شهر غندجان در منطقۀ سرمشهد کازرون واقع در استان فارس قرار دارد و در منابع متعدد تاریخی به آن اشاره و گفته شده در مسیر یکی از محورهای ارتباطی دورۀ ساسانی و دوره‌های پیش از آن قرار داشته است. از جانب شرق به غرب، شهر گور فیروزآباد را به شهر بیشاپور کازرون وصل می‌کرده و از جانب شمال به جنوب نیز در نزدیکی مسیر ارتباطی شهر استخر به شهرها و محوطه‌های پس‌کرانۀ خلیج فارس از جمله سیراف قرار داشته است.

محسن عباسپور، کنشگر میراث‌ فرهنگی که این موقعیت را برای این شهر باستانی تشریح کرد، از تعرض‌های مختلف و آسیب‌هایی که حفاران غیرمجاز بر سر غندجان آورده‌اند، با ایسنا سخن گفت.

او تاکید کرد شهری که می‌تواند به یکی از میدان‌های بزرگ کاوش‌های علمی تبدیل شود و ناگفته‌های فراوانی از تاریخ ایران را روایت کند، در این سال‌ها نه تنها حضور برنامه‌ریزی شدۀ باستان‌شناس‌ها را شاهد نبوده، بلکه کمترین اقدام برای محصور کردن و یا استقرار دائمی تیم‌های حفاظتی در آن صورت نگرفته و تا به امروز تنها اقدام حفاظتی از این شهر ۹۵۴هکتاری، گشت‌زنی‌های معمول و پراکنده بوده است. شدت بی‌توجهی‌ها نسبت به این شهر باستانی تا آنجاست که در سال‌های گذشته همواره حفاری‌های غیرمجاز از این شهر گزارش شده است.

این کنشگر میراث فرهنگی درباره وضعیت این شهر باستانی براساس بازدیدهایی که در دو مقطع زمانی داشته است به ایسنا گفت: در بازدیدی که فروردین ۱۴۰۴ از شهر باستانی غندجان واقع در سرمشهد کازرون داشتم، با حفاری‌های غیرمجاز متعدد و جدیدی در این منطقه مواجه شدم. در یکی از این حفاری‌ها، دو گودال به عمق نزدیک به یک و نیم متر در نزدیکی کوشک بهرام حفر شده بود. خرده سفال‌های فراوانی در اطراف این دو گدال دیده می‌شدند که به نظر می‌رسد بر اثر حفاری صورت گرفته، از خاک بیرون آمده و توسط سودجویان به این وضعیت درآمده‌اند.

یکی از گودال‌های حفرشده در نزدیکی کوشک بهرام

عباسپور ۱۲ مردادماه ۱۴۰۴ نیز بازدید دیگری از این محوطه داشت و درباره آخرین مشاهداتش گفت: در دو محدوده از این شهر (در مجموع حدود ۳ هکتار از این شهر چند صد هکتاری) و با یک پایش سطحی ۴۲ گودال جدید حفر شده توسط حفارهای غیرمجاز شناسایی شد. با توجه به اینکه پایش من صرفا برای بررسی کلی تعرض‌های اخیر بوده، بنابراین می‌توانم با اطمینان بگویم تعداد این گودال‌ها بسیار بیشتر از این تعداد است.

تازگی و پوکی خاک‌های بیرون ریخته شده، عدم رویش گیاه در گودال حفر شده و مقایسه تطبیقی برخی از این قسمت‌ها با عکس‌های قبلی نشان می‌دهد که این گودال‌ها دذ هفته‌های اخیر ایجاد شده‌اند. نوع گودال و پراکنش آنها نشان‌دهنده این است که فرد یا افرادی با استفاده از دستگاه‌های فلزیاب در محوطه تردد داشتند و برای دسترسی به اشیاء تاریخی، این گودال‌ها را حفر کردند.

گودال‌هایی که به تازگی در این محوطه باستانی به انگیزه یافتن اشیاء تاریخی حفر شده است.

