مسافرکشی با خودرو شخصی تخلف است، اما پیچیدگی‌های حمل و نقل شهری باعث می‌شود که مسافر و راننده خطرات و جریمه‌ها را به جان بخرند.

مساله امنیت و سلامت مسافر دو موضوعی است که پلیس راهور تهران بزرگ در خصوص حمل مسافر با خودرو شخصی مطرح کرد. کلیدواژه امنیت مسافر با مرور حوادثی که پس از انتخاب خودرو شخصی به‌جای تاکسی رخ داده، پررنگ‌تر می‌شود. نمونه چنین حوادثی مربوط به پرونده الهه حسین‌نژاد است. دختری که توسط راننده خودرو شخصی ربوده شد و بعد به قتل رسید.

چرا الهه برای سفر یک خودرو شخصی انتخاب کرد؟ این موضوعی است که هرروزه مسافران با آن مواجه هستند. راننده‌ها هم در مسیر این شغل با چالش‌های فراوانی مواجهند که یکی از آن‌ها جریمه‌ توسط پلیس راهنمایی و رانندگی است. اما مسافرکشی همچنان شغل اول و دوم بسیاری از مردم شهر است.

مساله «دیر» شدن!

روز کاری بسیاری از شهروندان از ۴ الی ۵ صبح آغاز می‌شود. ساعاتی که در نیمه دوم سال با تاریکی هوا همراه است. یاسمین، دانشجوی ۱۸ ساله، برای حضور در اولین کلاس مجبور است ساعت ۵:۳۰ از خانه بیرون بزند. او می‌گوید: «از پایانه تاکسیرانی تا سر کوچه ما کیلومترها فاصله است. تاکسی‌ها فقط زمانی سفر را آغاز می‌کنند که پر شده باشند، بنابراین انتخابی به جز خودرو شخصی نیست.»

یکی از تاکسی‌ها که از پایانه مسافر زده و حالا به مقصد رسیده می‌گوید: «صبح‌ها پر می‌آییم و خالی برمی‌گردیم، عصرها برعکس! اگر پر باشیم، سرویسی ۸۰ تومان دستمان را می‌گیرد. بنظرتان می‌صرفد حتی جای یک مسافر خالی باشد؟»

اگر نیمی از تاکسی‌ها در پایانه می‌ماندند و نیمی دیگر در طول خط به راه می‌افتادند تا مسافرها را سوار کنند احتمالا مشکل حل می‌شد. اما همانطور که رئیس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر تهران گفت: «کمبود بیش از ۸ هزار دستگاه اتوبوس و فرسودگی ۵۰ هزار تاکسی در کنار کندی توسعه مترو، فضا را برای رشد شغل‌های غیررسمی در حمل‌ونقل باز کرده است.»

خطر در برابر نظم؛ احتمال یک در هزار

رئیس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر تهران در مورد مسافرکشی با خودرو شخصی می‌گوید: «این فقط یک مسئله خدمات شهری نیست؛ یک تهدید امنیتی برای خانواده‌ها است.» پلیس راهور تهران بزرگ هم استفاده از این نوع وسیله نقلیه تهدیدی برای جان مسافر و راننده می‌داند. اما مسافر خطرات این سفر را برای خارج نشدن نظم زندگیش از روال معمول به جان می‌خرد.

خسرو، مردی ۴۵ ساله که سال‌هاست ۵ صبح از خانه بیرون می‌آید و ۸ شب به خانه باز می‌گردد می‌گوید: «اتفاقاتی که در جامعه رخ می‌دهد یک در هزار است. مگر تمام الهه‌ها دزدیده می‌شوند؟»

اما، زنی ۳۰ ساله که از همسفرهای خسرو است ضمن نگرانی از انتخابش می‌گوید: «مسافرکش‌ها مسیر تعیین شده ندارند. گاهی مسیرهای ترسناکی را انتخاب می‌کنند که ویز به آن‌ها پیشنهاد داده تا در تله ترافیک صبح زود نیافتند. این باعث می‌شود احساس خطر کنم.» او ادامه می‌دهد: «برخی بیش از نرخ مصوب کرایه می‌گیرند و در اعتراض، می‌گویند: «می‌خواستی سوار نشوی تا زیر پایت علف سبز شود.»

بحث به هنگام غروب پیچیده‌تر می‌شود. بسیاری از مسافرها پس از گذراندن ساعات اداری می‌خواهند هرچه زودتر به خانه برسند. اما با صف طولانی پایانه‌های تاکسیرانی مواجه می‌شوند. انتخاب تاکسی‌های اینترنتی هم دیگر به صرف نیست. پژمان در این مورد می‌گوید: «تا همین چند ماه پیش، از پل فردیس تا خانه‌مان ۴۰ تومان می‌گرفتند، حالا با ۱۴۰ تومان هم کسی درخواست سفر را قبول نمی‌کند. بنابراین تنها گزینه سر جاده است. آنجا سوار ماشین و راننده بی‌هویتی می‌شویم که مشخص نیست به چه دلیل مسافرکشی می‌کند.»

مسافر یا منت‌کشی؟

گاهی، هدف قرار دادن مسافرهایی که لب جاده ایستاده‌اند، خیابان‌های شهر را تبدیل به میدان مسابقه می‌کند. بسیاری از تاکسی‌دارها در پایانه از این موضوع گلایه دارند که مسافرکش‌ها مسافرها را می‌قاپند. بنابراین آن‌ها میدان را برای مسافرکش‌ها خالی می‌گذارند و خودشان در پایانه‌ها می‌مانند تا لاقل تصادف نکنند. اما این مسافرکش‌ها چه کسانی هستند؟

یکی از مسافرکش‌ها مردی ۶۰ ساله با یک پراید مدل ۸۵ است. او می‌گوید: «دخلم به خرجم جور در نمی‌آید. با این حقوق بازنشستگی حداقلی، تنها شغل دومی که به ذهنم رسید مسافرکشی بود. ضمنا با این درآمدها نمی‌شود به خرید تاکسی فکر کرد.»

بسیاری از آن‌ها هم اعتراض داشتند که با وجود سختی‌هایی که متحمل می‌شوند و جریمه‌های احتمالی که وجود دارد، مسافرها برای سوار شدن سر رانندگان منت می‌گذارند. یکی از آن‌ها که صبح به هنگام رفتن به کارخانه و شب هنگام بازگشت به خانه مسافرکشی می‌کند به این موضوع اشاره دارد که برای تامین هزینه پول بنزین روزانه‌اش این کار را انجام می‌دهد.

طبق نظر کارشناسان، مشکلات معیشتی و کمبود کار باعث شده که خودروهای شخصی وارد چرخه حمل‌ونقل شهری شوند. رئیس کمیسیون عمران و حمل ونقل شورای شهر تهران در این مورد می‌گوید: «متأسفانه مسئله بیکاری منجر شده تا استفاده از خودروهای شخصی برای مسافرکشی، آخرین پناهگاه افراد باشد.» اما با وجود هشدارها و مشکلات ایجاد شده این چرخه که برخی اشاره دارند از دهه ۴۰ در کلان‌شهرها جاافتاده ادامه دارند. در این میان تداوم این چرخه سبب شده بازاری شبیه به بازار سیاه در عرصه حمل و نقل به وجود اید. بازاری که نظارت سیستماتیک را کاهش داده و مسافر و مسافرکش را با خطرات متفاوت مواجه می‌کند.