی هندی نیز فارسی است.

وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی جز در موارد خاص که اثر در ایران ثبت شده و بعد دزدیده شده باشد، نمی‌تواند بر آثاری که در حراج‌های بین‌المللی فروخته می‌شود، ادعایی داشته باشد. اغلب این آثار زمانی از ایران دزدیده شده‌اند که هیچ ثبت و ضبطی وجود نداشت و ایران نمی‌تواند ادعایی بر مالکیت آنها داشته باشد. ضمن آنکه بنابر قوانین بین‌المللی آثار تاریخی بعد از ۳۰ سال می‌توانند خرید و فروش شوند و کشور مبدا هیچ دخل و تصرفی بر خرید و فروش آن نمی‌تواند انجام دهد.

قرآن‌های دست‌نویس

چندین قرآن دست‌نویس و خطی قرار است فردا فروخته شود که به برخی از آنها اشاره می‌شود، مثل قرآن ایلخانی که در سال ۲۰۰۹ تعداد ۱۶ برگ و در سال ۲۰۱۳ تعداد ۲۶ برگ آن در همین حراج فروخته شده است و حالا ۳۵۶ برگ آن به قیمت پایه ۷۰ هزار دلار قرار است فروخته شود. ابعاد هر برگ این قرآن ۳۰ در ۴۰ سانتی‌متر است و با خط محقق نوشته شده و تذهیب‌های طلا دارد.

دیگری جزء 21 قرآنی است متعلق به تبریز در دوره ایلخانی که کتابت آن را امیر حاج بن احمد السَینی برعهده داشته است و بزرگی صفحات آن ۳۵ در ۲۶ سانتی متر است. پنج جزء در کتابخانه چِستِر بیتی دوبلین و یک جزء در مجموعه خلیلی موجود است و یک برگ از این مجموعه در حراج بونهامز لندن، ۲۴ آوریل ۲۰۱۲، شماره ۵ به فروش رسیده است. چند جزء از این مجموعه ۳۰ جزئی دارای وقف‌نامه‌ای است که نشان می‌دهد توسط شاهزاده‌ای به نام بانوی شریف خواجه جمال‌الدین فرحان آن را به مدرسه فرحانیه وقف کرده است. قیمت پایه این جزء قرآن نیز ۸۰ هزار دلار است.

فرش لهستانی صفوی

این فرش لهستانی(پولونزی) پیش از این دوبار دیگر در حراج‌های کریستی لندن سال 2006 و کریستی نیویورک سال 2011 فروخته شده و حالا در اختیار یک خانواده بلژیکی است و قیمت پایه آن 150 هزار دلار تخمین زده شده است. ابعاد آن یک متر و ۴۰ در دو متر است و در دوران شاه عباس صفوی بافته شده است.

فرش‌های لهستانی گروه بزرگی از قالی‌های زربفتی هستند که در دوره صفوی بافته می‌شدند. ازجمله روایاتی که در باب طراحی و تولید این فرش‌ها نقل می‌شود آن است که در بهار سال ۱۶۰۱ میلادی مطابق با قرن ۱۰ هجری شمسی، زیگموند سوم پادشاه لهستان از طریق یک بازرگان ارمنی به کارگاه‌های قالی‌بافی کاشان سفارش بافت هشت تخته فرش را می‌دهد که امروزه در موزه رزیدنتس مونیخ نگهداری می‌شوند. تصاویر زیر نمونه‌ای از این قالی‌ها را نشان می‌دهند.یکی از ویژگی‌های مهم این قالی‌ها نشانی است که در میانه آن‌ها نقش بسته و وابستگی‌شان به دربار و سرزمین لهستان را نشان می‌دهد.

درباره کریستی

حراج کریستی در پنجم دسامبر ۱۷۶۶ توسط جیمز کریستی با فروش دو کتاب قدیمی در لندن پایه گذاری شد اما در طول ۲۵۹ سال گذشته به جایی رسید که یکی از مهمترین حراجی‌های دنیا شده است.این حراج در سال ۲۰۱۵ به شرکت سرمایه‌گذاری آرتمیس متعلق به خانواده فرانسوی پینو، فروخته شد‌. در تاریخ طولانی کریستی، ایرانی‌های زیادی در زمینه‌های مختلف با کریستی کار کرده‌اند.

کسانی چون نیلوفر ایرانی در بخش هنر اسلامی و ایرانی که در حراج‌های لندن و نیویورک نقش بسزایی داشته و در ارزیابی نسخه‌های خطی، فرش‌ها و سرامیک‌ها کار می‌کند. محمد جواد خراسانی، در حوزه هنر اسلامی و ایرانی که در بخش‌های مختلف کریستی کار کرده‌. مسئول فروش و ارزیابی آثار هنری مرتبط با ایران در بسیاری از حراج‌های معتبر کریستی بوده است.

سیروس نوربخش یکی دیگر از ایرانی‌هایی است که در حراج‌های کریستی به عنوان کارشناس آثار هنری اسلامی و ایرانی شناخته می‌شود. نوربخش در زمینه‌های مختلف هنر ایران، به‌ویژه فرش‌های ایرانی، شناخته شده است و در حراج‌های کریستی مشغول به فعالیت است.

از گران‌ترین آثاری که از ایران فروخته شده است، می‌توان به فروش یک قطعه فرش صفوی متعلق به دوران شاه عباس اول به قیمت ۳۰ میلیون و ۷۰۰ هزار دلار،جعبه نقره‌ای ساسانی با ظرافت بسیار خاص و هنرمندانه به قیمت سه ونیم میلیون دلار، نسخه‌ای نادر و کامل از خمسه نظامی و خمسه امیر خسرو دهلوی به قیمت دو میلیون و ۹۰۰ هزار پوند و بخشی از نسخه خطی شاهنامه طهماسبی به قیمت دو و نیم میلیون دلار اشاره کرد.

باید توجه داشت که برخی از کشورها خرید و یا واردات اموال ایرانی را ممنوع یا محدود کرده‌اند. به عنوان مثال، ایالات متحده آمریکا انجام معاملات و واردات «آثار صنایع دستی متداول ایرانی» (مانند فرش‌ها، منسوجات، اشیاء تزئینی و ابزارهای علمی) را بدون مجوز مناسب ممنوع کرده است. اما کریستی مجوز کلی افک( OFAC) را دارد که با رعایت شرایط خاص، به خریدار این امکان را می‌دهد که این نوع آثار را به ایالات متحده وارد کند.

سنگ قبر تیموری

از آثاری که قرار است در حراج کریستی فروخته شود، سنگ قبری ۴۵ در ۳۵ سانتی‌متری، متعلق به دوران تیموری است که از یکی بقعه‌ها و یا آرامگاه‌های ایران دزدیده شده و در سال ۱۳۷۴ (۱۹۹۵) به مالک فعلی آن در لندن فروخته شده و حالا با گذشت 30 سال خرید و فروش آن آزاد و مالک کنونی آن را به قیمت پایه هشت هزار دلار در حراج کریستی عرضه کرده است. از متن سنگ آمده که: مرتضی بزرگوار، مجتبای گرامی، سید زین‌العابدین فرزند سید جلال‌الدین مرتضی فرزند یحیی رَضَوی پس از آن‌که ۹۰ سال زندگی کرد، در روز پنجشنبه، ۱۸ربیع‌الثانی سال ۸۹۷ هجری قمری درگذشت.

سارقان کت و شلواری تاریخ ایران