نوجوانی، فصلی از زندگی است که در آن جسم و روان همزمان در حال تغییر و تحول‌اند؛ دوره‌ای میان کودکی و بزرگسالی که فرد نه خودِ کودکِ دیروز است و نه هنوز به بلوغ و ثبات امروز بزرگ‌ترها رسیده است. در این برهه پرچالش، اضطراب اجتماعی یکی از شایع‌ترین اختلالاتی است که نوجوانان تجربه می‌کنند؛ اضطرابی که ممکن است به شکل ترس از صحبت در جمع، نگرانی از قضاوت دیگران، یا حتی خودداری از حضور در موقعیت‌های اجتماعی بروز پیدا کند.

چنین احساسی به‌تدریج می‌تواند به انزوا، کاهش عزت‌نفس و شکل‌گیری باورهای منفی درباره خود بینجامد و با وجود تغییرات جسمی، روانی و اجتماعی گسترده‌ای که نوجوانان در این دوره با آن روبه‌رو هستند، نبود آگاهی و همراهی مؤثر والدین می‌تواند زمینه‌ساز عمیق‌تر شدن این اضطراب و بروز اختلالات جدی‌تری در آینده شود. در روزگاری که مرز میان واقعیت و دنیای مجازی روزبه‌روز کمرنگ‌تر می‌شود، نقش خانواده‌ها در هدایت، پذیرش و حمایت از فرزندانشان بیش از هر زمان دیگری اهمیت پیدا کرده است.

در همین راستا با فرزانه عامری، فوق تخصص روانشناسی بالینی، گفتگویی شده است.

اضطراب اجتماعی چیست؟

عامری: اضطراب اجتماعی یکی از انواع اضطراب به شمار می‌رود و به هیجان یا التهابی گفته می‌شود که فرد از حضور در جمع یا در کنار دیگران برایش اتفاق می‌افتد و باعث می‌شود فرد از در جمع قرار گرفتن بترسد و زمانی که در چنین موقعیتی باشد، احساس خطر کرده و باعث کناره‌گیری فرد از جمع می‌شود.

کناره‌گیری از اجتماع می‌تواند در روند زندگی عادی تأثیر گذاشته و مشکلاتی اعم از مورد تمسخر قرار گرفتن را تجربه کند. زمانی که کودک از اعتماد به نفس بالایی برخوردار نباشد، کم کم ممکن است به صورت اختلال در کودک مشاهده شود.

چرا اضطراب اجتماعی میان نوجوانان شایع‌تر است؟

عامری: افراد، انواع اضطراب‌ها را در سنین نوجوانی تجربه می‌کنند، یعنی در دوره نوجوانی به دلیل اینکه فرد از مرحله کودکی گذر کرده است و باورهایش دچار دگرگونی شده، سازش با مسائل را ممکن است از دست بدهد. این تغییرات می‌تواند به دلیل فیزیولوژیک باشد که باعث می‌شود نوجوان فکر کند بزرگسال شده، اما به دلیل اینکه محدودیت‌هایی دارد، زیرا هنوز برای خانواده این تغییرات جا نیفتاده است و از طرفی یکسری انتظاراتی از نوجوان درخواست می‌شود که کودک را دچار بحران هویتی کرده و این بحران باعث پایین آمدن عزت نفس و اعتماد به نفس نوجوان می‌شود.

یکی دیگر از دلایل ایجاد اضطراب اجتماعی تولدهای بین نسلی است. زمانی که فرزند می‌خواهد از سازش‌های گذشته با خانواده عبور کند، خانواده احساس نگرانی و شک نسبت به فرزندش پیدا می‌کند. این نگرانی خانواده باعث ترس فرزند می‌شود که اگر نتواند وظایف مختص به سنش را انجام دهد چه برخوردی با او خواهد شد؟

این موضوع اولین قدم به سمت تعارض بین نسلی را ایجاد می‌کند و خانواده‌ها زمانی که با این تشویش روبرو می‌شوند، با آن مقابله می‌کنند و همین امر باعث می‌شود تا نوجوان دچار مشکلاتی شود و اگر این مشکلات حل نشده باقی بماند، باعث بروز اختلال‌هایی در فرد می‌شود.

فیزیولوژیک نوجوان رشد می‌کند، قدش بلند تر و بزرگ‌تر می‌شود و در این دگرگونی که فرزند ما را درگیر کرده باعث شک در وجود خودش می‌شود و این شک‌ها اضطرابی که برایش به وجود آمده را شدیدتر خواهد کرد و اگر این مسئله با برخورد ناآگاهانه والدین توأم شود، باعث آشفتگی‌های بیشتری در فرد می‌شود و در نهایت حاصل این آشفتگی‌ها یک فرزند بدون اعتماد به نفس و عزت نفس خواهد بود.

نقش فضای مجازی روی افراد دچار اضطراب اجتماعی چیست؟

عامری: فضای مجازی نه تنها برای نوجوانان بلکه برای تمامی سنین می‌تواند مشکل‌ساز باشد، اما برای سنین پایین‌تر همیشه خطر بیشتر است؛ متأسفانه فضای مجازی تمام اطلاعات را بدون سانسور در اختیار تمام سنین قرار می‌دهد و شاید اطلاعاتی که فرزند ما در یک سنی به آن دست پیدا کرده برای سال‌های بعد زندگی‌اش هست و همین باعث ایجاد اضطراب می‌شود.

اگر فرزند آزادی خیلی زیادی را داشته و در این شبکه‌ها بدون نظارت اطلاعات دریافت کند، برای سلامت روان فرد خطرات زیادی را به همراه دارد.

در دوران نوجوانی والدین چه کمکی می‌توانند به فرزندانشان کنند؟

عامری: مرحله نوجوانی سرآغاز بحران‌های فرزندان است، زیرا این نوجوان هنوز مؤلفه‌های عقلی، عاطفی و سازش یافتگی را به صورت صددرصدی پیدا نکرده و والدین با راهنمایی درست باید به نوجوان کمک کنند تا از دنیای کودکی بیرون آمده و مسئولیت پذیری را یاد بگیرد. هرچه والدین به فرزندشان نزدیک‌تر باشند نوجوان از والدین فاصله نگرفته و در مشکلات با آنان مشورت می‌کند.

از طرفی نیز والدین در این نزدیکی با فرزندشان دخالت‌هایشان را به حداقل برسانند تا ارتباطشان با نوجوان قطع نشود و فرزند احساس کند به عنوان یک نوجوان آن را پذیرفته‌اند و از حالت درون‌گرایی خارج شود. اگر این مراحل خودشناسی بدون دخالت والدین انجام نشود در دنیای امروز با وجود فضای مجازی می‌تواند فرزند در جامعه با خطراتی مواجه شود.

نقش تربیتی والدین در دوران نوجوانی فرزندان به چه صورت است؟

عامری: قدم اول این است که والدین نقش والد را برای فرزندانشان داشته باشند. خیلی از اوقات می‌بینیم که بعضی والدین نقش خودشان را نمی‌دانند و زمانی که این نقش به درستی صورت گیرد، مرحله نوجوانی و تغییرات فرزند با چالش کمتری سپری می‌شود.

بحث دوم کنترل روی استفاده فرزند از تلفن همراه و فضای مجازی است که اگر این کنترل وجود نداشته باشد، خبرها و مطالبی را فرزندشان می‌خواند یا می‌بیند که ممکن است برای سنش زود باشد و آسیب زیادی به روحیه آن وارد شود و اگر این کنترل‌ها نباشد، معضلی به نام اضطراب اجتماعی در جامعه ممکن است افزایش چشمگیری پیدا کند.