شناخت صحیح از مکانیزم اختیار معامله و کاربردهای آن، به ویژه برای افرادی که قصد دارند پرتفوی خود را در برابر نوسانات بازار بیمه کنند یا استراتژی‌های متنوعی برای کسب سود به کار بگیرند، اهمیت فراوان دارد.

تعریف اختیار معامله

اختیار معامله (Option) یکی از مهم‌ترین ابزارهای مالی مشتقه محسوب می‌شود که به خریدار آن حق، و نه الزام، می‌دهد تا دارایی پایه‌ای مانند سهام، کالا، یا ارز را با قیمتی مشخص که «قیمت اعمال» نام دارد، در بازه زمانی تعیین‌شده یا در تاریخ معین خریداری یا به فروش برساند. این ویژگی باعث می‌شود اختیار معامله ابزاری انعطاف‌پذیر برای سرمایه‌گذاران و معامله‌گران باشد.

اهمیت این قراردادها در آن است که می‌توانند به عنوان ابزاری برای پوشش ریسک، سفته‌بازی، یا حتی کسب درآمد ثابت مورد استفاده قرار گیرند. در عین حال، پتانسیل سودآوری بالا همراه با ریسک‌های قابل توجه، آن‌ها را به گزینه‌ای جذاب اما پرچالش در بازارهای مالی تبدیل کرده است.

انواع اختیار معامله: اختیار خرید و اختیار فروش

اختیار معامله‌ها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: اختیار خرید (Call Option) و اختیار فروش (Put Option). اختیار خرید به دارنده آن اجازه می‌دهد دارایی پایه را در قیمت اعمال مشخص تا زمان سررسید خریداری کند. معمولاً خریداران اختیار خرید پیش‌بینی می‌کنند که ارزش دارایی در آینده افزایش خواهد یافت، در حالی که فروشندگان این قرارداد انتظار کاهش یا ثبات قیمت دارند.

در مقابل، اختیار فروش به دارنده این امکان را می‌دهد که دارایی پایه را در قیمت اعمال مشخص تا زمان معین به فروش برساند. خریداران اختیار فروش معمولاً بر این باورند که ارزش دارایی کاهش خواهد یافت، در حالی که فروشندگان انتظار رشد یا ثبات قیمت دارایی را دارند.

کاربردهای اختیار معامله در بازارهای مالی

سرمایه‌گذاران و معامله‌گران از اختیار معامله‌ها برای اهداف گوناگونی استفاده می‌کنند. یکی از رایج‌ترین کاربردها، سفته‌بازی (Speculation) است که به افراد امکان می‌دهد با سرمایه‌ای کمتر از خرید مستقیم دارایی، از تغییرات قیمتی آن سود ببرند. به دلیل وجود اهرم مالی در این معاملات، امکان دستیابی به سودهای بزرگ وجود دارد، اما به همان نسبت احتمال زیان و حتی از بین رفتن کل سرمایه نیز بالا است.

پوشش ریسک (Hedging) کاربرد مهم دیگر اختیار معامله است؛ به‌عنوان نمونه، سرمایه‌گذاری که نگران کاهش قیمت سهام خود است می‌تواند با خرید اختیار فروش، زیان‌های احتمالی را تا حد زیادی کنترل کند. دسته سوم، کسب درآمد است که معمولاً فروشندگان اختیار از طریق دریافت پرمیوم از خریداران به آن دست پیدا می‌کنند. این روش به‌ویژه در بازارهایی که روندی خنثی یا آرام دارند، محبوبیت بیشتری دارد.

اهمیت نقدشوندگی و شاخص‌های بازار

برای فعالان حرفه‌ای بازار، تنها شناخت انواع اختیار معامله کافی نیست؛ بلکه شاخص‌هایی مانند حجم معاملات روزانه و تعداد موقعیت‌های باز (Open Interest) اهمیت ویژه‌ای دارند. این شاخص‌ها به‌طور مستقیم نقدشوندگی یک قرارداد را نشان می‌دهند و بیانگر آن هستند که آیا ورود یا خروج از یک موقعیت معاملاتی به‌سادگی امکان‌پذیر خواهد بود یا خیر.

نقدشوندگی بالا ریسک‌های مربوط به خرید و فروش را کاهش می‌دهد و جذابیت قرارداد را برای معامله‌گران افزایش می‌دهد.

سبک‌های مختلف اعمال اختیار معامله

قراردادهای اختیار معامله در سبک‌های گوناگونی اعمال می‌شوند. در سبک آمریکایی، دارنده اختیار می‌تواند در هر زمان تا تاریخ سررسید از حق خود استفاده کند، که انعطاف‌پذیری بالایی برای معامله‌گر ایجاد می‌کند. در سبک اروپایی، استفاده از اختیار تنها در تاریخ سررسید امکان‌پذیر است، و این سبک بیشتر در بازارهای مبتنی بر شاخص‌ها کاربرد دارد.

