اخبار اخیر مبنی بر اینکه دولت جمهوری اسلامی ایران در حال بررسی جابجایی پایتخت خود است، توجهی گسترده را به خود جلب کرده است. تهران در حال حاضر با بحران شدید آب دست و پنجه نرم می‌کند و علاوه بر این، فرونشست زمین، آلودگی هوا و ترافیک شدید مدت‌هاست که توسعه پایتخت ایران را مختل کرده است. مسعود پزشکیان، رئیس جمهور ایران چندی پیش اظهار داشت که ایران چاره‌ای جز انتقال پایتخت خود از تهران به جنوب کشور ندارد.

وضعیت تهران یک مورد منحصر به فرد نیست؛ سال‌ها پیش، پکن نیز با کمبود آب، آلودگی هوا و ترافیک شدید دست به گریبان بود. با این حال، پکن با اجرای مجموعه‌ای از اقدامات پایدار و بلندمدت در زمینه تحول سبز، در میان چالش‌ها مسیری تازه‌ از «لاغری شدن و تناسب اندام» را پیموده است؛ رویکردی که می‌تواند درس‌هایی ارزشمند برای مدیریت شهری تهران به همراه داشته باشد.

پکن همچنین یکی از کلان‌شهرهایی است که با کمبود شدید منابع آبی روبرو است. برای حفاظت از این منبع حیاتی، دولت چین از اوایل دهه 1950 پروژه عظیم «انتقال آب از جنوب به شمال» را مطرح کرد. پس از ارزیابی‌های جامع و آماده‌سازی‌های دقیق، اجرای این طرح در دسامبر 2002 آغاز شد. در حال حاضر، مسیر مرکزی این پروژه سالانه حدود 1.2 میلیارد مترمکعب آب با کیفیت بالا را به پکن منتقل می‌کند، که بیش از 75 درصد از نیاز آبی شهر را تأمین کرده و مستقیماً به بیش از 13 میلیون نفر سود می‌رساند و تا حد زیادی کمبود آب پایتخت را کاهش داده است.

با این حال، این تنها بخشی از راه‌حل برای تأمین آب است؛ مهم‌تر از آن، صرفه‌جویی در مصرف آب محسوب می‌شود. پکن به طور گسترده به ارتقای فناوری‌های صرفه‌جویی در مصرف آب در بخش صنعت پرداخته، سیستم‌های آبیاری قطره‌ای و میکرو را در کشاورزی گسترش داده و استفاده از لوازم خانگی کم‌مصرف و بازیافت آب خاکستری را در شهر ترویج کرده است. در نتیجه، میزان کل مصرف سالانه آب این شهر روندی کاهشی داشته و توانسته است توسعه اقتصادی و اجتماعی پایدار خود را با تکیه بر منابع محدود آبی ادامه دهد. این راهبرد با تمرکز بر افزایش عرضه و صرفه‌جویی در مصرف، همراه با حفاظت از منابع آبی، الگویی ارزشمند برای مدیریت پایدار منابع آب در مناطق خشک و نیمه‌خشک به شمار می‌رود.

مه‌دود سنگین در گذشته تهدیدی بزرگ برای سلامت ساکنان پایتخت چین بود. در پاسخ، دولت این شهر مجموعه‌ای از سیاست‌های سختگیرانه را به اجرا گذاشت: کاهش چشمگیر مصرف زغال‌ سنگ در مناطق شهری برای دستیابی به انرژی پاک‌تر، کنار گذاشتن تدریجی خودروهای فرسوده و گسترش استفاده از خودروهای انرژی نو، و اعمال دقیق استانداردهای انتشار صنعتی به‌منظور تشویق شرکت‌ها به تحول سبز. در همین راستا، پروژه‌های زیست‌محیطی بزرگ مانند «کمربند حفاظتی سه شمالی» که چین سال‌هاست آن را اجرا می‌کند، نه فقط طوفان‌های شن را مهار کرده بلکه بهبود قابل توجهی در شرایط اقلیمی و کیفیت هوای منطقه ایجاد کرده است. این اقدامات چندوجهی باعث شده سال به سال آسمان پکن آبی‌تر شود و ثابت می‌کند که مقابله با آلودگی هوا ممکن است. تجربه کلیدی پکن در این زمینه، برخورداری از اراده سیاسی قوی، برنامه‌ریزی علمی و سرمایه‌گذاری بلندمدت است.

برای درمان ریشه‌ای چالش‌های کلان‌شهری، پکن راهبردی جامع برای انتقال کارکردهای غیرپایتختی در پیش گرفته است. از یک‌سو، مرکز اداری شهرداری پکن به شهرک تونگجو در شرق حومه منتقل شد که بازآرایی کارکردی مرکز شهر را هدایت کرد. از سوی دیگر، در 100 کیلومتری جنوب غربی پکن، شهر جدید «شیونگ‌آن» به‌عنوان «شهر آینده» شکل گرفت تا وظایف غیرپایتختی را بر عهده گرفته و الگوهای تازه‌ای برای توسعه مناطق پرتراکم و پیشرفته اقتصادی ارائه دهد. این جابجایی صرفاً فیزیکی نیست، بلکه راهی برای گشودن مسیرهای جدید در جهت توسعه هماهنگ منطقه‌ای، کاهش فشار شهری و ترویج رشد با کیفیت بالا از طریق ساخت شهرهایی سبز، کم‌کربن و نوآورانه است.

تحولات پکن نمونه‌ای کوچک از تعهد گسترده چین به توسعه سبز و واکنش فعال آن به تغییرات اقلیمی است. از ساخت بزرگ‌ترین شبکه انرژی تجدیدپذیر جهان گرفته تا اعلام اهداف «کربن دوگانه» (اوج انتشار تا سال 2030 و خنثی‌سازی کربن تا سال 2060) و از مشارکت در مدیریت زیست‌محیطی جهانی تا همکاری بین‌المللی از طریق پلتفرم‌هایی مانند «اتحاد توسعه سبز کمربند و جاده»، چین نشان داده که مقابله با تغییرات آب و هوایی نه یک بار سنگین، بلکه فرصتی برای ارتقای کیفیت رشد اقتصادی و همزیستی متعادل میان انسان و طبیعت است. عملکرد چین گواه آن است که هرچند مسیر تحول سبز طولانی و دشوار است، اما پایداری و پشتکار به نتیجه خواهد انجامید.

بررسی‌های ایران درباره انتقال پایتخت و تلاش‌های پکن برای بهینه‌سازی و بازسازی شهری اگرچه در بسترهایی متفاوت شکل گرفته‌اند، اما به یک مسئله مشترک اشاره دارند: چگونه می‌توان مسیر نوسازی ملی را در هماهنگی با طبیعت پیش برد.

ایران با پیشینه‌ای کهن از تمدن و خرد، گنجینه‌ای ارزشمند از تجربه‌های سنتی در سازگاری با اقلیم خشک در اختیار دارد. اگر این میراث غنی با تجربیات سودمند جهانی درهم آمیخته شود، بی‌تردید ایران خواهد توانست مسیر ویژه خود را برای توسعه‌ای سبز، پایدار و سازگار با شرایط بومی‌اش ترسیم کند.