حزب آلترناتیو برای آلمان تحت رهبری وایدل محبوبیتی فزاینده پیدا کرده و ممکن است در انتخابات پارلمانی ۲۳ فوریه، برای نخستین بار در تاریخ، جایگاه دوم را به دست آورد.
آلیس وایدل، که به‌عنوان نامزد حزب برای مقام صدراعظمی معرفی شده، همچنان برای بسیاری چهره‌ای مبهم و مرموز باقی مانده است. او در مصاحبه‌ها، تصویری از یک سیاستمدار میانه‌رو ارائه می‌دهد، حزبش را محافظه‌کار-لیبرتارین توصیف می‌کند و معتقد است که رسانه‌های سنتی، به ناحق برچسب راست افراطی را به او زده‌اند.
اما، لحن تند سخنرانی‌های انتخاباتی او نگرانی‌های زیادی ایجاد کرده است. حزب آلترناتیو برای آلمان خواستار اخراج گسترده مهاجران، کنار گذاشتن یورو و سیاست‌های محیط زیستی، توقف ارسال تسلیحات به اوکراین، لغو تحریم‌های روسیه و ازسرگیری خرید گاز ارزان از این کشور است.
نظام بازنشستگی چین و پدربزرگ «نازی»
آلیس وایدل در سال ۱۹۷۹ در شهر گوترسلو در غرب آلمان، در خانواده‌ای که در تجارت عتیقه‌جات و مبلمان فعالیت داشت، به دنیا آمد.
او در مصاحبه‌ای با «ولت‌ووخه» گفته بود که در مدرسه عاشق بحث و دفاع از نظرات خود بود، که این موضوع اغلب باعث درگیری و بروز مشکلاتی با کودکان مهاجر خاورمیانه‌ای می‌شد. او گفت: «وقتی مدام تو را «فاحشه» یا چیزهای مشابه می‌نامند، دیگر دلت نمی‌خواهد به استخر عمومی بروی.»
وایدل می‌گوید پدر و مادرش عضو هیچ حزبی نبودند، اما در فضایی «بسیار سیاسی» رشد کرده است. او درعین حال از صحبت درباره بخش‌های تاریک و ناخوشایند گذشته خانواده‌اش پرهیز می‌کند.
به گزارش نشریه پولیتیکو، پدربزرگ و مادربزرگ وایدل عضو حزب نازی بوده‌اند. تحقیقات نشریه «ولت ام زونتاگ» که بر پایه اسناد آرشیوی انجام شده، نشان می‌دهد که پدربزرگ او، هانس وایدل، قاضی نظامی در فرمانداری ورشو بوده و علیه مخالفان رایش سوم حکم صادر می‌کرده است. اسناد آرشیوی حاکی از آن است که هیتلر شخصاً او را برای این سمت برگزیده و مقامات ارشد از تعهد و «علاقه» او به انجام وظایفش قدردانی کرده‌اند.
وایدل ادعا می‌کند که از فعالیت‌های پدربزرگش در حزب نازی بی‌اطلاع است. او در پاسخ به درخواست پولیتیکو برای اظهار نظر گفت: «ما به دلیل اختلافات خانوادگی با پدربزرگم که در سال ۱۹۸۵ درگذشت، هیچ ارتباطی نداشتیم و در خانواده هرگز درباره او صحبتی نمی‌شد.»
پس از جنگ جهانی دوم، خانواده وایدل از سیلزی، که اکنون بخشی از لهستان است، اخراج شدند و در منطقه‌ای در شرق وستفالی مستقر شدند.
پس از پایان دبیرستان، وایدل وارد دانشگاه بایرویت شد و دو مدرک در رشته‌های مدیریت بازرگانی و اقتصاد دریافت کرد. سپس به «شغل رویایی» خود در بانک سرمایه‌گذاری گلدمن ساکس، یکی از معتبرترین بانک‌های سرمایه‌گذاری، رسید. اما خیلی زود از کار به‌عنوان تحلیلگر مالی خسته شد. سپس به چین رفت تا رساله دکترای خود را درباره نظام بازنشستگی این کشور بنویسد و هم‌زمان به‌عنوان مشاور تجاری در «بانک چین» مشغول شد.
