ساعات عصر و شب گذشته (۲۳ بمهن ماه)، تهران با خاموشی‌های گسترده‌ای مواجه شد که نه فقط به قطعی آب در برخی ساختمان‌ها و سرمای ناشی از خاموشی پکیج‌ها و سیستم‌های گرمایی منتهی شد، بلکه ترافیک و گره‌های شدیدی در مسیر‌های مختلف و پرتردد شهری ایجاد کرد؛ ترافیکی که به علت قطع بودن چراغ‌های راهنمایی و رانندگی با افزایش خطر تصادف همراه بود. اما مقصر این وضعیت کیست؟ وزارتخانه‌های نیرو و نفت، یکدیگر را متهم کرده‌اند.

وزارت نیرو علت قطعی برق گسترده در تهران را ناکافی بودن سوخت نیروگاه‌ها عنوان کرد و به نوعی توپ را در زمین وزارت نفت انداخت، اما صبح امروز (۲۴ بهمن ماه) رسانه رسمی وزارت نفت پاسخ تندی به ادعا‌های وزارت نیرو داد و نوشت: «برنامه‌ریزی صحیح در مصرف سوخت معادل از سوی نیروگاه‌ها، نقش کلیدی در جلوگیری از مشکلات احتمالی در تولید برق دارد. چشم‌پوشی از نقش مدیریت نامناسب سبد سوخت، نه‌تنها مشکل را حل نمی‌کند، بلکه می‌تواند زمینه‌ساز چالش‌های مشابه در آینده باشد. وزارت نیرو به جای تمرکز بر سیاست‌گذاری صحیح و اجرای مصوبات مرتبط با مصرف سوخت مایع، تلاش دارد با فرافکنی، کمبود گاز را عامل اصلی خاموشی‌ها جلوه دهد.»

همه این وقایع در شرایطی رخ می‌دهد که عباس علی آبادی وزیر نیرو، اخیرا وعده رفع ناترازی‌های برق تا زمستان سال اتی را داده است. با توجه به این شرایط پرسش‌هایی درباره علت این شرایط مطرح است، سوال مهمتر این که؛ بالاخره کدام نهاد و سازمان مقصر یا به عبارتی بهتر، مسئول رفع این مشکلات است؟ دکتر هاشم اورعی، استاد تمام دانشگاه صنعتی شریف و رئیس اتحادیه انرژی در گفت‌و‌گو با فرارو به این پرسش‌ها پاسخ داده است:

نیروگاه‌های ایران تا ۹۰ درصد به گاز وابسته‌اند

رئیس اتحادیه انرژی به فرارو گفت: «متاسفانه موش و گربه بازی در ادارات و سازمان‌های دولتی ما چیز جدیدی نیست و در موارد زیادی شاهد حداقل میزان صداقت و شهامت در مسئولین بوده‌ایم و به ندرت دیده‌ایم که یکی از مسئولان در چنین وضعیتی به صراحت، علت مشکل را بگوید. قبل از خاموشی‌ها، شرکت پالایش و پخش فراورده‌های نفتی گزارش کرده بود ما روزانه ۵۰ میلیون لیتر گازوئیل به نیروگاه‌ها می‌دهیم. درواقع ماجرای مازوت سوزی کنار رفته و دعوا سر این است که مازوت و گازوئیل نداریم یا داریم و داده نمی‌شود.

اگر قرار باشد جمع بندی کنیم که بالاخره تقصیر کیست؟ می‌توان اینطور گفت که مسئولان وزارتخانه‌های نفت و نیرو از یک سبد بیرون آمده‌اند و به اصطلاح، از یک قماشند و در نتیجه ملت نمی‌توانند انتظار داشته باشند، مسئولان وزارت نفت بتوانند برنامه ریزی کنند و مسئولان وزارت نیرو نتوانند یا بالعکس. این‌ها با یک فرمول انتخاب شده‌اند که سالهاست غلط است. ماجرا از این قرار است که ما در هر دو بخش مشکلات جدی داریم.»

وی افزود: «اگر بخواهیم از وزارت نفت شروع کنیم، می‌بینیم که بعد از سرد شدن هوا که نسبت به سال‌های قبل چندان سرمای قابل توجهی هم نبود بر اساس آمار‌ها به شدت با کمبود گاز مواجه شدیم، به طوری که تولیدمان که ۸۸۰ میلیون متر مکعب بود و بخش خانگی حدود ۹۰ درصد از این رقم را بلعید.

