مذاکره نمایندگان ایران با طرف آمریکایی در شرایطی روز گذشته در پایتخت عمان به پایان رسید که نشانه‌هایی از عقبگرد دولت ترامپ از خواسته‌های قبلی خود بروز پیدا کرده است.

دولت ایالات متحده که سیاست فشار بر ایران را با خواست حداکثری برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران همراه کرده بود حالا گام‌هایی در تعدیل این خواست غیرمنطقی برداشته است. این را استیو ویتکاف، یار دیرین، معتمد ترامپ و فرستاده ویژه او به مسقط گفته است.

در فضایی که در دولت آمریکا ۲ دیدگاه پیرامون نحوه تعامل با ایران جریان دارد، به نظر می‌رسد دیدگاهی که ویتکاف آن را نمایندگی می‌کند در حال حاضر دست بالاتر را دارد. دیدگاهی که معتقد به نوعی مصالحه و معامله است و از انتخاب راه‌های دشوار و انتخاب‌های سخت و هزینه‌زا پرهیز دارد.

با این توصیف فرستاده کاخ سفید، جمعه شب پس از گفت‌و‌گو و رایزنی با ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه، وارد عمان شد. ویتکاف یک شب قبل از آغاز رسمی مذاکرات غیرمستقیم به وال استریت ژورنال گفت امکان مصالحه با ایران به طوری که شاید نیاز به تعطیلی کامل برنامه غنی‌سازی ایران نباشد، وجود دارد.

این موضع در حالی مطرح شد که یک مقام آمریکایی هم به آکسیوس گفت ترامپ آماده است تا برای دستیابی به توافق مصالحه کند. طی روز‌های منتهی به شنبه، نخبگان آمریکایی به دولت ترامپ توصیه کردند باید دستورکار مذاکراتی مبتنی بر منطق واقع گرایانه تدوین کند در غیر این صورت طرح خواسته‌های مطلقی نظیر جمع‌آوری کامل برنامه هسته‌ای ایران، هر گفت‌و‌گویی را با شکست مواجه خواهد کرد و اگر خواهان توافقی واقعی است باید به پارامتر‌های متعارف دیپلماسی و قواعد آن تن دهد.

استیو ویتکاف، نماینده ویژه آمریکا، گفت خط قرمز دولت ترامپ در قبال ایران این است که مانع از دستیابی آن به توانایی تولید سلاح هسته‌ای شود؛ این اظهارات از سوی برخی کارشناسان به عنوان گامی به سوی تهران، پیش از مذاکرات حساس شنبه تعبیر شد.

هرگونه توافقی که اجازه دهد برنامه هسته‌ای ایران به شکلی ادامه یابد، به منزله عقب‌نشینی برای دولت آمریکا محسوب خواهد شد و با خواست قاطع اسرائیل مبنی بر آنکه یک توافق معتبر باید شامل حذف تأسیسات هسته‌ای ایران تحت نظارت آمریکا باشد، همخوانی ندارد.

ویتکاف مذاکرات عمان را از طرف آمریکا رهبری می‌کند، به وال استریت ژورنال گفت که خواسته اولیه دولت این خواهد بود که تهران برنامه هسته‌ای خود را حذف کند، اما اذعان کرد که برای رسیدن به توافق، ممکن است نیاز به مصالحه باشد.

ایران تنها کشوری است که بدون داشتن سلاح هسته‌ای، اورانیوم با غنای ۶۰ درصد تولید می‌کند؛ ماده‌ای که به‌راحتی می‌توان آن را به مواد شکافت‌پذیر با درجه تسلیحاتی تبدیل کرد تا بمب ساخت

او گفت: «فکر می‌کنم موضع ما با برچیدن برنامه هسته‌ای آغاز می‌شود. این موضع فعلی ماست» و در ادامه خطاب به مقامات افزود: «این بدان معنا نیست که ما در حاشیه، راه‌هایی برای سازش میان دو کشور نخواهیم یافت.»

ویتکاف خطاب به ایران افزود: «جایی که خط قرمز ما خواهد بود، این است که نباید تسلیحاتی شدن قابلیت هسته‌ای شما رخ دهد.»

اظهارات این نماینده، دیدی به طرز تفکر در سطوح بالای دولت ترامپ ارائه می‌دهد و بر تصمیمات دشواری که این دولت احتمالاً در ماه‌های آینده در مواجهه با برنامه هسته‌ای ایران و انتخاب میان دیپلماسی یا گزینه‌های دیگری که با آن روبه‌روست، تأکید می‌کند.

اگر ایران از حذف برنامه هسته‌ای خود امتناع ورزد، ویتکاف گفت که موضوع را به رئیس‌جمهوری ترامپ ارجاع خواهد داد تا تصمیم‌گیری کند که چگونه باید پیش رفت؛ که این ممکن است کاخ سفید را با تصمیم دشواری روبه‌رو کند مبنی بر اینکه چه میزان از فعالیت‌های هسته‌ای ایران قابل تحمل است.