او نزدیک به شش سال را در پکن گذراند، مدرک دکترای خود را دریافت کرد و به زبان چینی که دوران مدرسه به طور خودآموز یاد گرفته بود، تسلط کامل پیدا کرد. پس از بازگشت به آلمان، چندین سال به عنوان مشاور تجاری در شرکت‌های مختلف کار کرد تا اینکه در سال ۲۰۱۳ تصمیم گرفت دنیای مالی را ترک کند و وارد سیاست شود.
باورهای ایدئولوژیک یا مصلحت سیاسی؟
حزب نوپای راست افراطی آلترناتیو برای آلمان، هدف اصلی خود را خروج از منطقه یورو اعلام کرده بود و همین موضوع باعث شد وایدل که خود نیز مخالف یورو بود، به این حزب جذب شود.
با گذشت زمان، حزب آلترناتیو برای آلمان تمرکز خود را بر مقابله با مهاجرت گذاشت و مواضع آن به حدی رادیکال شد که در عرصه سیاسی منزوی گردید. وایدل اذعان کرده که عضویت در این حزب باعث شد دوستانش را از دست بدهد و حتی خانواده‌اش مجبور شوند به شهر دیگری نقل مکان کنند.
اما بسیاری از کسانی که وایدل را از دوران فعالیتش در بخش مالی می‌شناختند، از تصمیم او برای پیوستن به جناح راست افراطی شگفت‌زده شدند.
جیم دیلوُرت، بانکدار آمریکایی مقیم آلمان که در «گلدمن ساکس» و «آلیانتس گلوبال اینوِستُرز» با وایدل همکاری داشته، در گفت‌وگو با فایننشال تایمز می‌گوید که در آن دوران، هیچ نشانه‌ای از تمایلات راست‌گرایانه در او دیده نمی‌شد. به گفته دیلوُرت، «تندترین موضع وایدل تنها تردیدش نسبت به یورو به عنوان ارز واحد بود.»
دیلوُرت اضافه می‌کند که وقتی بعدها دلیل تصمیم وایدل را جویا شد، او ظاهراً به دیلوُرت گفته بود که در حزب راست‌میانه «اتحادیه دموکرات-مسیحی»، رسیدن به چنین موفقیتی در سیاست برایش ۲۰ سال زمان می‌برد.
دیلوُرت معتقد است: «به همین دلیل، وایدل تصمیم گرفت به حزب آلترناتیو برای آلمان بپیوندد. به نظر من، این تصمیم او فرصت‌طلبانه بود.»
وایدل در گفت‌وگو با «فایننشال تایمز» این ادعا را رد می‌کند و می‌گوید: «من هرگز چنین حرفی نزده‌ام. این حرف هیچ منطقی ندارد. در آن دوران، هیچ کس برای پیشرفت حرفه‌ای به حزب «آ اف د» نمی‌پیوست.»
«همجنس‌گرا به دلایل زیستی، نه سیاسی»
اگرچه نگاه انتقادی وایدل به اتحادیه اروپا کاملاً با مواضع حزب همخوانی داشت، زندگی شخصی او در تضاد با آن قرار می‌گرفت.
حزب آلترناتیو برای آلمان از ارزش‌های سنتی خانواده حمایت می‌کند و با ازدواج همجنس‌گرایان و «ایدئولوژی جنسیتی» مخالفت می‌کند. در مانیفست این حزب تأکید شده است که خانواده از پدر، مادر و فرزندان تشکیل می‌شود.
اما آلیس وایدل آشکارا همجنس‌گراست و سال‌هاست که در ازدواجی مدنی با «سارا بوسارد»، کارگردان سریلانکایی‌تبار سینما، زندگی می‌کند. آن‌ها بین دو کشور، سوئیس و آلمان، در رفت و آمد هستند و دو پسرخوانده دارند.
وایدل هیچ مشکلی با تناقض میان زندگی شخصی‌اش و مواضع حزبش ندارد. او در توضیح می‌گوید: «من کوئیر نیستم. تنها با زنی ازدواج کرده‌ام که ۲۰ سال است او را می‌شناسم.»
