شیوع ویروس آنفلوآنزا، علاوه بر اینکه موجب درگیر شدن بسیاری از افراد با این بیماری شده، موجبات نگرانی عموم را هم فراهم کرده است. تعطیلی مدارس در برخی استان‌ها و شهرها نیز از دیگر تبعات شیوع بالای آنفلوآنزا در کشور تا امروز بوده است.

بحث تزریق یا عدم تزریق واکسن آنفلوآنزا هم میان مردم داغ شده و البته در برخی موارد مردم می‌گویند که به‌راحتی به واکسن دسترسی ندارند.

برای بررسی جزئیات بیشتر آنفلوآنزای نوع A که هم‌اکنون در کشورمان شیوع پیدا کرده، با سیدعلیرضا ناجی، ویروس‌شناس بیمارستان مسیح دانشوری و استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، گفتگو کرده‌ایم.

این ویروس‌شناس درباره بیماری آنفلوآنزا می‌گوید: هیچ مستندی وجود ندارد که بگوییم ویروس جدید آنفلوآنزایی که تایپ H3N2 است و هم‌اکنون شیوع پیدا کرده، وخیم‌تر از گونه‌های قبلی آن است و بیماری شدیدتری را به وجود می‌آورد و باعث کشندگی بیشتری خواهد شد؛ اما چیزی که می‌بینیم این است که اکنون این ویروس در حال گردش خیلی خیلی بالایی است. به‌طور کلی، اگر به حافظه قبلی و اتفاقات گذشته نگاه کنیم، می‌بینیم که تایپ H3N2 بیماری آنفلوآنزا شدیدتر از H1N1 بوده و مقابله با آن سخت‌تر بوده است و در حال حاضر هم همین اتفاق در حال رخ دادن است.

سال گذشته زیرگروهی که در ویروس آنفلوآنزا بارز بود، ساب‌تایپ H1N1 بود که می‌چرخید. فصل سرمای کشورهایی مثل استرالیا در نیم‌کره جنوبی، برخلاف ما است و در آنجا اوایل سال، نوع ویروس آنفلوآنزایی که غالب بوده، نوع H1N1 بوده است و در انتهای زمستان، نوع H3N2 ویروس بارز شده که جهش‌های خیلی زیادی هم داشته است. هفت تا از جهش‌های ویروس H3N2 آنفلوآنزا در تابستان امسال در استرالیا وجود داشته و ویژگی‌هایی ایجاد کرده که شامل دور زدن سیستم ایمنی است و به همین علت شیوع بسیار بالایی پیدا کرده و انتقال آن هم بسیار افزایش یافته و باعث شده زیرشاخه جدیدی از آنفلوآنزا به وجود بیاید.

مشروح این گفتگو را در ادامه بخوانید:

آیا ویروس آنفلوآنزای فعلی قدرت کشندگی بیماران را دارد؟

هیچ مستندی وجود ندارد که بگوییم ویروس جدید آنفلوآنزایی که تایپ H3N2 است و هم‌اکنون شیوع پیدا کرده، وخیم‌تر از گونه‌های قبلی آن است و بیماری شدیدتری ایجاد می‌کند و باعث کشندگی بیشتری می‌شود؛ اما چیزی که می‌بینیم این است که اکنون این ویروس در حال گردش بسیار بالایی است. به‌طور کلی، اگر به حافظه قبلی و اتفاقات گذشته نگاه کنیم، می‌بینیم که تایپ H3N2 بیماری آنفلوآنزا شدیدتر از H1N1 بوده و مقابله با آن سخت‌تر بوده است و در حال حاضر نیز همین اتفاق در حال رخ دادن است.

بیشترین گونه‌ای که از نوع آنفلوآنزای A می‌چرخید، H1N1 بود و به‌طور کلی جمعیت‌ها نسبت به گونه H3N2 ایمنی خاصی نداشتند. اکنون که این گونه برگشته است، تغییرات جدید زیادی نیز در آن رخ داده و باعث شده آنفلوآنزا بسیار افزایش یابد و این موضوع موجب شده کشورهایی مثل ایران، ژاپن، انگلستان و دیگر کشورهای اروپایی در نیم‌کره شمالی، شاهد باشند که آنفلوآنزا حتی زودتر از موعد خود فعالیتش را شروع کرده است؛ زیرا از کشورهای نیم‌کره جنوبی به ما منتقل شده است.

