کتاب‌فروشی‌های فراوانی در سطح شهر هستند که نمونه سوالات امتحان پایان ترم دانشگاه پیام نور را به فروش می‌رسانند؛ اگر دانشجو چند تست از آن‌ها بزند، احتمالا نمره قبولی می‌گیرد.
چندی پیش پزشکیان در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «هدف دانشگاه پیام نور، آموزش حین خدمت و مهارت افزایی بود؛ اما امروز به ارائه کننده مدرک تبدیل شده.» او در ادامه از طرح‌های برای اصلاح ساختار موجود صحبت کرد که موجب نگرانی هزاران، استاد، دانشجو و افرادی بود که دراین نوع دانشگاه رفت و آمد دارند. برخی از آنان اشاره داشتند که انتقاد از پیام نور بی‌خطر اما انتقاد از مافیای پردیس و دانشگاه آزاد هزینه‌ساز است و برخی دیگر این دانشگاه را به دلیل هزینه‌های به نسبت کمش، دانشگاهی مناسب افراد فقیر جامعه عنوان کرده‌اند. از طرفی واکنش‌ها به این پیام نشان داد، بسیاری از علاقمندان به فضای آکادمی در انتظار بودند تا کسی حرف دلشان را بزند.شبیه به آن استاد دانشگاهی که خودش را بازخرید کرد و اذعان داشت: «دانشجو درس نمی‌خواند چون فقط آمده مدرک بگیرد تا پایه حقوقش افزایش پیدا کند.» یا استاد دیگری که می‌گفت: «مقاله تعداد قابل توجهی از اساتید را دانشجویان می‌نویسند. او تنها به دنبال کمیت است و در این چرخه معیوب قرار نیست دانش جدیدی تولید شود. ما در حال بازتولید هر آنچه که بود هستیم.» یا استاد دیگری که اشاره داشت: «دانشگاه پیام نور سال‌ها قبل در قشم در مقطع دکتری رشته تاریخ را ارائه داد. دانشجوها می‌توانستند بدون اینکه در رشته مرتبط در مقاطع لیسانس و ارشد تحصیل کرده باشند، این رشته را بخوانند. اما نتیجه عملا چیزی جز فاجعه نبود. برخی از رشته‌ها که در مقاطع دکتری پیام نور ارائه می‌شوند حتی در خود دانشگاه‌های دولتی وجود ندارد.»
در این میان به گفته اساتیدی که دست پرورده‌های خود را در وضعیت نامطلوبی می‌بینند، کمتر دانشجویی از دانشگاه پیام نور با کسب مهارتی ویژه بیرون می‌آید. مگر در رشته‌ای تحصیل کرده باشد که به واقع در جامعه مورد نیاز و مورد توجه بوده.
به هر حال در پیام پزشکیان موجی از امید برای اصلاح ساختار بود، اصلاحی که اگر در چارچوبی فکر شده قرار گیرد می‌تواند همسوی سکوهای جدید آموزشی همچون یوتیوب و هوش مصنوعی، به شکل مهارت محور دانشجو تربیت کند. اما، چگونه این اتفاق می‌افتد؟
در صورتی که بسیاری از افرادی که به دنبال کسب مهارت به شکل واقعی کلمه هستند در این مورد صحبت می‌کنند که دانشگاه تنها وقت آنان را تلف می‌کند. آنان بر این باور هستند که می توانند در بازه زمانی کوتاه‌تر و به شکلی متمرکزتر در فضایی همچون یوتیوب آموزش ببینید، یا به شکل دوره‌ای در کلاس‌های دانشگاه‌های مطرح دنیا همچون آکسفورد و هاروارد، شرکت کنند. در حالی که حضور در کلاس‌ها و پاس کردن واحدهایی که برایشان کاربردی ندارد تبدیل به دست انداز می‌شود.