اعضای حزب او نیز در این مورد مشکلی نمی‌بینند. یکی از چهره‌های ارشد حزب آلترناتیو آلمان در گفت‌وگو با «فایننشال تایمز» گفت: «او از نظر زیستی همجنس‌گراست، نه به دلایل سیاسی.»
وایدل ترجیح می‌دهد بر هویت جنسی خود تمرکز نکند. به گزارش فرانکفورتر آلگماینه زایتونگ، او در یکی از معدود اظهارنظرهایش درباره این موضوع گفته است که عضو آلترناتیو برای آلمان است «نه علیرغم همجنس‌گرایی‌اش، بلکه به دلیل آن»، زیرا به گفته خودش این حزب تنها جریانی است که به دشمنی مهاجران مسلمان با جامعه ال‌جی‌بی‌تی می‌پردازد.
هنگامی که آلمان در سال ۲۰۱۷ ازدواج همجنس‌گرایان را قانونی کرد، وایدل این موضوع را در مقایسه با بحران مهاجرت که از کنترل خارج شده بود، مسئله‌ای کم‌اهمیت دانست.
از آن زمان، رهبران حزب آلترناتیو برای آلمان به‌ندرت در این باره اظهار نظر کرده‌اند و تاکید دارند که با وجود حمایت این حزب از ساختار سنتی خانواده، همجنس‌گرایانی که «کاملاً در جامعه ادغام شده‌اند» در این حزب پذیرفته می‌شوند.
اما، به گفته وایدل، حزب او با آموزش مفاهیم کوئیر در مدارس مخالف است؛ مفاهیمی که او آن‌ها را «ایده‌های بی‌معنی جنسیتیِ چپ‌گرایانه» می‌نامد.
مارگارت تاچر، به‌عنوان الگوی سیاسی
وایدل، مارگارت تاچر، نخست‌وزیر پیشین بریتانیا را الگوی سیاسی خود می‌داند؛ شخصیتی که همچنان در میان بریتانیایی‌ها هم محبوب است و هم منفور، و واکنش‌هایی از تحسین تا نفرت را برمی‌انگیزد.
وایدل در گفت‌وگو با «بیلد» گفته بود: «زندگی‌نامه او برایم الهام‌بخش است - شهامتش در ایستادگی در برابر جریان غالب، حتی در بوته دشواری‌ها. تاچر در دوران رکود اقتصادی به قدرت رسید و بریتانیا را به مسیر درست برگرداند.»
«در بلندمدت، اصلاحات تاچر واقعاً اقتصاد بریتانیا را تقویت کرد، اما «بانوی آهنین» بیشتر به‌عنوان سیاستمداری شناخته می‌شود که صنایع سنگین و نظام رفاهی کشور را از بین برد؛ موضوعی که بسیاری از بریتانیایی‌ها هنوز هم او را به‌خاطر آن نمی‌بخشند.»
اگرچه قاطعیت تاچر برای وایدل جذاب است و او نیز از اصول اقتصاد بازار دفاع می‌کند، اما یک تفاوت اساسی میان آن‌ها وجود دارد. تاچر به دلیل سرسختی و عدم تمایل به مصالحه لقب «بانوی آهنین» را گرفت، درحالی که وایدل رویکردی متفاوت دارد و انعطاف‌پذیری سیاسی و عمل‌گرایی را در رفتار خود نشان می‌دهد.
کاتیا هویر، تاریخ‌نگار و روزنامه‌نگار آلمانی-بریتانیایی، می‌نویسد که وایدل، برخلاف بسیاری از هم‌حزبی‌هایش، همواره توانسته است میان باورهای ایدئولوژیک و مصلحت سیاسی تعادل برقرار کند.
او سال‌ها تلاش کرد افراط‌گرایانی مانند بیورن هوکه را از حزب حذف کند؛ کسی که دو بار به دلیل استفاده از شعار ممنوعه «همه چیز برای آلمان» (Alles für Deutschland) متعلق به گروه ضربت نازی‌ها، تحت پیگرد قضایی قرار گرفته است.
