شبکه الجزیره در گزارشی نوشت: بیش از چهار دهه است که حمایت ایران از فلسطینی‌ها، از جمله جنبش مقاومت اسلامی (حماس) و دشمنی با اسرائیل، از ارکان اصلی سیاست خارجه تهران محسوب می‌شود. آغاز این رابطه به روزهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۹۷۹ بازمی‌گردد؛ زمانی که «یاسر عرفات» رئیس وقت سازمان آزادی‌بخش فلسطین (ساف)، تنها یک هفته پس از پیروزی انقلاب به تهران سفر کرد و به عنوان نخستین مهمان خارجی جمهوری اسلامی شناخته شد. در جریان این سفر، سفارت اسرائیل در تهران به سفارت فلسطین تبدیل شد و عرفات در کنار «محمد یزدی» معاون نخست‌وزیر وقت ایران در میان شعارهای حامی فلسطین حضور یافت.

تاریخچه رابطه

دوستی عرفات با بنیان‌گذاران جمهوری اسلامی و نزدیکان آنها در عرصه‌های سیاسی و نمادین جلوه‌گر شد. چفیه فلسطینی به‌سرعت در میان نیروهای بسیج وابسته به سپاه پاسداران در دوران جنگ ایران و عراق و سپس در میان مقامات رسمی رواج یافت و به یکی از نمادهای انقلابی بدل شد. آیت‌الله سید علی خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب، نیز همواره از این چفیه استفاده کرده و گاه آن را به دیدارکنندگان هدیه می‌دهد، که نشانه استمرار نماد فلسطینی در سیاست ایران است.

ایران هیچ‌گاه از حمایت از فلسطین دست نکشیده است. این حمایت پس از تأسیس جنبش حماس افزایش یافت و به بخشی اساسی از راهبرد منطقه‌ای ایران تبدیل شد. «یحیی السنوار» رئیس شهید شاخه حماس در غزه، پیش‌تر اعلام کرده بود که «روابط با ایران بسیار عالی است و جمهوری اسلامی بزرگ‌ترین حامی گردان‌های عزالدین قسام به شمار می‌رود».

یاسر عرفات و امام خمینی (ره)

در سطح رسمی، رهبر انقلاب اسلامی بارها تأکید کرده است که «ایران بدون ملاحظه و مجامله از فلسطین حمایت کرده و خواهد کرد».

حمایت گسترده

پس از رویداد هفتم اکتبر ۲۰۲۳ (عملیات «طوفان الاقصی»)، برخی ناظران ایران را به ارتباط غیرمستقیم با این عملیات مرتبط دانستند، هرچند تهران بارها تأکید کرده است که از آن بی‌اطلاع بوده است.

اکنون، پس از دستیابی به توافقی برای پایان جنگ غزه، «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور آمریکا اعلام کرد ایران تنها ۲ ماه با دستیابی به سلاح هسته‌ای فاصله داشته و او تأسیسات آن را نابود کرده است. ترامپ این اقدام را «ضروری برای امکان هرگونه توافق میان اسرائیل و غزه» توصیف کرد. در مقابل، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی آتش‌بس در غزه را «پیروزی مقاومت فلسطینی» دانست.

با وجود این تحولات، پیچیدگی‌های منطقه‌ای و بین‌المللی سبب شده روابط جمهوری اسلامی ایران با گروه‌های فلسطینی، به‌ویژه حماس، همواره تحت تأثیر توازن حساس میان اهداف سیاسی، ملاحظات امنیتی و منافع منطقه‌ای باقی بماند.

در این زمینه، «حسین رویوران» استاد مطالعات فلسطین در دانشگاه تهران، در گفت‌وگو با الجزیره تأکید کرد که رابطه ایران با مقاومت فلسطین از بنیان‌های ایدئولوژیک در ساختار نظام سیاسی ایران نشأت می‌گیرد و نه از تصمیمات سیاسی موقت.

وی توضیح داد: نظام ایران، برخلاف نظام‌های مبتنی بر مدل «دولت ـ ملت»، بر ۲ پایه «دولت ـ ملت» و «امت ـ ملت» استوار است و به همین دلیل، مسئله فلسطین برای جمهوری اسلامی یک موضوع محوری تلقی می‌شود.

هماهنگی و هم‌افزایی

رویوران افزود: حمایت تهران از مقاومت هیچ‌گاه به هویت یا گرایش فکری گروه‌های فلسطینی چه اسلامی، چه چپ‌گرا یا ملی‌گرا محدود نبوده است. مبنای این حمایت اصل مقاومت در برابر اشغالگری و آزادسازی سرزمین است، از همین رو ایران از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون در کنار تمامی گروه‌های مقاومت ایستاده است.

رهبر انقلاب و حمایت از فلسطین

به گفته وی، این رویکرد با تغییر جریان‌های سیاسی در داخل ایران نیز دچار تحول نشده است؛ چه در دوران حاکمیت اصولگرایان و چه اصلاح‌طلبان، هر ۲ زیر چتر نظام اسلامی عمل می‌کنند که فلسطین را در صدر اولویت‌های خود می‌داند.

در خصوص تحولات پس از هفتم اکتبر ۲۰۲۳، این استاد دانشگاه تأکید کرد عملیات «طوفان الاقصی» نقطه عطفی در مسیر مقاومت فلسطینی بود که از مرحله دفاعی به مرحله تهاجمی گذر کرد.

او با اشاره به سخنان رهبر انقلاب گفت هرچند تهران از این عملیات اطلاع قبلی نداشت، اما همچنان به حمایت سیاسی و رسانه‌ای از مقاومت ادامه داد و در کنار متحدان محور مقاومت در یمن، لبنان و عراق ایستاد.

وی خاطرنشان کرد: با وجود فشارها و چالش‌هایی که تهران با همه آنها روبه‌رو هستند، این تحول نظامی، ماهیت رابطه ایران و مقاومت فلسطین را تغییر نداد بلکه آن را تقویت کرد و به سمت هماهنگی و هم‌افزایی بیشتر میان اجزای محور مقاومت سوق داد.

در همین حال، «هادی برهانی» استاد دیگر مطالعات فلسطین در دانشگاه تهران، یادآور شد که ایران در گذشته به‌دلیل فاصله جغرافیایی، تفاوت زبانی و مذهبی و همچنین سیاست‌های رژیم سلطنتی پیش از انقلاب که به غرب گرایش داشت، از مسئله فلسطین دور بود.