غلامرضا ظریفیان، معاون پیشین وزیر علوم و استادیار بازنشسته تاریخ دانشگاه تهران، به بررسی پیام پزشکیان در مورد دانشگاه پیام نور پرداخت:
گسترش بی‌رویه دانشگاه‌ها ماموریت اصلی آنان را با اختلال مواجه کرد
غلامرضا ظریفیان گفت: «اساسا ما در دوره‌ای با گسترش بی‌رویه دانشگاه‌ها روبه‌رو بودیم. این گسترش بی‌رویه موجب شد برخی از دانشگاه‌ها در ماموریت اصلی خود دچار اختلال شوند؛ مثلا دانشگاه‌هایی که زنجیره آموزشی را تشکیل می‌دهند مانند دانشکده‌های مهارتی، نظری، یا آن‌هایی که در مرزهای دانش کار می‌کنند و یا بخشی دیگر که تامین‌کننده نیازهای جامعه اداری هستند بنابراین این زنجیره در دوره‌ای کارکردهایش به‌هم خورد.»
نه تنها پیام نور بلکه تمامی دانشگاه‌ها نیازمند بازمهندسی هستند
او افزود: «نوعی دانشگاه‌ها که برای ماموریت مشخص تاسیس می‌شوند، که در سطح جهان نمونه‌هایی از آن مشاهده می‌شود، تبدیل به دانشگاه‌هایی شدند که ماموریت عمومی دارند. بنابراین، خارج از بحث پیام‌نور، در بخش آموزش عالی نیازمند نوعی بازمهندسی هستیم تا این زنجیره آموزش در جایگاه خود قرار گیرد. دانشگاه علمی‌کاربردی، پیام‌نور، فنی‌وحرفه‌ای و تخصصی، دانشگاه‌های مادر و دانشگاه‌هایی که به‌طور مشخص با ماموریت ویژه تاسیس می‌شوند، همه باید در این زنجیره تعریف شوند.»
باید نیاز جامعه در تولید نیروی انسانی در نظر گرفته شود
این استاد دانشگاه گفت: «اگر این زنجیره بازتعریف شود، هر دانشگاهی سر جای خود قرار می‌گیرد و ما نیاز جامعه را با توجه به همان زنجیره تامین می‌کنیم. طبیعتا دانشگاه علمی‌کاربردی نباید همان کاری را انجام دهد که یک دانشگاه نظری انجام می‌دهد. علمی‌کاربردی باید برای امور مهارتی، تربیت نیروی انسانی انجام دهد.»
بیان پزشکیان معطوف به پیام نور نیست
او افزود: «این بیان آقای پزشکیان که معطوف به پیام‌نور بوده، بیان عام‌تری است که طبیعتا ما در دو سطح باید اقدامات را در وزارت علوم آغاز کنیم. اول اینکه باید گسترش بیش از حد دانشگاه‌ها را متعادل‌تر کنیم. دانشگاه‌هایی که از کیفیت لازم برخوردار نیستند یا اکنون در حوزه تربیت نیروی انسانی در بخش‌هایی که به اشباع رسیده‌ایم، باید با مکانیزمی ادغام شده یا کوچک شوند.»
دانشگاه‌ها در ماموریت اصلی خود ضروری‌اند
او ادامه داد: «همچنین آن زنجیره که نوعی اکوسیستم آموزش را در یک تصویر دقیق‌تر ارائه می‌دهد، باید به گونه‌ای بازسازی شود که دانشگاه‌هایی که از ماموریت خود فاصله گرفته‌اند، به جای اصلی خود بازگردند؛ چراکه در همان نقطه بااهمیت و ضروری هستند. اما وقتی از ماموریت خود دور می‌شوند، طبیعتا با تولید نیروی انسانی در حوزه‌هایی روبه‌رو می‌شویم که در آن‌ها بی‌نیاز هستیم و در جایی دیگر نیروی مورد نیاز خود را تربیت نمی‌کنیم.»
سازوکار دانشگاه پیام نور بین‌المللی است
ظریفیان گفت: «مفهوم دانشگاه پیام‌نور و سازوکار آن بین‌المللی است. دانشگاه‌های باز بخشی از ساختارهایی هستند که در دنیا بر چرخه آموزش تنظیم شده‌اند. پیام‌نور نیز سال‌های پیش تاسیس شده و اگر در جامعه ما نقش خود را ایفا کند، مفید است. تنها اشکال دانشگاه پیام‌نور رفتن به سمتی است که ماموریت دانشگاه‌های دیگر بود و در جایی دیگر باید انجام می‌گرفت، و همین امر به نقش اصلی آن آسیب زد.»