وقتی بخش خانگی، تا این حد مصرف می‌کند یعنی چیزی برای صنعت و نیروگاه‌ها نمی‌ماند. از طرفی دیگر ما در بخش مازوت و گازوئیل نیز با محدودیت‌های زیادی مواجهیم. گازوئیل ما آنقدر مازاد ندارد که بتوانیم به نیروگاه‌ها بدهیم تا جایگزین گاز کنند. اگر هم گازوئیل داشته باشیم، لجستیک آن کار سختی است و با توجه به محدودیت‌های ناوگان جاده‌ای ما، جا به جایی این حجم گازوئیل کاری دشوار خواهد بود. خلاصه کلام این که وقتی ما نتوانیم گاز نیروگاه‌های کشور را تامین کنیم، طبیعتا کار ساده‌ای نخواهد بود که گازوئیل و مازوت جایگزین به نیروگاه‌ها برسانیم.

اساسا نیروگاه‌های ما تا ۹۰ درصد به گاز وابسته‌اند و در نتیجه روی هیچ چیز به جز گاز برنامه ریزی نکرده‌ایم. همانطور که برای انرژی‌های بادی، خورشیدی، هسته‌ای و دیگر انرژی‌ها نیز برنامه ریزی نکرده‌ایم. تقریبا همه برق ما به گاز وابسته است. متاسفانه در استان‌های شمالی کشور و به ویژه در مازندران نیز با مشکل «فشار گاز» در بخش خانگی مواجهیم و حتی در برخی روستا‌ها گاز قطع شده است. همه این‌ها دست به دست هم داده است تا به یک بحران برسیم. با این تفاسیر، وزارت نفت کار بیشتری نسبت به همین عملکرد فعلی را نمی‌تواند انجام دهد.»

«مدیریت مصرف» یعنی قطعی برق در سرمای شبانه زمستان؟!

این استاد دانشگاه صنعتی شریف در ادامه و در خصوص عملکرد وزارت نیرو گفت: «از وزارت نیرو انتظار می‌رفت بسیار عاقلانه‌تر تدبیر اندیشی کند. این اتفاقات مثل زلزله، نابهنگام نبوده و در عرض یک شب رخ نداده که نشود تدبیری اندیشید. ما سالهاست می‌دانیم که با این مشکلات مواجهیم، سوال این است که چرا وزارت نیرو در طول سال‌های گذشته و اخیر، هیچ اقدامی برای کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی انجام نداده است؟ چرا سوخت‌های جایگزین و تجدیدپذیر، حداقل از ۱۵ سال قبل تا کنون مورد حمایت و جایگزینی، قرار نگرفته‌اند؟ این روز‌ها را سال‌های سال است کارشناسان تذکر می‌دهند، اما برنامه ریزی مسئولان برای مواجهه یا بهتر است بگویم پیشگیری از این بحران، در حد صفر و زیر صفر است.

مسئولان زحمت کشیده‌اند و یک واژه اختراع کرده‌اند به نام «مدیریت مصرف». در این واژه همه چیز جا داده شده به جز مدیریت. از قطعی برق ملت تا عدم برنامه ریزی علمی. آقایانی که شبانه برق بخش‌های زیادی از پایتخت را قطع کرده‌اند، معتقدند در راستای مدیریت مصرف، برق را قطع کرده‌اند. دقیقا واژه مدیریت کجای قطعی برق در سرمای شبانه زمستان جا می‌گیرد؟ در بخش صنعتی هم وضعیتی بدتر از بخش شهری است.»

وی افزود: «من مدتی پیش یک برنامه صد روزه برای تابستان سال آینده ارائه دادم که مسئولان بتوانند بار مصرف را تقسیم کنند، اما به نظر می‌رسد از هم اکنون و تابستان نیامده باید این برنامه، آغاز شود. مسئولان باید به طرق مختلف با صنایع صحبت کنند و بار مصرف را پخش کنند، تا زمانی که بار مصرف خانگی بالا است به صنایع فشار وارد نشود.

باید به صنایع از طریق کمک‌های مالی از جمله کمک مادی، انگیزه داده شود. برای مثال می‌توان شیفت کارگران را با مشوق‌های مالی برای کنترل بار مصرف، به شیفت شب تا صبح تغییر داد. این ایده‌ها است که مدیریت می‌خواهد. متاسفانه در وزارت نیرو، این نوع ایده ها، کمیاب و چه بسا نایاب است. یک مشکل اساسی دیگر این است که تجهیزات نیروگاهی ما اعم از تجهیزات تولید، انتقال و توزیع. بسیار فرسوده شده و عمر ۱۸ درصد از نیروگاه‌های ما بین ۳۰ تا ۴۰ و بخشی هم بالاتر از ۴۰ سال است. این نیروگاه‌ها به درستی نگهداری نشده‌اند و به محض این که به شبکه فشار وارد کنند، از شبکه خارج می‌شوند. ما با ضعف برنامه ریزی و مدیریت در وزارت نیرو و وزارت نفت مواجهیم.»

