سیستم آموزش عالی در ایران به شکلی است که خاتمه تحصیل هر دانشجوی ارشد و دکتری را نیازمند عبور از دروازۀ پایان نامه و رساله می‌کند. در واقع چکیده علم دانشجو در پایان نامه و رساله است که تحت عنوان یافته‌های منحصر به فرد او به دنیای علم ارائه می‌شود.

در گذشته ارائه این تحقیقات بیشتر از وضعیت کنونی از سوی خود دانشجویان انجام می‌شد و صرفا بخش آنالیز آماری که نیاز به تسلط بر نرم افزارهای خاص داشت، از سوی موسسات انجام می‌شد. اما بازار رساله و پایان نامه فروشی از نوع صفر تا صد در حدود 5 سال اخیر به حدی داغ شده که اخیراً حتی رئیس دانشگاه آزاد از ضرورت حذف مقاله در داوری رساله‌های دکتری و اتکا به تحقیقات دانشجو با اعلام نظر اساتید و داوران تاکید کرد.

افرادی که بیشتر در خیابان انقلاب حد واصل میدان انقلاب و چهارراه ولی عصر بساط کرده‌اند، با پخش آگهی و تراکت‌های تبلیغاتی از صفر تا صد تحقیقات علمی ‌دانشجو را بر عهده می‌گیرند. خبر ساز در پی صحبت با چند نفر و استعلام قیمت، انعکاسی از بازارسازی با علم فروشی را در اختیار مخاطبان خود قرار می‌دهد.

مقاله از 2 تا 50 میلیون

تبلیغات ارائه مقاله صرفاً با اعلام موضوع از سوی دانشجو و در برخی مواقع حتی بدون اعلام موضوع با قیمت‌های متفاوتی همراه است.

مبالغ می‌تواند از 2 تا 50 میلیون تومان که در واقع نگارش و اخذ پذیرش از نشریات معتبر داخلی و خارجی است، همراه باشد.

از طرفی ارائه پروپزال، پایان نامه و رساله نیز مبالغ مختلفی دارد. به عنوان مثال هزینه‌های نگارش و آماده سازی یک رساله دکتری تا چند صد میلیون تومان نیز می‌رسد. چرا که مراحل مختلف ارائه پروپزال، اصلاح و بازنگری آن، تدوین فصول رساله، استخراج مقاله، اخذ پذیرش مقاله و در نهایت نهایی سازی فصول جهت ارائه در جلسه دفاع انجام می‌شود.در این میان زمانی که خروجی دفاع می‌شود تفاوتی بین دانشجوی درس خوانده و گروهی که امور علمی خود را به چنین موسساتی می سپارند، وجود ندارد.

اساتید دانشگاه همکاری دارند؟

اما این مقالات توسط چه کسانی آماده‌سازی می‌شود؟ آیا هوش مصنوعی پشت پرده علم فروشی ایستاده یا افراد با سوادی با این موسسات و شرکت‌ها همکاری دارند؟

هر چند با قطعیت نمی‌توان در این خصوص اعلام نظر کرد اما بررسی میدانی خبر ساز نشان می‌دهد که افرادی که سلایق اساتید دانشگاه‌های مختلف را می‌شناسند و می‌توانند دانشجو را از فیلتر انتخاب استاد عبور دهند، با این مجموعه‌ها همکاری دارند.

یکی از موسسات که به صورت کاملاً رسمی ‌در میدان انقلاب فعالیت دارد با شناخت اساتید رشته‌های مختلف حتی مشاوره تخصصی به دانشجو ارائه می‌دهد.

سطح علم تولیدی دانشگاه‌ها در دست دلالان

فرایند این اتفاق که به دلیل نوع سیستم آموزشی، بی‌توجهی به هدایت صحیح دانشجو در تولید علم و انجام پژوهش‌ها و روزمرگی آموزش‌ها است، چیست؟

به نظر می‌رسد امروز خروجی نهایی دانشگاه‌ها که همان تحقیقات دانشجویی و مقالات است و در واقع برند کیفیت علمی ‌دانشگاه محسوب می‌شود، ریز دست این دلالان است.

بررسی آخرین داده‌های پایگاه اسکوپوس نشان می‌دهد که ایران از نظر تعداد مقالات منتشرشده که با عنوان رتبه «تولید علم» شناخته می‌شود، در سال ۲۰۲۳، با دو رتبه سقوط به جایگاه هفدهم جهان رسیده است؛ این در حالی است در سال ۲۰۲۲ جایگاه پانزدهم دنیا را در انتشار مقالات علمی داشتیم.

مطابق رتبه‌بندی منتشرشده از سوی پایگاه «سایمگو» (Scimago) که اردیبهشت ماه سال جاری منتشر شده بود، رتبه شانزدهم ایران را از نظر انتشارات علمی نشان می‌داد؛ ولی بررسی‌ها حاکی از این است که در حال حاضر ایران به جایگاه هفدهم از نظر انتشار مقالات علمی رسیده است.

ایران از سال ۲۰۱۱ تا سال ۲۰۲۲ در بین کشورهای منطقه رتبه اول را داشت ولی در سال ۲۰۲۳ پس از حدود ۱۲ سال پیشتازی در منطقه، ترکیه با پشت سر گذاشتن ایران به رتبه چهاردهم رسید. ترکیه در سال ۲۰۲۲ رتبه هفدهم را داشت.

عربستان نیز که رتبه ۱۹ جهان را در سال ۲۰۲۲ داشت، در سال ۲۰۲۳ به رتبه ۱۸ جهان رسیده است و در بین کشورهای منطقه نیز جایگاه سوم را دارد.

داده‌های پایگاه اسکوپوس نشان می‌دهد که انتشارات ایران در سال جاری (تا ۳۱ آگوست ۲۰۲۴)، ۵۱ هزار و ۶۶۳ مورد است. عربستان با ۴۸ هزار و ۶۹۹ انتشارات در رتبه‌بندی جهانی، در رتبه هجدهم و در یک قدمی ایران قرار دارد.

امید که در دولت جدید تدابیر صحیحی برای این معضل اندیشیده شود.

انقلاب مقاله در انقلاب؛ دلالان صف کشیده‌اند! / نگارش و چاپ مقالات علمی چقدر آب می‌خورد؟