چرا مذاکرات هسته‌ای به بن‌بست رسید؟/ بروکسل و واشنگتن از مذاکره با تهران چه می‌خواهند؟ / آیا پیشنهاد «معقول و منصفانه» روی میز است؟
روز یک‌شنبه، سید عباس عراقچی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در برنامه گفت و گوی ویژه خبری با اعلام بن‌بست در مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا و توقف کامل مذاکرات با اروپا گفت: «اگر به ما پیشنهادی شود که متوازن، منصفانه، معقول و منطقی باشد، از موضع برابر و بر پایه احترام متقابل انجام گیرد و منافع ایران را در بر داشته باشد، ما همواره اهل گفتگو بوده‌ایم. پرچم مذاکره همواره در دست ما بوده است و امروز نیز تأکید می‌کنم، اگر پیشنهادی معقول و منصفانه ارائه شود، ما قطعاً آن را بررسی خواهیم کرد.»
اما چرا مذاکرات ایران و غرب بر سر پرونده هسته‌ای به بن‌بست رسید؟ اروپا و آمریکا دقیقا از ایران چه می‌خواهند و قرار است به ازای این امتیازها چه چیزی به تهران بدهند؟ چرا تهران پیشنهادهای اروپا و آمریکا را معقول و منصفانه نمی‌داند؟
در پیچ و تاب بحران هسته‌ای ایران، جایی که فعال‌سازی اسنپ بک توسط سه کشور اروپایی، در ۲۸ اوت ۲۰۲۵ تحریم‌های سازمان ملل را احیا کرد و ایران را به لبه پرتگاه دیپلماتیک کشاند، انتظارات اروپا و آمریکا از مذاکرات پس از آن به چالش جدید سیاست خارجی تبدیل شده است. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در ۳ سپتامبر ۲۰۲۵ هشدار داد: «ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران به ۹۰۰۰ کیلوگرم رسیده، که ۴۵ برابر حد برجام است و خطر اشاعه را افزایش می‌دهد.»
این فعال‌سازی، که ژان-نوئل بارو، وزیر خارجه فرانسه، آن را «چاره‌ای برای نقض تعهدات ایران» خواند و مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، «فرصتی برای دیپلماسی جدی» توصیف کرد، انتظارات مشترکی را برجسته ساخت: «توقف غنی‌سازی، نظارت کامل آژانس، خلع سلاح موشکی و رفع تدریجی تحریم‌ها.» عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، در ۱۸ سپتامبر ۲۰۲۵ گفت: «اسنپ بک، دیپلماسی را نابود می‌کند و ما گزینه‌های خود را بازنگری خواهیم کرد.» (الجزیره، ۱۸ سپتامبر ۲۰۲۵)، که این امر، مذاکرات را به «بازی با زمان» بدل کرد.
انتظارات اروپا و آمریکا از ایران چیست؟
اما انتظارات اروپا و آمریکا از مذاکرات پس از فعال شدن اسنپ بک در ۲۸ اوت ۲۰۲۵، بر اساس بیانیه‌های مشترک سه کشور اروپایی (فرانسه، آلمان، بریتانیا) و ایالات متحده، به چهار محور اصلی تقسیم می‌شوند:
۱) توقف کامل غنی‌سازی اورانیوم
۲) اجرای کامل پروتکل الحاقی و نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی
۳) محدودسازی برنامه‌های موشک‌های بالستیک
۴) رفع تدریجی تحریم‌ها در ازای تعهدات پایدار
در همین راستا ژان-نوئل بارو، وزیر خارجه فرانسه، در ۱۳ سپتامبر ۲۰۲۵ گفت: «ایران باید غنی‌سازی را متوقف کند و پروتکل الحاقی را اجرا نماید تا دیپلماسی ادامه یابد.» مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، نیز تاکید کرد: «خلع سلاح موشکی و رفع تحریم‌ها، کلید توافق جدید است.» این محورها، که بر اساس گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی(GOV/۲۰۲۵/۵۳، ۳ سپتامبر ۲۰۲۵) و بیانیه سه کشور اروپایی (۲۸ اوت ۲۰۲۵) احصا شده، مذاکرات را به «بازی با زمان» بدل کرده، جایی که ایران با غنی‌سازی ۶۰ درصدی (۴۴۰ کیلوگرم) اهرم فشار دارد، اما سه کشور اروپایی و آمریکا با بازگشت تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد، برتری را حفظ می‌کنند. در ادامه، انتظارات اروپایی ها و امریکایی ها را بررسی می کنیم:
توقف کامل غنی‌سازی اورانیوم
انتظار اصلی اروپا و آمریکا، توقف فوری غنی‌سازی اورانیوم ایران یا دست کم بازگشت به سطح ۳.۶۷ درصدی (حد مجاز برجام) است، که رافائل گروسی، مدیرکل IAEA، آن را «ضروری برای اعتمادسازی» خواند. سه کشور اروپایی در بیانیه ۲۸ اوت ۲۰۲۵ اعلام کرد: «ایران باید غنی‌سازی را متوقف کند و ذخایر ۶۰ درصدی را رقیق نماید.» این در حالی است که روبیو، در ۱۹ سپتامبر، افزود: «غنی‌سازی صفر، پایه هر توافقی است.» از یک منظر، انتظار غربی ها بر قطعنامه ۲۲۳۱ (۲۰۱۵) استوار است، که غنی‌سازی را محدود می‌کند، و آژانس نظارت را الزامی می‌نماید. اما توقف غنی‌سازی این ظرفیت را دارد که تحریم‌های نفتی را در مذاکرات احتمالی آینده، رفع کند، که وال استریت ژورنال آن را «فرصت برای رشد ۲ درصدی GDP ایران» توصیف کرد، اما الجزیره «تسلیم اقتصادی» توصیف می‌کند.