در سال ۲۰۱۷، وایدل که به‌عنوان یکی از روسای فراکسیون آلترناتیو برای آلمان در بوندستاگ، پارلمان فدرال آلمان، انتخاب شده بود، تلاش کرد هوکه را از حزب اخراج کند، اما دادگاه حزبی با این تصمیم موافقت نکرد. قدرت هوکه به‌اندازه‌ای بود که وایدل ترجیح داد با او کنار بیاید، و در کنگره انتخاباتی در شهر ریزا، نمایندگان شعار «آلیس برای آلمان» را سر دادند که شباهت زیادی به شعار ممنوعه نازی‌ها داشت.
وایدل دیگر از این مسئله ناراحت نیست. درباره بیورن هوکه می‌گوید: «او لحن تحریک‌آمیزش را تعدیل کرده است. در تورینگن عملکرد بسیار خوبی دارد. به نظر من پرونده‌های قضایی علیه او مضحک هستند.»
کاتیا هویر می‌نویسد که حمایت از افرادی مانند هوکه، بهایی است که وایدل برای حفظ قدرت و انسجام آلترناتیو برای آلمان می‌پردازد، در مقابل جناح هوکه نیز از رهبری وایدل حمایت می‌کند.
هانس فورلندر، کارشناس علوم سیاسی دانشگاه درسدن، نیز معتقد است که قدرت وایدل در انعطاف‌پذیری او نهفته است.
در رسانه‌های سنتی، او به‌عنوان یک سیاستمداری خویشتن‌دار با گرایش‌های بورژوایی معرفی می‌شود، اما در شبکه‌های اجتماعی و گردهمایی‌ها به‌راحتی با هواداران تندرو ارتباط برقرار می‌کند.
در شبکه اجتماعی «تیک‌تاک»، که نزد جوانان بسیار محبوب است، آلترناتیو برای آلمان قوی‌تر از هر حزب آلمانی دیگر ظاهر شده است. اعضای این حزب صدها هزار دنبال‌کننده دارند و آلیس وایدل جزو پنج سیاستمدار تأثیرگذار آلمان در این شبکه اجتماعی محسوب می‌شود.
اولیور لمبکه، کارشناس علوم سیاسی از دانشگاه بوخوم، می‌گوید: «وایدل کسی است که می‌تواند مخاطبانی فراتر از رأی‌دهندگان سنتی «آ اف د»، از جمله طبقه بورژوا و متوسط، را به خود جذب کند. در میان جمعی از افراط‌گرایان و دیوانگان، او تنها کسی به نظر می‌رسد که رفتاری سنجیده و بالغ دارد.»
«مردانی با چاقو و بیکاره‌ها»
مهارت وایدل در جذب هم‌زمان رأی‌دهندگان میانه‌رو و تندرو، به‌خوبی در موضوع حساس مهاجرت مشهود است.
در همان کنگره شهر ریزا، که حامیانش شعار «آلیس برای آلمان» سر می‌دادند، وایدل متفاوت با تصویر میانه‌روی خود ظاهر شد. او به حاضران وعده داد که سیاست «بازمهاجرت» را اجرا کند، برنامه‌ای که عملاً به معنای اخراج گسترده مهاجران، بدون در نظر گرفتن وضعیت اقامت آن‌ها در آلمان بود.
وایدل روی صحنه، در میان تشویق حضار گفت: «اگر این سیاست را بازمهاجرت می‌نامید، پس دقیقاً همان «باز - مُـ - ها - جـِ - رَت» است!»
به گفته کاتیا هویر در گاردین، جالب اینجاست که تیم وایدل ابتدا تلاش کرد لحن خود را ملایم‌تر کند و این اصطلاح بحث‌برانگیز را از مانیفست انتخاباتی حذف کند. اما وقتی متوجه شد که جناح تندروی حزب قصد عقب‌نشینی ندارد، به‌سرعت تغییر موضع داد و قاطعانه از خط‌مشی سخت‌گیرانه حمایت کرد.
حزب آلترناتیو برای آلمان به‌خوبی از نارضایتی عمیق آلمانی‌ها نسبت به موج گسترده مهاجران بهره برد و تمرکز خود را از هدف اولیه‌اش، یعنی مقابله با اتحادیه اروپا، به مبارزه با سیاست «درهای باز» آنگلا مرکل تغییر داد؛ که بیش از یک میلیون پناهجو را وارد آلمان کرد.
