گاردین نوشت: ایران و ایالات متحده نخستین دور از گفت‌وگوهای غیرمستقیم خود را با موفقیت در عمان به پایان رساندند؛ مذاکراتی که با هدف جلوگیری از تسلیحاتی شدن برنامه هسته‌ای ایران انجام شد. نشانه‌ای از پیشرفت در این گفت‌وگوها، توافق دو طرف برای برگزاری دور بعدی در تاریخ ۱۹ آوریل بود.
تهران خواستار حفظ حق غنی‌سازی برای اهداف صلح‌آمیز است
در صورت اصرار دونالد ترامپ بر برچیده شدن کامل برنامه هسته‌ای غیرنظامی ایران، احتمال شکست مذاکرات وجود داشت؛ موضوعی که تهران به هیچ‌وجه آن را نمی‌پذیرد. ایران همواره تأکید کرده است که برنامه هسته‌ای‌اش صرفاً اهداف غیرنظامی را دنبال می‌کند، در حالی که ترامپ با ادعای تلاش جمهوری اسلامی برای دستیابی به سلاح هسته‌ای، ایالات متحده را از توافق هسته‌ای پیشین خارج کرد. با این حال، به نظر می‌رسد او اکنون در پی نسخه‌ای به‌روزشده از آن توافق است.
عراقچی: گفت‌وگوها سازنده و به دور از تنش بود
عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران، این گفت‌وگوها را «سازنده» توصیف کرد و گفت که مذاکرات در فضایی «آرام و محترمانه» برگزار شده و «هیچ‌گونه سخنان تندی میان طرفین رد و بدل نشده است». او افزود: «هیچ‌یک از طرفین قصد ندارند صرفاً برای گفت‌وگو کردن و اتلاف وقت وارد مذاکره شوند، بلکه هدف هر دو طرف، دستیابی سریع به یک توافق مطلوب است. هر دو طرف نشان دادند که متعهد به ادامه مذاکرات تا رسیدن به توافقی مورد رضایت هستند.»
نقش‌آفرینی عمان در مسیر گفت‌وگوهای هسته‌ای
در این مذاکرات که در پایتخت عمان، مسقط، برگزار شد، وزیر خارجه عمان نقش میانجی را ایفا کرده و میان عباس عراقچی و نماینده دیپلماتیک دونالد ترامپ، استیو ویتکاف، رفت‌وآمد داشت.
استیو ویتکاف اذعان کرده که تخصص فنی در زمینه خلع سلاح هسته‌ای غیرنظامی ندارد، اما دونالد ترامپ به قضاوت و دیدگاه‌های او اعتماد کامل دارد. ویتکاف همچنین اظهار داشت که گفت‌وگوها در فضایی مثبت و سازنده برگزار شده‌اند. به نظر می‌رسد دور بعدی مذاکرات در مسقط برگزار نخواهد شد، اما عمان همچنان به‌عنوان واسطه میان دو تیم مذاکره‌کننده که در اتاق‌هایی جداگانه مستقر خواهند بود، ایفای نقش خواهد کرد.
بر اساس گزارش‌ها، در پایان روند گفت‌وگو، دو دیپلمات برای مدت کوتاهی گفت‌وگویی غیررسمی با یکدیگر داشتند، اما این تعامل به‌عنوان یک مذاکره کامل تلقی نشده است.
تردیدها و خطوط قرمز تهران در مسیر گفت‌وگو
یکی از شروط اصلی ایران برای ورود به این مذاکرات، عدم برگزاری گفت‌وگوی مستقیم با ایالات متحده تا زمان پابرجا بودن تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه ایران بوده است. با این حال، آنچه برای طرف ایرانی از اهمیت بیشتری برخوردار بود، این بود که آیا استیو ویتکاف خواهان توقف کامل غنی‌سازی اورانیوم و پایان برنامه هسته‌ای غیرنظامی ایران خواهد شد یا خیر. همچنین نگرانی‌هایی وجود داشت مبنی بر اینکه دونالد ترامپ ممکن است خواسته‌هایی را مطرح کند؛ از جمله توقف حمایت ایران از گروه‌های شبه‌نظامی نظیر حزب‌الله و حماس.
بازگشت گام‌به‌گام به توافق؛ دستور کار پیشنهادی استیو ویتکاف
ویتکاف دستور کاری را ارائه داد که ظاهراً با اهداف توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ هم‌راستا بود، اما در عین حال باید به واقعیت جدیدی نیز رسیدگی کند: اینکه ایران از سال ۲۰۱۸ تاکنون، ذخایر بزرگی از اورانیوم با غنای ۶۰ درصد انباشته کرده است؛ سطحی از غنا که فراتر از نیازهای یک برنامه هسته‌ای غیرنظامی است.