تحقق وعده وزیر نیرو به «امداد غیبی» نیاز دارد

این تحلیلگر ارشد حوزه انرژی کشور در خصوص وعده وزیر نیرو برای پایان ناترازی‌های برق تا زمستان سال آتی گفت: «آقای علی آبادی همه جور وعده‌ای داده و همه جور جهت گیری هم داشته‌اند. ایشان حدود یک ماه پیش گفتند که تابستان سختی در پیش خواهیم داشت و خدا کمک کند که هوا بیش از حد گرم نشود و ۲۵ هزار مگاوات ناترازی داریم. اتفاقا ایشان این یک مورد را کاملا درست گفتند. اما کمی بعد شاید به علت این که ایشان مدیر سیاسی است نه مدیر انرژی، به هر دلیلی تصمیم گرفت حرف‌های خود را تغییر دهد.

ایشان یک بار گفت ناترازی تا سال ۱۴۰۵ رفع می‌شود، بعد گفت تا سال ۱۴۰۴. بی تعارف بگویم برای چنین وعده عجیبی فقط یک راه وجود دارد و آن هم «امداد غیبی» است. نه فقط آقای علی آبادی، بلکه کل ملت ایران باید دعا کنند و از خداوند بخواهند معجزه شود و در بهار آنچنان باران‌های شدیدی بیاید که پشت سد‌ها کاملا پر شود و کل ۱۲ درصد ظرفیت نیروگاه‌های برق آبی ما تامین شود. سپس در تابستان هوا خنک شود و اصلا گرم نشود و حتی سرد شود تا مثل سال گذشته، ۲۸ هزارمگاوات از ۶۲ هزار مگاوات برقمان صرف سرمایش در تابستان نشود. یعنی نزدیک نصف برقمان، در مسیر سرمایش استفاده نشود.

دعای سوممان هم باید این باشد که تمام برنامه‌های تعمیرات و نوسازی نیروگاه‌ها به موقع انجام شده و تمام نیروگاه‌های ما تا خرداد ماه در بالاترین سطح بازدهی باشند. بر اساس آمار‌های خود وزارت نیرو، اگر تعمیرات دوره‌ای ما به طور کامل انجام شود که معمولا انجام نمی‌شود، باز هم فقط ۹۱۰ مگاوات افزایش ظرفیت خواهیم داشت. همه این‌ها را که کنار هم بگذاریم، می‌بینیم که اصلا این نوع وعده‌ها قابل اجرا نیست.»

وی تاکید کرد: «حقیقت مهمی که در بخش جذب سرمایه یا سرمایه گذاری حوزه نیرو نباید فراموش کنیم این است که سرمایه گذاری هم مدیریت درست می‌خواهد. مدیران حوزه انرژی ما به شکلی رفتار کرده‌اند که سرمایه گذار نه جرات و نه رغبت سرمایه گذاری را دارد. کار از ریشه خراب است و نیاز به اصلاحات جدی دارد. اگر مدیریت درست باشد، سرمایه گذار بدون نیاز به دعوت، وارد عمل می‌شود. شورای اقتصاد ۳۰ هزارمگاوات تجهیزات انرژی تجدیدپذیر را برای واردات سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی برق (ساتبا) تصویب کرده است. این واردات هم از چین و کالا‌های بی کیفیت آن‌ها قرار است انجام شود. این در حالیست که مدیرعامل ساتبا می‌گوید ما خودمان قادریم، سریعتر، با کیفیت‌تر و ارزان‌تر این کار را انجام دهیم. سوال این است که آخر کجای دنیا، چنین وضعیتی حاکم است؟ این وضعیت نشان می‌دهد وزارت نیرو مسیر را اشتباهی می‌رود.»

مدیریت مصرف» یعنی قطعی برق در سرمای شبانه زمستان؟/ تحقق وعده وزیر نیرو به «امداد غیبی» نیاز دارد/ مشکل ناترازی مثل زلزله و ناگهانی نیست، مسئولان چه کردند؟