وایدل در بوندستاگ در سال ۲۰۱۸ اعلام کرد: «برقع، دختران محجبه، مردانی با چاقو و دیگر بیکاره‌هایی که از کمک‌های دولتی بهره‌مند می‌شوند، این‌ها برای ما رفاه و پیشرفت نخواهند آورد.»
اما، به دلیل چنین اظهارات تحریک‌آمیزی، آلترناتیو برای آلمان برخلاف سایر احزاب راست افراطی اروپا، هم در داخل کشور و هم در خارج از آن، همچنان در حاشیه قرار دارد. در آلمان، سایر احزاب از همکاری با جریان راست افراطی خودداری می‌کنند.
در سطح اروپا نیز نگاه محتاطانه‌ای به آلترناتیو برای آلمان وجود دارد. این حزب حتی نتوانست به ائتلاف «میهن‌پرستان برای اروپا»، که ویکتور اوربان در پارلمان اروپا تشکیل داده و احزاب راست افراطی از اتریش، فرانسه، ایتالیا و اسپانیا را در بر می‌گیرد، راه یابد.
نخست‌وزیر مجارستان پیش‌تر از آلترناتیو برای آلمان انتقاد کرده و گفته بود که «ممکن است در این حزب افراد و ایده‌های دیوانه‌واری ظهور کنند»، اما چند روز پیش در بوداپست از آلیس وایدل استقبال کرد و پس از آن، لحن خود را کاملاً تغییر داد.
او در شبکه اجتماعی اکس نوشت: «امروز با آینده آلمان دیدار داشتم. افتخاری بزرگ بود که از شما در بوداپست استقبال کنم، خانم رئیس، آلیس وایدل!»
وایدل نیز در مقابل، مجارستان را «نماد عقلانیت و استقلال» و الگویی برای آلمان توصیف کرد. او تأکید کرد: «مجارستان سنگری در برابر مهاجرت غیرقانونی است، و ما، در «آ اف د»، نیز می‌خواهیم که کشورمان دیگر شاهد مهاجرت غیرقانونی نباشد.»
لاسلو توروچکای، سیاستمدار راست‌گرای مجار، معتقد است که در بوداپست این آگاهی وجود دارد که «دیر یا زود «آ اف د» می‌تواند در انتخابات پیروز شود». ازاین‌رو فیدس، حزب حاکم مجارستان که پیش‌تر از ارتباط با راست‌گرایان افراطی خودداری می‌کرد، «در راستای منافع خود، سیاستش را بازنگری کرده است».
حمایت غیرمنتظره از آن‌سوی اقیانوس
اگرچه وایدل برای جلب حمایت راست‌گرایان اروپایی با دشواری‌هایی مواجه است، اما از آن سوی اقیانوس اطلس، این حمایت به شکلی کاملاً ناگهانی از سوی میلیاردر آمریکایی، ایلان ماسک، به دست آمد.
این کارآفرین و هم‌پیمان ترامپ، که طرح «بازگرداندن عظمت گذشته به اروپا» را دنبال می‌کند، کارزاری گسترده در حمایت از آلیس وایدل به راه انداخت که واکنش تند مخالفان سیاسی او را در پی داشت.
ابتدا، مالک اسپیس‌ایکس و تسلا در شبکه اجتماعی ایکس که متعلق به اوست، تصویری از وایدل منتشر کرد و نوشت: «تنها آ اف د می‌تواند آلمان را نجات دهد.»
سپس از طریق ویدیو کنفرانس در یکی از گردهمایی‌های انتخاباتی این حزب سخنرانی کرد و طرفداران وایدل را به وجد آورد.
وایدل به دعوت ماسک در گفت‌وگویی مفصل با او شرکت کرد که به‌طور زنده در شبکه اکس پخش شد. این گفت‌وگو ازاین جهت جالب بود که فرصتی غیرمنتظره به وایدل داد تا نظراتش را بیان کند، فرصتی که به گفته خودش در رسانه‌های سنتی آلمان از آن محروم است.
وایدل با کمی لهجه، به انگلیسی می‌گوید: «ایلان، این برای من تجربه‌ای کاملاً تازه است که بتوانم بدون قطع شدن صحبت‌هایم یا نمایش داده شدن تصویر منفی از خودم - آن‌طور که در رسانه‌های سنتی آلمان طی ده سال گذشته معمول بوده - یک گفت‌وگوی عادی داشته باشم.»