چالش نظارت بین‌المللی؛ نقش آژانس و سفر گروسی به تهران
دور بعدی مذاکرات باید بر سر چگونگی حذف این ذخایر و نیز نحوه پذیرش دوباره یک نظام بازرسی مستقل از سوی ایران به توافق برسد. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، که مسئول نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران است، بارها شاهد قطع دوربین‌های نظارتی خود در سایت‌های کلیدی هسته‌ای ایران بوده و همین امر، امکان نظارت دقیق بر میزان تولیدات ایران را تقریباً ناممکن کرده است.
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، قرار است هفته آینده به ایران سفر کند، اما هنوز مشخص نیست که آیا او با تیم مذاکره‌کننده آمریکا هماهنگی دارد یا خیر.
نقش عمان در میانجی‌گری و چشم‌انداز دور بعدی مذاکرات
وزیر امور خارجه عمان، بدر البوسعیدی، با ابراز خرسندی از میزبانی این مذاکرات در مسقط و ایفای نقش میانجی، گفت: «هدف این روند، آغاز گفت‌وگو و مذاکره‌ای با نیت مشترک برای دستیابی به توافقی عادلانه و الزام‌آور است.»
او افزود: «مایلم از دو همکارم به خاطر مشارکتی که در فضایی دوستانه و مساعد برای نزدیک کردن دیدگاه‌ها و در نهایت دستیابی به صلح، امنیت و ثبات منطقه‌ای و جهانی شکل گرفت، صمیمانه قدردانی کنم. ما به همکاری‌های خود ادامه خواهیم داد و تلاش‌های بیشتری را برای تحقق این هدف به‌کار خواهیم بست.»
ارزیابی کارشناسان: فضای مثبت اما شکننده
سینا طوسی، پژوهشگر ارشد در مرکز سیاست بین‌الملل، اظهار داشت: «نتایج به‌دست‌آمده از این دور مذاکرات، نشانه‌ای از پیشرفت است. به نظر می‌رسد چارچوبی محتمل اکنون روی میز قرار دارد که بر عدم تسلیحاتی شدن برنامه هسته‌ای ایران و رفع تحریم‌ها متمرکز است.» او افزود: «هر دو طرف احتمالاً امروز رویکردی مثبت اتخاذ کرده‌اند – حتی اگر گفت‌وگوها بیشتر بر قالب و دستور کار متمرکز بوده باشد – چراکه در شرایط کنونی، ادامه یافتن مذاکرات برای هر دو طرف ضروری است.» طوسی هشدار داد: «اما بدون پیشرفت ملموس، این پویایی که در مذاکرات گذشته قابل دوام بود، این بار بعید است برای مدت طولانی حفظ شود.»
رایان کاستلو، مدیر سیاست‌گذاری در شورای ملی ایرانیان آمریکایی نیز گفت که طرفین در این مرحله تنها از یک سطح انتظارات پایین عبور کرده‌اند. او تأکید کرد: «اکنون مهم است که هر دو طرف، ایالات متحده و ایران، فضای مثبت کنونی مذاکرات را از آسیب کسانی که به‌دنبال بر هم زدن روند دستیابی به توافق هستند، حفظ کنند.» وی افزود: «هر دو طرف باید خویشتن‌داری پیشه کنند. برای آمریکا، این می‌تواند به معنای کاهش تهدیدهای نظامی باشد. همچنین، رئیس‌جمهور ترامپ باید اطمینان حاصل کند که اسرائیل بدون هماهنگی با دولت آمریکا، دست به اقدامات تحریک‌آمیز نزند؛ اقداماتی مانند خرابکاری‌هایی که در سال ۲۰۲۱ شاهد آن بودیم.» کاستلو ادامه داد: «از سوی ایران نیز، ابراز آمادگی بیشتر برای گفت‌وگوهای مستقیم و توقف تهدیدهای ضمنی درباره گزینه‌های تسلیحاتی می‌تواند به تقویت روند مذاکرات و نزدیک شدن به یک گشایش جدی کمک کند.»
پشت پرده تصمیم به آغاز مذاکرات غیرمستقیم
در شرایطی که اقتصاد ایران با بحران جدی مواجه است و مردم با قطعی‌های مکرر برق دست‌وپنجه نرم می‌کنند، رئیس‌جمهور کشور، مسعود پزشکیان، همواره از مذاکره با ایالات متحده به‌عنوان راهی برای رهایی از «قفس تحریم‌ها» حمایت کرده است. با این حال، او با مخالفت‌هایی از سوی نمایندگان تندرو مجلس و برخی چهره‌های نزدیک به جریان موسوم به پایداری، روبه‌رو شده است.