اجرای کامل پروتکل الحاقی و نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی
انتظار دوم، اجرای پروتکل الحاقی و نظارت کامل IAEA است، که گروسی آن را «ضروری برای شفافیت» خواند. سه کشور اروپایی، در ۲۸ اوت گفتند: «ایران باید پروتکل الحاقی را تصویب و اجرا کند.» روبیو نیز افزود: «نظارت آژانس، پایه اعتماد است.» بررسی ها نشان می دهد در شرایط فعلی غربی ها تلاش می کنند روایت «عدم همکاری» ایران را با معنای «دشمن» غرب همسو و برجسته سازی کنند؛ این محور، مذاکرات را به «بن‌بست نظارتی» بدل کرد، جایی که پروتکل «شفافیت» است، اما برای ایران «تسلیم» به نظر می‌رسد.
خلع سلاح موشکی و محدودسازی برنامه‌های بالستیک
انتظار سوم، خلع سلاح موشکی یا دست کم محدودسازی برنامه‌های بالستیک ایران است، که روبیو آن را «تهدید منطقه‌ای» خواند. سه کشور اروپایی در ۲۸ اوت تاکید کردند: «ایران باید موشک‌های بالستیک را محدود کند.» گروسی نیز هشدار داد: «موشک‌ها، برنامه هسته‌ای را تهدید می‌کنند.» این در حالی است که انتظار غربی ها بر قطعنامه ۲۲۳۱ استوار است، که موشک‌ها را محدود می‌کند. اما این محور، مذاکرات را به «بن‌بست نظامی» بدل کرد، جایی که خلع سلاح، معنای «امنیت» را برای غربی ها بازنمایی می کند، اما برای ایران معنای «تسلیم» می دهد. اندیشکده بروکینگز تأکید می‌کند که این انتظار، «شکننده» است و بدون تضمین (مانند رفع تحریم‌های موشکی) به شکست منجر می‌شود.
رفع تدریجی تحریم‌ها در ازای تعهدات پایدار
انتظار چهارم، رفع تدریجی تحریم‌ها در ازای تعهدات پایدار است، که روبیو آن را «هویج برای ایران» خواند. این محور نیز، مذاکرات را به «بن‌بست اقتصادی» بدل کرد، جایی که رفع «هویج» است، اما مشروط به تعهدات، «تله» به نظر می‌رسد. در همین راستا اندیشکده بروکینگز تأکید می‌کند انتظار «شکننده» است، که بدون رفع فوری تحریم نفت، به شکست منجر می‌شود. چرا که رفع تحریم نفتی، تجارت ایران را ۴۰ میلیارد دلار افزایش می‌دهد اما آنچنان که می توان این محور را به «فرصت اقتصادی» بدل کرد، اما بدون اعتماد، «بن‌بست» می‌شود. در مجموع، انتظارات اروپا و آمریکا از مذاکرات پس از اسنپ بک، با محورهای توقف غنی‌سازی (۳.۶۷ درصدی)، پروتکل الحاقی، خلع سلاح موشکی و رفع تدریجی تحریم‌ها، دیپلماسی را به "بازی با زمان" بدل کرده و به نظر می رسد غربی ها هم در انتظار طولانی کردن زمان مذاکرات آتی با ایران با هدف اثرگذار شدن تحریم ها در کف خیابان های تهران هستند.
چرا مذاکرات هسته‌ای به بن‌بست رسید؟/ بروکسل و واشنگتن از مذاکره با تهران چه می‌خواهند؟ / آیا پیشنهاد «معقول و منصفانه» روی میز است؟
نظر شما