برخی تحلیلگران می‌گویند، پافشاری بر حذف کامل برنامه هسته‌ای ایران می‌تواند به بن‌بست و حتی تقابل منجر شود.

رابرت آینهورن، مقام سابق کنترل تسلیحات وزارت خارجه آمریکا گفت: «دولت ترامپ در موقعیت خوبی برای مذاکره بر سر توافقی قوی است، توافقی که بتواند به‌طور قابل راستی‌آزمایی از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای برای مدت زمان قابل‌توجهی جلوگیری کند.»

ایران مدت‌هاست با درخواست‌ها برای برچیدن کامل برنامه هسته‌ای‌اش مخالفت کرده و می‌گوید که هدف آن صلح‌آمیز است و نه ساخت بمب اتم. در توافق سال ۲۰۱۵، امکان غنی‌سازی اورانیوم با بازرسی بین‌المللی برای ایران حفظ شد. ترامپ در دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش از توافق ۲۰۱۵ خارج شد و تحریم‌های سختی را اعمال کرد و خواستار توقف کامل غنی‌سازی اورانیوم و توسعه موشک‌هایی شد که توانایی حمل کلاهک هسته‌ای را دارند. ایران این تحریم‌ها را تاب آورده و برنامه هسته‌ای و تولید موشکی خود را گسترش داده است.

مقامات ایرانی می‌گویند خواستار کاهش تحریم‌های اقتصادی و بازگشت روابط تجاری با آمریکا هستند. اما هشدار داده‌اند که هرگونه اقدام نظامی آمریکا باعث خواهد شد ایران همکاری با بازرسان بین‌المللی را متوقف و مواد هسته‌ای خود را به مکان‌های پنهان منتقل کند.

اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، روز جمعه پیش از مذاکرات گفت: «ما نه پیش‌داوری می‌کنیم و نه پیش‌بینی. قصد داریم نیت و جدیت طرف مقابل را در روز شنبه بسنجیم و بر آن اساس گام‌های بعدی‌مان را تنظیم کنیم.»

ویتکاف گفت، نشست اولیه «در مورد اعتمادسازی است. این نشست درباره اهمیت دستیابی به توافق است، نه جزئیات دقیق آن.» او گفته هر توافقی نیازمند اقدامات راستی‌آزمایی قابل‌توجهی خواهد بود تا اطمینان حاصل شود که ایران در حال ساخت بمب نیست.

ترامپ اذعان کرده گفت‌و‌گو‌های رودررو برای رسیدن به توافق ضروری است. اما مقامات ایرانی گفته‌اند که مذاکرات اولیه غیرمستقیم خواهد بود و مقامات عمانی بین دو طرف میانجی‌گری خواهند کرد. ویتکاف گفت امیدوار است این موضوع را حل کرده و «چهارچوب» مذاکرات آینده را تعیین کند.

مقامات آمریکایی می‌گویند ایران می‌تواند ظرف چند ماه نوعی سلاح هسته‌ای تولید کند. اما مقامات اطلاعاتی آمریکا ماه گذشته به کنگره گفتند که ایران هنوز تصمیمی برای ساخت بمب نگرفته است. برای ساخت بمب، ایران نیاز به برنامه غنی‌سازی برای تولید مواد شکافت‌پذیر دارد که آن را از پیش توسعه داده است. همچنین باید کلاهکی بسازد که از آن مواد استفاده کند؛ فرآیندی بسیار پیچیده از نظر فنی.

ایران تنها کشوری است که بدون داشتن سلاح هسته‌ای، اورانیوم با غنای ۶۰ درصد تولید می‌کند؛ ماده‌ای که به‌راحتی می‌توان آن را به مواد شکافت‌پذیر با درجه تسلیحاتی تبدیل کرد تا بمب ساخت.

مایک والتز، مشاور امنیت ملی ترامپ، ادعا کرده چیزی کمتر از «برچیدن کامل» برنامه هسته‌ای ایران و تلاش مجزای آن برای ساخت موشک‌های حامل کلاهک هسته‌ای ترامپ را راضی نخواهد کرد. او در برنامه Face The Nation شبکه CBS گفت: «ایران باید برنامه‌اش را به شکلی کنار بگذارد که تمام جهان ببینند. این شامل غنی‌سازی، تسلیحاتی‌سازی و برنامه موشکی راهبردی آن است... یا کنار بگذارد یا با پیامد‌ها روبه‌رو شود.» بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل که روز دوشنبه با ترامپ دیدار کرد و هشدار داده بود که ممکن است «گزینه نظامی» در برابر ایران لازم شود، گفت هرگونه توافقی باید شامل حذف سایت‌های غنی‌سازی تحت نظارت آمریکا باشد.

اما عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران و از مذاکره‌کنندگان باسابقه هسته‌ای که تیم ایرانی را رهبری می‌کند، ایده برچیدن کامل برنامه را رد کرده است. او روز یکشنبه در مصاحبه‌ای گفت: «آمریکا فقط می‌تواند خوابش را ببیند.»