رهبر جمهوری اسلامی ایران در تاریخ ۷ فوریه اعلام کرد که «تجربه نشان داده گفت‌وگو با ترامپ نه عقلانی است، نه هوشمندانه و نه شرافتمندانه»؛ موضعی که پزشکیان گفته است چاره‌ای جز پذیرش آن ندارد. با این‌حال، وزارت امور خارجه ایران که از اصل مذاکره حمایت می‌کند، توانست دیدگاه‌های لازم را در سطوح عالی نظام درباره ضرورت ورود به گفت‌وگوها تبیین کند؛ به‌ویژه در شرایط منطقه‌ای پیچیده‌ای که کشور در آن قرار دارد. هم‌زمان، دونالد ترامپ نیز هشدار داده بود که ممکن است به اسرائیل اجازه دهد تأسیسات هسته‌ای ایران را هدف قرار دهد.
برای صیانت از شأن و موقعیت ایران در عرصه بین‌المللی، تصمیم بر آن شد که گفت‌وگوها دست‌کم در مراحل اولیه به‌صورت غیرمستقیم انجام شود. در عین حال، از سوی ایالات متحده فشارهایی برای آغاز مذاکرات مستقیم وجود دارد. روابط دیپلماتیک رسمی میان تهران و واشنگتن از زمان وقوع انقلاب سال ۱۳۵۷ تاکنون قطع بوده است.
تلاش پزشکیان برای کاهش فشارها
در تلاشی برای سخن گفتن به زبان معاملاتی ترامپ، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، این هفته اعلام کرد: «حضرت آیت‌الله خامنه‌ای هیچ مخالفتی با سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاران آمریکایی در ایران ندارد. سرمایه‌گذاران آمریکایی، بیایید و در ایران سرمایه‌گذاری کنید.»
چرخش در مواضع ترامپ؛ از تهدید تا تمجید
ترامپ نیز از شدت لحن خود کاسته و احتمالاً از میزان خواسته‌هایش نیز عقب‌نشینی کرده است. او روز جمعه گفت: «من درخواست زیادی ندارم؛ فقط نمی‌خواهم ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد.» وی افزود: «می‌خواهم آن‌ها پیشرفت کنند. می‌خواهم ایران کشوری بزرگ، شگفت‌انگیز و خوشحال باشد.»
ترامپ و استیو ویتکاف هر دو به‌شدت نیازمند یک موفقیت دیپلماتیک هستند، چراکه تلاش‌هایشان برای ایجاد صلح در غزه و اوکراین تاکنون با شکست کامل مواجه شده است. در عین حال، کشورهای حوزه خلیج فارس از جمله عربستان سعودی به‌شدت با هرگونه جنگ جدید در خاورمیانه مخالف‌اند.
فشار تل‌آویو برای گزینه نظامی
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، این هفته اظهار داشت که توافق تنها زمانی مؤثر خواهد بود که تأسیسات هسته‌ای ایران «با نظارت و اجرای ایالات متحده» منهدم شود. او همچنین خواستار یک «توافق به سبک لیبی» شد؛ اشاره‌ای به تصمیم داوطلبانه معمر قذافی، رهبر پیشین لیبی، برای برچیدن برنامه هسته‌ای کشورش تحت نظارت بین‌المللی. با این حال، ایران احساس می‌کند که نتانیاهو در پرونده هسته‌ای، نفوذ خود بر ترامپ را تا حد زیادی از دست داده است.
هشدار ایران به آمریکا: گفت‌وگو بدون تهدید
مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران که در مذاکرات موازی با رهبران اروپایی نیز مشارکت دارد، اظهار داشت: «اگر طرف آمریکایی از طرح مسائل و خواسته‌های نامرتبط خودداری کرده و تهدید و ارعاب را کنار بگذارد، امکان دستیابی به توافق وجود دارد. جمهوری اسلامی ایران به گفت‌وگو و تعامل بر پایه احترام متقابل باور دارد و هرگونه زورگویی و فشار از نظر ما کاملاً مردود است.»
دو ماه سرنوشت‌ساز در پرونده هسته‌ای ایران
به گفته مقام‌های اروپایی، ایران می‌داند که تنها حدود دو ماه برای رسیدن به توافق فرصت دارد؛ چراکه بریتانیا، آلمان و فرانسه باید تا پایان ماه ژوئیه (اواسط مرداد) تصمیم بگیرند که آیا تحریم‌های سنگین سازمان ملل علیه تهران را که در چارچوب توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ لغو شده بودند، بار دیگر اعمال خواهند کرد یا خیر. این اختیار برای بازگرداندن تحریم‌ها در تاریخ ۱۸ اکتبر منقضی خواهد شد.
در آستانه احیای توافق یا بازگشت تحریم‌ها؟ چشم‌ها به دور دوم مذاکرات
نظر شما