رهاشده مثل توزیع پزشکان

موضوع توزیع پزشک در ایران شاید در حوزه نظام سلامت ایران رهاشده‌ترین موضوع باشد. نه سیاست‌های اعمال شده و نه قانون، هیچ نقشی در این زمینه ندارند و نتیجه‌اش این می‌شود که همه طبیبان راه پایتخت را در پیش بگیرند و البته که بیماران هم سرگردان پزشک در این شهر باشند. حالا مدت‌هاست که بحث بر سر کمبود پزشک در میان است. برخی تعداد کم پزشکان را حاصل قدرت مافیای پزشکی در نظام سلامت می‌دانند و هستند افرادی این ماجرا را نه به تعداد که در نحوه توزیع آنها نسبت می‌دهند.

طبیبان عشق پایتخت

توزیع پزشکان در ایران از نظر جغرافیایی و تخصصی با نابرابری‌های قابل‌توجهی همراه است که تأثیرات مستقیمی بر دسترسی به خدمات سلامت در مناطق مختلف کشور دارد. حدود ۴۵ درصد از پزشکان متخصص ایران در تهران فعالیت می‌کنند که همین یک فقره آماری نشان‌دهنده تمرکز بالای پزشکان در پایتخت است. این تمرکز باعث شده که بسیاری از مناطق محروم، به‌ویژه شهرهای کوچک و روستاها، با کمبود پزشک متخصص مواجه باشند. برای مثال، در سال ۱۳۹۵، دانشگاه علوم پزشکی تهران با ۸۹ متخصص به ازای هر 100هزار نفر جمعیت، بالاترین نسبت متخصص به جمعیت را داشت، در حالی که دانشگاه علوم پزشکی جیرفت تنها ۱۰ متخصص به ازای هر 100 هزار نفر داشت.

نابرابری در درمان

همین حالا برخی مناطق، مانند ۴ شهرستان در خوزستان، فاقد پزشک متخصص در رشته‌های کلیدی مانند رادیولوژی یا بیماری‌های عفونی هستند. این کمبودها دسترسی به خدمات تخصصی را برای ساکنان این مناطق دشوار کرده و گاهی بیماران را مجبور به سفر به شهرهای بزرگ مانند تهران می‌کند. در سال ۱۳۸۹، استان یزد با ۱۹.۲۲ متخصص به ازای هر 100 هزار نفر بالاترین شاخص و سیستان و بلوچستان با 8 متخصص به ازای هر 100 هزار نفر پایین‌ترین شاخص را داشتند. این نابرابری‌ها تا سال 1404 همچنان ادامه دارد.

پزشکان متخصص رو به انقراض

طبق داده‌های رسمی 40 هزار پزشک متخصص و فوق‌تخصص در ایران طبابت می‌کنند که از این تعداد، 17 هزار نفر (۴۳.۶ درصد) فقط در بخش دولتی یا نهادهای عمومی غیردولتی فعالیت می‌کردند و فعالیت خصوصی نداشتند. نسبت کلی پزشکان (عمومی و متخصص) به جمعیت حدود ۱.۶ تا ۱.۶۵ به ازای هر هزار نفر است، که کمتر از توصیه سازمان بهداشت جهانی (۲.۵ پزشک به ازای هزار نفر) است. در سال ۱۳۹۵، بیشترین تعداد متخصصان در رشته زنان و زایمان و فوق‌تخصص‌ها (۴,۷۴۷ نفر) و کمترین تعداد در رشته سالمندان (۴ نفر) گزارش شده است. رشته‌هایی مانند جراحی مغز و اعصاب (با ۹۴۵ متخصص در سال ۲۰۱۸) به دلیل پراکندگی جغرافیایی وسیع ایران و کمبود نیروی انسانی در مناطق محروم، با چالش‌های جدی مواجه هستند.

سرخورده از سیاست دستوری وزارت بهداشت

بین سال‌های 1400 تا 1404، حدود 16 هزار پزشک به دلیل حقوق پایین، مالیات بالا و شرایط کاری نامناسب از ایران مهاجرت کرده‌اند. این مهاجرت گسترده باعث کاهش نیروی انسانی در نظام سلامت شده است. از سوی دیگر انحصار آموزش پزشکی، محدودیت‌های صدور مجوز مطب و تعارض منافع در وزارت بهداشت (که برخی مدیران خود پزشک هستند) به‌عنوان موانع اصلی در بهبود توزیع پزشکان مطرح شده‌اند. در برخی مناطق، مانند هرمزگان هم پزشکان به دلیل سیاست‌های دستوری وزارت بهداشت رغبتی برای کار ندارند! مشکل اصلی نه‌تنها تعداد کم پزشکان، بلکه توزیع نامناسب و مدیریت ناکارآمد منابع انسانی است. برای مثال، تمرکز پزشکان در بخش خصوصی در شهرهای بزرگ باعث شده که بیمارستان‌های دولتی در مناطق محروم با کمبود نیروی متخصص مواجه شوند.