در حال حاضر که ویروس نوع H3N2 پخش شده، فرصتی نبوده که این ویروس در واکسیناسیون ما قرار گیرد و به همین دلیل اکنون در این فصل با چند موضوع روبه‌رو هستیم: اول اینکه یک ویروس زیرشاخه جدید از آنفلوآنزا ایجاد شده و ویژگی‌هایی دارد که می‌تواند خیلی سریع و شدید، سیستم ایمنی‌ای را که قبلاً با این نوع ویروس (H3N2) برخوردی نداشته، دور بزند؛ دوم اینکه حتی اگر فرد واکسن هم بزند، واکسن ممکن است در برابر این نوع ویروس محافظت مناسبی ایجاد نکند و به همین دلیل گسترش ویروس H3N2 در تمام کشورها بسیار زیاد شده است.

آمارها نشان می‌دهد که تا ۹۰ درصد از موارد آنفلوآنزای نوع A در برخی کشورها مربوط به این نوع ویروس H3N2 زیرشاخه K می‌شود.

جدیدترین آماری که در کشور ما روز گذشته از طرف وزارت بهداشت اعلام شد این است که مطالعه دیده‌وری نشان می‌دهد بیش از ۳۰ درصد موارد مراجعه به بیمارستان‌ها و نمونه‌های تنفسی موجود، مربوط به آنفلوآنزا است و مطالعات دیگری در بخش‌های دیگر نشان داده است که بیش از ۸۰ درصد آنفلوآنزاهای نوع A از زیرشاخه H3N2 هستند و به احتمال قوی هم همان زیرسویه K است.

ویروس فعلی آنفلوآنزا چه تغییری کرده است؟

اولین تغییر این است که میزان انتقال آن خیلی زیاد شده است؛ تغییر دیگر این است که سیستم ایمنی را دور می‌زند.

آیا واکسن آنفلوآنزا موجود می‌تواند جلوی ابتلا را بگیرد و مناسب باشد؟

بله می‌تواند؛ علی‌رغم اینکه واکسنی که اکنون داریم، این نوع ویروس در آن جایگزین نشده است، اما همین واکسن می‌تواند برای جلوگیری از ابتلای شدید به آنفلوآنزا مؤثر باشد و از بستری شدن در بیمارستان جلوگیری کند.

اطلاعات اولیه نشان می‌دهد واکسن موجود، ۳۰ تا ۵۰ درصد از ابتلای نوع شدید آنفلوآنزا و ۶۰ تا ۷۰ درصد از مرگ‌ومیر در افرادی که بیماری خاص یا سن بالای ۶۵ سال دارند یا به دلیل بیماری زمینه‌ای و ابتلا به بیماری‌های متابولیک مثل دیابت و بیماری‌های تنفسی در معرض خطر هستند و همچنین در زنان باردار، جلوگیری می‌کند.

تا کنون نشان داده شده که واکسن آنفلوآنزا در گروه‌های سنی مختلف، علی‌رغم اینکه کفایت لازم را در گونه H3N2 ندارد، اما می‌تواند از مرگ‌ومیر ناشی از نوع شدید این بیماری جلوگیری کند.

توصیه شما به افراد در تزریق واکسن آنفلوآنزا چیست؟

توصیه می‌کنم اگر تاکنون واکسن نزده‌اند، اولین کار این باشد که واکسن را تزریق کنند؛ اگر هم تست داده و می‌دانند که مبتلا به آنفلوآنزا شده‌اند، فعلاً از تزریق واکسن خودداری کنند. اکثر افراد تست نمی‌دهند و تصور می‌کنند فقط سرماخورده‌اند و ما نمی‌دانیم آیا آنفلوآنزا هست یا خیر؛ اگر کسی قصد تزریق واکسن دارد و در عین حال علائمی دارد، بهتر است تست بدهد. البته توصیه برای تست دادن معمولاً به این صورت نیست؛ نیازی نیست همه تست بدهند، همان‌طور که درباره کووید هم همین اتفاق افتاد.

زدن واکسن یک امر بهداشتی بسیار مفید است؛ این را هم در نظر بگیرید که واکسن آنفلوآنزا فقط مربوط به زیرسویه H3N2 نیست و علیه زیرسویه‌های دیگری مثل H1N1 و همچنین آنفلوآنزای نوع B نیز مصونیت ایجاد می‌کند.

به‌طور کلی توصیه بر این است که در اولین فرصت، تزریق واکسن با تقدم افراد در معرض خطر انجام شود و کلید ماجرا همین واکسن زدن است. پس اگر به واکسن آنفلوآنزا دسترسی دارید، آن را تزریق کنید.

توصیه‌های دیگر شامل مواردی چون زدن ماسک، عدم ورود به جمع‌های بزرگ، شستن مرتب دست‌ها و رعایت بهداشت اجتماعی است که باعث می‌شود گردش ویروس آنفلوآنزا کم شود و به افرادی که نسبت به ویروس حساس هستند، کمتر سرایت کند.