سبک برمودایی نیز ترکیبی از این دو سبک است؛ به این معنا که اعمال قرارداد تنها در تاریخ‌های مشخصی که از پیش تعیین می‌شود، امکان‌پذیر خواهد بود. در ایران، قراردادهای اختیار معامله غالباً به سبک اروپایی ارائه می‌شوند، به این معنا که دارنده تنها در روز سررسید قادر به استفاده از اختیار خود است. انتخاب نوع سبک اعمال تا حد زیادی به ماهیت بازار و استراتژی سرمایه‌گذار بستگی دارد.

-وجه تضمین در قراردادهای اختیار معامله

در معاملات اختیار، وجه تضمین یکی از مهم‌ترین سازوکارهایی است که ریسک عدم ایفای تعهدات را کنترل می‌کند. وجه تضمین به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود: وجه تضمین اولیه و وجه تضمین لازم. خریداران اختیار معامله چون تنها "حق" دارند و الزامی برای اجرای قرارداد بر عهده‌شان نیست، نیازی به سپردن وجه تضمین ندارند و فقط باید معادل قیمت اختیار معامله به همراه کارمزدهای مربوطه را در حساب خود داشته باشند. در مقابل، فروشندگان اختیار معامله به دلیل تعهدی که در برابر خریدار دارند، باید وجه تضمین اولیه را در زمان ثبت سفارش سپرده‌گذاری کنند. علاوه بر آن، پس از پایان هر جلسه معاملاتی، بورس مبلغ نهایی وجه تضمین را به عنوان وجه تضمین لازم محاسبه و اعلام می‌کند و فروشندگان موظف‌اند حداقل ۷۰ درصد آن را در حساب معاملاتی خود نگه دارند؛ در غیر این صورت اخطاریه افزایش وجه تضمین دریافت خواهند کرد.

-موقعیت خرید اختیار معامله خرید (Long Call)

زمانی که فردی اختیار خرید را خریداری می‌کند، در واقع حق خرید دارایی پایه را در قیمتی از پیش تعیین‌شده و تا زمان سررسید به دست می‌آورد. خریدار برای این حق مبلغی تحت عنوان پرمیوم به فروشنده پرداخت می‌کند. سود این موقعیت زمانی ایجاد می‌شود که قیمت نقدی دارایی پایه در بازار بالاتر از قیمت اعمال باشد.

-موقعیت فروش اختیار معامله خرید (Short Call)

این موقعیت در نقطه مقابل خرید اختیار خرید قرار دارد. فروشنده اختیار خرید در قبال دریافت پرمیوم، تعهد می‌دهد که در صورت اعمال قرارداد توسط خریدار، دارایی پایه را با قیمت اعمال به او بفروشد. اگر قیمت بازار در زمان سررسید کمتر یا مساوی قیمت اعمال باشد، قرارداد بی‌ارزش منقضی می‌شود و فروشنده پرمیوم را به عنوان سود نگه می‌دارد. اما اگر قیمت بازار بالاتر از قیمت اعمال برود، خریدار قرارداد را اعمال می‌کند و فروشنده ناچار است دارایی را با قیمت اعمال به او بفروشد.

-موقعیت خرید اختیار معامله فروش (Long Put)

در این موقعیت، خریدار اختیار فروش با پرداخت پرمیوم حق فروش دارایی پایه در قیمت اعمال مشخص را به دست می‌آورد. این استراتژی معمولاً برای کسب سود از کاهش قیمت دارایی یا پوشش ریسک پرتفوی استفاده می‌شود.

-موقعیت فروش اختیار معامله فروش (Short Put)

فروش اختیار فروش در حقیقت تعهدی است برای خرید دارایی پایه به قیمت اعمال در صورت درخواست خریدار. فروشنده در ازای این تعهد پرمیوم دریافت می‌کند. اگر قیمت بازار دارایی در زمان سررسید بالاتر از قیمت اعمال باشد، قرارداد اعمال نمی‌شود و فروشنده پرمیوم را به‌عنوان سود قطعی نگه می‌دارد. اما اگر قیمت بازار به کمتر از قیمت اعمال کاهش یابد، خریدار قرارداد را اعمال کرده و فروشنده مجبور است دارایی را به قیمتی بالاتر از بازار خریداری کند.

سخن آخر

اختیار معامله تنها یک ابزار سفته‌بازی نیست، بلکه می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای پوشش ریسک، افزایش انعطاف‌پذیری و حتی ایجاد درآمد ثابت برای سرمایه‌گذاران مورد استفاده قرار گیرد. با درک درست از این ابزار، می‌توان فرصت‌های متنوعی را در بازارهای مالی شناسایی کرد و ریسک‌ها را مدیریت نمود. برای آشنایی بیشتر با انواع قراردادهای اختیار معامله، شیوه‌های کاربرد آن و نحوه استفاده در بازار سرمایه ایران، مراجعه به وب‌سایت کارگزاری گنجینه می‌تواند نقطه شروع مناسبی برای سرمایه‌گذاران علاقه‌مند باشد.