رهبر آلترناتیو برای آلمان در ادامه می‌گوید: «ما خود را حزبی محافظه‌کار و لیبرتارین می‌دانیم، اما رسانه‌های سنتی ما را به‌عنوان یک حزب به‌اصطلاح افراطی معرفی می‌کنند. ما فقط می‌گوییم که شرکت‌ها و شهروندان عادی باید از شر بوروکراسی خلاص شوند.»
در گفتگو با ایلان ماسک، وایدل نه تنها از تصویر یک سیاستمدار راست افراطی بلکه به‌طور کلی از چهره کلیشه‌ای سیاستمدار فاصله گرفت؛ این گفتگو بیشتر به مکالمه‌ای بین دو دوست درباره اخبار روز شباهت دارد.
اما وقتی صحبت از آنگلا مرکل می‌شود، وایدل در بیان نظرات خود و انتخاب کلماتش هیچ پروایی ندارد.
وایدل می‌گوید: «آنگلا مرکل، اولین صدر اعظم «سبز» آلمان. او کشور ما را با باز کردن مرزها به روی مهاجرت غیرقانونی در سال ۲۰۱۵ ویران کرد. اقتصاد ما را با سیاست فاجعه‌بار انرژی‌اش تضعیف کرد. هدف آنگلا مرکل این بود که به انرژی خورشیدی و بادی روی آورد. برای درک این مسأله نیازی به هوش سرشار نیست که یک کشور صنعتی نمی‌تواند تنها با انرژی خورشیدی و بادی دوام بیاورد، وقتی که خورشید نمی‌تابد و باد نمی‌وزد.»
رهبر آلترناتیو برای آلمان در پاسخ به پرسش ماسک درباره تصمیم دولت آلمان برای تعطیلی آخرین سه نیروگاه هسته‌ای در آوریل ۲۰۲۳، در بحبوحه بحران انرژی ناشی از توقف عرضه گاز روسیه، می‌گوید: «آن‌ها یا احمق‌اند یا از کشور خود متنفرند.»
وایدل امیدوار است که ترامپ بتواند جنگ اوکراین را خاتمه دهد و می‌خواهد آلمان بار دیگر گاز ارزان از روسیه بخرد.
رهبر آلترناتیو برای آلمان می‌گوید: «ما باید تأمین انرژی ارزان و مطمئن را به آلمان بازگردانیم، وگرنه همه شرکت‌های ما یا ورشکست می‌شوند یا تولید را به خارج از کشور منتقل می‌کنند، همان‌طور که صنعت خودروسازی‌مان قبلاً چنین کرده است.»
گفتگوی صریح وایدل با ایلان ماسک در رسانه‌های آلمان موجی از تمسخر را برانگیخت؛ او به خاطر گفته‌اش مبنی بر اینکه «هیتلر کمونیست بود»، خندیدن به شوخی‌های این میلیاردر آمریکایی و انگلیسی نه چندان خوبش مورد انتقاد قرار گرفت.
کاتیا هویر می‌گوید اما این نظرات از سوی مخالفان لیبرال است، در حالی که وایدل مخاطبان کاملاً متفاوتی را در نظر دارد که گفت‌وگوی او با ماسک را نمادی از آزادی بیان بدون سانسور می‌بینند.
به گفته این کارشناس، نباید وایدل را دست‌کم گرفت. در حال حاضر شانس حزب او برای ورود به دولت کم است، هرچند پیش‌بینی می‌شود که آلترناتیو برای آلمان در انتخابات به رکورد ۲۰ درصدی دست یابد.
اما، نظرسنجی دسامبر«مؤسسه پاسخ‌های اجتماعی جدید» (INSA) نشان داد که در صورت برگزاری انتخابات مستقیم برای سمت صدراعظم، آلیس وایدل محبوب‌ترین کاندیدا خواهد بود. او که به چهره معتبر راست‌گرایان افراطی آلمان تبدیل شده است، بزرگ‌ترین تهدید برای مخالفانش به حساب می‌آید.
آلیس وایدل؛ زنی که راست افراطی آلمان را از سایه خارج کرد
نظر شما