این اهرمی است که چین پیش‌تر علیه ژاپن استفاده کرده است. در سال ۲۰۱0، یک مناقشه سرزمینی باعث تحریم مؤثر این مواد توسط پکن شد؛ اقدامی که توکیو را وادار کرد برای یافتن جایگزین‌هایی برای مواد حیاتی مورد استفاده در خودروهای برقی، تلفن‌های هوشمند و موشک‌ها، دست‌به‌کار شود.

اما این بار، به گفته مقامات سابق آمریکایی و تحلیلگران چین، احتمالاً پکن عقب‌نشینی خواهد کرد. در حالی‌که ۱۵ سال پیش ژاپن هدف قرار گرفته بود، رویدادهای اخیر وابستگی جهان به چین را برجسته کرده و همچنین نشان داده‌اند که پکن آماده است تسلط خود بر استخراج و فرآوری این مواد را علیه کشورها در سراسر جهان به‌کار گیرد.

تغییر توازن

ژاپن به‌طور قابل‌توجهی به چین برای تجارت کل خود وابسته است.

علاوه بر این، دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا ماه گذشته پس از گفت‌وگو با شی جین‌پینگ در کره جنوبی اعلام کرد که آن‌ها درباره محدودیت‌های صادرات عناصر نادر «برای جهان» به توافق رسیده‌اند. اقدامی تهاجمی علیه ژاپن اکنون می‌تواند این تنش‌زدایی را تضعیف کند و توجه رئیس‌جمهوری را جلب کند که به تاکایچی «هرچه» بخواهد، وعده داده است، حتی با وجود اینکه ترامپ تلاش می‌کند توافق تجاری شکننده با پکن را حفظ کند.

جرج گلس، سفیر آمریکا در ژاپن، روز پنجشنبه بار دیگر این حمایت را تکرار کرد و گفت کشورش در این مناقشه پشت تاکایچی ایستاده است.

«استفاده از کارت عناصر نادر می‌تواند اقدامی پرخطر برای پکن باشد»، وندی کاتلر، مذاکره‌کننده ارشد سابق آمریکا و عضو کنونی مؤسسه سیاستی انجمن آسیا گفت. «پکن خطر از دست دادن سایر شرکای تجاری را به جان می‌خرد که چنین اقدامی را نشانه‌ای از ضرورت فوری توسعه منابع جایگزین تلقی خواهند کرد. این امر ممکن است آن‌ها را به همکاری بیشتر با ایالات متحده بکشاند.»

با اینکه احتمال ادامه تنش میان چین و ژاپن در آینده نزدیک بالاست، به نظر می‌رسد اقدامات پکن تاکنون به‌گونه‌ای تنظیم شده‌اند که درد ایجاد کنند بدون آنکه وارد حوزه‌ای شوند که واکنش هماهنگ جهانی را برانگیزاند.

تاکنون، پکن ازسرگیری تدریجی واردات غذاهای دریایی از ژاپن را متوقف کرده و به گردشگران درباره سفر به آن کشور هشدار داده است. مجموعه‌ای از اجراهای هنرمندان ژاپنی در چین نیز به‌طور ناگهانی لغو شده‌اند.

هه یونگ چیان، سخنگوی وزارت بازرگانی چین، روز پنجشنبه تهدید کرد که اگر تاکایچی «به مسیر اشتباه ادامه دهد»، اقدامات بیشتری انجام خواهد شد. پکن از رهبر ژاپن خواسته است اظهارات خود را پس بگیرد، در حالی‌که ژاپن می‌گوید موضعش درباره تایوان تغییری نکرده است. چین جزیره خودگردان تایوان را قلمرو خود می‌داند و تهدید کرده که روزی آن را—در صورت لزوم با زور—پس خواهد گرفت.

نشست مقام‌های دیپلماتیک ژاپن و چین در اوایل هفته نیز به‌نظر نمی‌رسد تنش‌ها را کاهش داده باشد.

احتمال تشدید بیشتر چیست؟

هرگونه تشدید تنش احتمالاً شامل مسدود کردن کالاهای بیشتر ژاپنی از ورود به بازار چین، جلوگیری از ورود گردشگران چینی و آسیب‌رسانی به شرکت‌های ژاپنی فعال در چین خواهد بود—همانگونه که پکن در مناقشه با کره جنوبی تقریباً یک دهه پیش انجام داد، زمانی که فروش خودروهای کره‌ای در چین به‌شدت سقوط کرد و هرگز بهبود نیافت.

این وضعیت ریسک قابل‌توجهی برای شرکت‌هایی مانند تویوتا دارد که امسال اعلام کرد کارخانه‌ای ۲ میلیارد دلاری در شانگهای می‌سازد تا سرعت خود را در تولید خودروهای برقی افزایش دهد و جایگاه خود را در بازار چین بازپس گیرد. برندهایی مانند یونیکلو یا زنجیره‌های فروشگاه‌های زنجیره‌ای ژاپنی نیز ممکن است با تلافی مواجه شدند.

از نگاه کارشناسان آمریکایی

«اقدام برای هدف قراردادن عناصر نادر در حال حاضر غافلگیرکننده خواهد بود»، فیلیپ لاک، مدیر اقتصادی مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی گفت. به گفته او، «ترجیح چین همیشه این بوده که دسترسی به بازار چین را محدود کند، زیرا هزینه اعتباری کمتری دارد.»

چین، او افزود، «فهمیده که هزینه بی‌اعتمادی به‌عنوان یک تأمین‌کننده غیرقابل‌اتکا چیست، خصوصاً وقتی که می‌خواهد به مرکز تولید جهانی تبدیل شود.»

وابستگی ژاپن و درس‌های ۲۰۱۰

پس از تجربه تلخ ۲۰۱۰، ژاپن شروع به ایجاد زنجیره تأمین عناصر نادر کرد که وابسته به چین نباشد. توکیو وابستگی خود را به حدود ۶۰٪ کاهش داده بود؛ هرچند این رقم اخیراً دوباره به بیش از ۷۰٪ رسیده است.

ژاپن همچنین ذخایر داخلی ایجاد کرده و در حال گسترش منابع جایگزین است. شرکت Lynas اخیراً تولید عناصر نادر سنگین را آغاز کرده که مکمل تولید عناصر نادر سبک این شرکت است.

چین احتمالاً سراغ سخت‌ترین گزینه نمی‌رود

حتی اگر چین بخواهد صادرات به ژاپن را مسدود کند، بعید است به‌سراغ اقدام شدید برود؛ اقدامی که می‌تواند تلاش‌های جهانی برای ایجاد زنجیره‌های تأمین جدید را سرعت ببخشد و کشورهای میانه‌رویی را که به‌دلیل تعرفه‌های ترامپ به چین نزدیک‌تر شده‌اند، نگران کند.

پکن ممکن است به‌جای آن صادرات را با کاغذبازی، مجوزهای کُند و راهنمایی غیررسمی به فروشندگان برای محدود کردن قراردادهای فروش با خریداران ژاپنی مختل کند.

«هرچقدر چین چنین اهرمی را بیشتر استفاده کند، شرکای تجاری غیرهدف نسبت به تعمیق روابط اقتصادی با چین محتاط‌تر می‌شوند»، آلن کارلسون، استاد دانشگاه کرنل گفت. چنین اقدامی باعث می‌شود کشورها فکر کنند: «اگر چین بتواند این کار را با ژاپن انجام دهد، چرا با ما نه؟»

بلومبرگ: احتمال ادامه تنش میان چین و ژاپن بر سر تایوان، در آینده نزدیک بالا است