مدرک‌گرایی فقط مربوط به پیام‌نور نیست
او افزود: «بحث مدرک‌گرایی هم اصلا ربطی به پیام‌نور و غیر پیام‌نور ندارد؛ حتی در دانشگاه‌های دولتی و اصلی نیز چنین روندی دیده می‌شود. اساسا تربیت نیروی متخصص باید بر اساس آمایش سرزمین انجام گیرد؛ یعنی باید نیازهای علمی جامعه در یک بازه زمانی ۱۰ تا ۱۵ساله مشخص شود و دانشگاه‌ها و مراکز، علمی به جز دبستان و دبیرستان که آموزش عمومی دارند، در بسیاری از کشورهای دنیا مبتنی بر نیاز جامعه که از پیش بررسی شده است، فعالیت کنند. باید دید ما به چه تعداد نیرو در رشته‌ای خاص نیاز داریم.»
بی‌توجی به نیاز جامعه باعث افزایش بیکاری فارغ‌التحصیلان شد
معاون پیشین وزیر علوم گفت: «آموزش عالی در ایران حین تربیت نیروی انسانی به آمایش سرزمین متکی نیست. دانشگاه آزاد در خیلی جاها دانشگاه مفیدی بوده، اما پرورش نیروی انسانی انبوهی داشته که مبتنی بر آمایش سرزمین نبوده است. حتی دانشگاه‌های متخصص و مادر نیز گاهی در تربیت نیروی انسانی، به‌ویژه در دوره دکتری و آموزش عالی، مبتنی بر نیاز واقعی جامعه عمل نکرده‌اند. بنابراین فارغ‌التحصیلان فراوانی داریم که یا بیکار هستند یا مورد نیاز واقعی جامعه قرار نمی‌گیرند. این مشکلی است که باید مورد بازنگری قرار گیرد.»
دانشگاه با بودجه عمومی باید نیروی نیازمند جامعه تربیت کند
او افزود: «دانشگاهی که از بودجه عمومی استفاده می‌کند، باید متناسب با نیاز جامعه نیروی انسانی تربیت کند. اما در بسیاری از نقاط دنیا بخشی از مردم با هزینه خود مایل به تحصیل هستند؛ آن راه هم نباید بسته شود، حتی اگر رشته تحصیلی مورد نیاز جامعه نباشد، اما مورد علاقه فرد است و او خود هزینه تحصیل را می‌پردازد. بنابراین یکی از آسیب‌های کلان آموزش عالی، که مربوط به دوره خاصی هم نمی‌شود، این است که ما به سراغ تربیت نیرو بدون توجه به نیاز جامعه رفتیم. همین مساله سبب شد تقاضا زیاد شود و انبوهی دانشگاه به‌وجود آید و کیفیت پایین بیاید و نیروی تربیت‌شده کارآمد نباشد. بسیاری از موارد، آنچه دانشجو فرا گرفته بود، مورد نیاز اقتصاد، صنعت و سایر سطوح جامعه نبود.»
با گسترش فناوری نوین دانشگاه دیگر فقط مرکز آموزش نیست
ظریفیان گفت: «اساسا مساله آموزش در سطح جهان با توجه به فناوری‌های نوین دچار تحولات جدی می شود. مثلا دو دهه دیگر بخش زیادی از این نوع آموزش‌ها که امروز در دانشگاه‌ها به صورت حضوری ارائه می‌کنیم دستخوش تغییرات گسترده خواهد شد. بنابراین برای دانش‌آموز نیز صرف اینکه دانش را باید از دانشگاه یا مدرسه آموخت با تحولات رخ داده مفهومی عمومی‌تر پیدا می‌کند.»
او افزود: «در دانشگاه‌های فنی و حرفه‌ای، هنرستان‌ها و دانشگاه علمی کاربردی مهارت به دانشجو آموزش داده می‌شود، اما برخی دیگر این ماموریت را انجام ندادند. اکنون اما با گسترش فناوری‌های نوین شبیه به هوش مصنوعی ممکن است این تعبیر ایجاد شود که دانشگاه فقط مرکز آموزش نباشد، بلکه در فضاهای دیگری نیز به شکل جدی‌تر وارد عمل شود.»
گسترش بی‌رویه دانشگاه‌ها، مأموریت آموزش عالی را از ریل خارج کرد
نظر شما