آیا ویروس فعلی آنفلوآنزا شدیدتر از انواع قبلی آن است؟

ما همچنان در حال کسب اطلاعات هستیم و نمی‌توانیم در حال حاضر بگوییم ویروس آنفلوآنزا نوع A و زیرسویه H3N2 که قبلاً هم وجود داشته، نوع شدیدتری ایجاد می‌کند و کشندگی بیشتری دارد؛ اما فراگیری و چرخش ویروس بالا است و سریع‌تر منتقل می‌شود.

آیا تعطیلی مدارس و دورکاری ادارات در شرایط شیوع آنفلوآنزا را پیشنهاد می‌کنید؟

در اخبار می‌بینید که مثلاً در فلان شهرستان مدارس را به دلیل شیوع بالای آنفلوآنزا تعطیل کرده‌اند یا دورکاری و تعطیلی ادارات به‌خاطر آلودگی هوا اعمال شده است؛ بله، من هم به تعطیلی مدارس و دورکاری ادارات در صورت بالا بودن شیوع ویروس توصیه می‌کنم و این در واقع یک توصیه بهداشتی برای کنترل بیماری است تا لجام‌گسیخته منتقل نشود.

کودکان و بچه‌هایی که در سنین مدرسه هستند، جزو افرادی محسوب می‌شوند که کانون انتقال ویروس آنفلوآنزا هستند؛ ممکن است خودشان کمتر به نوع خطرناک بیماری که منجر به مرگ می‌شود مبتلا شوند، اما موجب انتقال آن در خانواده خواهند شد.

اما سؤال این است که چقدر می‌توان مدارس را تعطیل کرد؟ پدر و مادرها کارمندند، خانواده‌ها محدودیت‌های خاصی دارند و همه نمی‌توانند بچه‌ها را در خانه نگه دارند؛ اینکه چقدر سیستم‌های آنلاین آموزشی فراهم است نیز مهم است. البته بیشتر تعطیلی‌ها به دلیل آلودگی هواست؛ هرچند مواردی از تعطیلی به دلیل آنفلوآنزا هم بوده است و در صورت شیوع بیشتر چاره‌ای جز این نیست. باید از قبل به این موضوع فکر می‌کردیم؛ ما یک سابقه چندین‌ساله از کووید داریم که تعطیلی‌های بسیاری در مدارس اتفاق افتاد و باید بسترهای آموزش آنلاین را برقرار می‌کردیم.

مطمئناً تعطیلی مدارس و ایجاد محدودیت در جامعه (قفل کردن جامعه) در زمان شیوع بالای آنفلوآنزا به کاهش شیوع ویروس و قطع زنجیره انتقال کمک می‌کند؛ البته به شرط اینکه واقعاً این اتفاق بیفتد، نه اینکه خانواده‌ها بعد از تعطیلی به مسافرت بروند. همه باید نسبت به این موضوع متعهد باشند.

آیا آلودگی هوا می‌تواند در ماندگاری ویروس آنفلوآنزا و بدتر شدن بیماری مؤثر باشد؟

بله، آلودگی هوا می‌تواند باعث بدتر شدن بیماری آنفلوآنزا شود؛ زیرا آلودگی هوا بر ریه فرد تأثیر می‌گذارد و یکی از مکان‌هایی که ویروس تمایل دارد باعث آلودگی و بیماری شدید شود، ریه است. بیماری شدید آنفلوآنزا معمولاً به‌صورت ذات‌الریه و عفونت ریه بروز می‌کند و وقتی آلودگی هوا روی سیستم تنفسی اثر می‌گذارد و تخریب ایجاد می‌کند، می‌تواند بیماری شدیدتری در فرد ایجاد کند.

نظر شما درباره اخباری که از مرگ‌ومیر ناشی از آنفلوآنزا منتشر می‌شود، چیست؟

نباید فراموش کنیم که آنفلوآنزا سالانه جان بسیاری را می‌گیرد و یکی از معضلات بزرگ بهداشتی دنیا است. بر اساس آمارهای موجود، آنفلوآنزا سالانه موجب مرگ‌ومیر ۷۰۰ هزار تا یک‌میلیون و ۵۰۰ هزار نفر در سراسر دنیا می‌شود. این موضوع همیشه وجود داشته و ما نمی‌گوییم ویروس آنفلوآنزا باعث مرگ‌ومیر نمی‌شود.

در نحوه ارائه اطلاعات به مردم باید این موارد لحاظ شود و به مردم یادآوری شود که آنفلوآنزا همیشه معضل بهداشتی بوده و اینکه منجر به مرگ‌ومیر می‌شود، چیز جدیدی نیست و در انتشار اخبار باید دقت شود.

ایمنی مردم نسبت به گونه آنفلوآنزا H3N2 کم است/ تعطیلی مدارس و دورکاری توصیه می‌شود