او ادامه داد: کوشک بهرام در محدودۀ شرقی شهر باستانی غندجان قرار دارد. مطالعه‌های سفال‌شناسی و شواهد متعدد موجود نشان داده‌اند این شهر مربوط به دورۀ ساسانی است و ۹۵۴ هکتار مساحت دارد، یعنی وسعت آن چیزی نزدیک به هفت برابر شهر باستانی بیشاپور است.

نمایی از کوشک بهرام در غندجان

عباسپور گفت: تاکنون برخی از باستان‌شناسان و پژوهشگران از جمله مرتضوی، ابراهیمی، قاسمی و...، مطالعه‌های پراکنده‌ای در این شهر داشته‌اند و در نتایج مطالعه‌های خود که در نشریه‌های مختلف علمی منتشر شده است، نشان داده‌اند که چه ظرفیت‌های برجسته‌ای به لحاظ باستان‌شناسی در این محدوده وجود دارد. بنابراین در صورت توجه جدی به این شهر باستانی و استقرار باستان‌شناسان و حضور تیم‌های کاوش، مرمت و حفاظت، شهر غندجان می‌تواند به عنوان یکی از محوطه‌های مهم تاریخی به مجموعۀ جهانی منظر باستان‌شناسی ساسانی فارس اضافه شده و جلوی تخریب‌های بیشتر آن گرفته شود.

این گودال‌های تازه در بازدید مردادماه شناسایی شده است.

این فعال میراث فرهنگی با اشاره به تخریب‌هایی که گریبانگیر این شهر شده است، اظهار کرد: متأسفانه سال‌هاست که تهدیدهای فراوانی، این شهر و آثار باستانی مدفون در آن را تحت‌تأثیر قرار داده و در برخی موارد، آسیب‌های جبران‌ناپذیری را به آن وارد کرده است. در چند مورد، سودجویان آن‌قدر حریم امن برای خودشان متصور بوده‌اند که با بیل مکانیکی به جان آثار این شهر افتاده و نسبت به حفاری غیرمجاز اقدام کرده‌اند. علاوه‌بر حفاری‌های پرشمار غیرمجازی که در شهر غندجان صورت می‌گیرد، گسترش اراضی کشاورزی، عبور بدون ضابطۀ زیرساخت‌ها و تأسیساتی همچون جاده، خطوط انتقال آب، برق و... نیز باعث وارد آمدن آسیب به آثار باستانی این شهر شده است.

او درباره آثاری که تا به امروز در شهر غندجان شناسایی شده‌اند نیز توضیح داد: در محدودۀ شرقی شهر باستانی غندجان، کتیبۀ خط پهلوی را در کنار نقش برجستۀ بهرام دوم داریم که هر دوی آنها در فهرست آثار ملی ایران، ثبت شده‌اند. علاوه‌بر این، بخش‌هایی از برخی بناهای این شهر نیز از خاک بیرون مانده‌اند که از جملۀ آنها می‌توان به کوشک بهرام، تُل نقاره، تُل خندق و... اشاره کرد.

نقش برجسته بهرام دوم و کتیبه کرتیر به خط پهلوی در محدوده غربی شهر

عباسپور گفت: تاکنون و بارها موارد متعددی را از بروز آسیب‌های پرشمار به این شهر باستانی اعلام کرده‌ایم. با این وجود گستردگی این محوطه در کنار کمبود نیروهای یگان حفاظت میراث باعث شده است این شهر به عرصه‌ای برای جولان سودجویان و حفارهای غیرمجاز تبدیل شود، به نحوی که اکنون گودال‌ها و نشانه‌های بسیار زیادی از این حفاری‌ها در سطح غندجان دیده می‌شود.

لازم است وزارت میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی مطابق با قوانین جاری کشور، هرچه سریعتر ضمن محصور کردن و حفاظت از حریم و عرصۀ این شهر باستانی، طرح‌های جامع حفاظتی را برای این محوطه طراحی و اجرا کنند. همچنین ضروری است با استقرار دائمی نیروهای میراث‌ فرهنگی دراین شهر باستانی، زمینۀ مقدماتی برای فعالیت‌های علمی باستان‌شناسان نیز فراهم شود.

جویندگان گنج شهر بزرگ ساسانی را سوراخ سوراخ کرده‌اند