در دهه پس از جنگ جهانی دوم و اوج رقابت نظامی میان قدرت‌های بین‌المللی، ایالات متحده آمریکا پروژه‌ای جاه‌طلبانه را آغاز کرد که شاید بیش از حد تصور بلندپروازانه بود؛ طراحی هواپیمایی که بتواند با استفاده از یک راکتور هسته‌ای به پرواز درآید.

این پروژه در قالب برنامه‌ای به نام “Aircraft Nuclear Propulsion” یا ANP تعریف شد که هدفش ارائه فناوری جدید برای گسترش برد استراتژیک هواپیماهای نظامی بود.

این برنامه به جایی رسید که بمب‌افکن عظیم‌الجثه Convair B-36 Peacemaker انتخاب و بازطراحی شد و نام جدید NB-36H Crusader به خود گرفت. اما نکته مهم این بود که برخلاف ظاهر پروژه، این هواپیما هرگز کاملاً هسته‌ای کار نکرد. راکتوری که داخل هواپیما نصب شده بود، صرفاً برای آزمایش میزان حفاظت از خدمه در برابر تشعشعات استفاده می‌شد.

چگونه هواپیمای NB-36H به پرواز درآمد؟

برای تبدیل B-36 به نسخه هسته‌ای آن، تغییرات چشمگیری در ساختار هواپیما اعمال شد. مهم‌ترین کار، جایگزینی کابین خدمه با بخشی کاملاً جدید بود که نزدیک به ۱۱ تن وزن داشت. این قسمت با استفاده از لایه‌هایی از سرب و لاستیک طراحی شده بود تا خدمه در برابر خطرات احتمالی تشعشعات راکتور محافظت شوند.

راکتور نصب‌شده در این هواپیما که قدرتی معادل ۱ مگاوات داشت، در بخش بمب‌باران جای گرفت. این راکتور سنگین، تنها برای محافظت از خدمه فعال می‌شد و هیچ ارتباطی با موتورهای هواپیما نداشت. با این شرایط، اولین پرواز آزمایشی NB-36H در ۱۷ سپتامبر ۱۹۵۵ میلادی انجام شد و در مجموع ۴۶ پرواز با موفقیت به ثبت رسید. اگرچه نتایج نشان داد که امکان به‌کارگیری راکتور هسته‌ای در هواپیما وجود دارد، خطر محیطی ناشی از سقوط این نوع هواپیماها مورد انتقاد بسیاری قرار گرفت.

مشکلات و انتقادات؛ عامل توقف پروژه

گرچه پروازهای آزمایشی NB-36H به نتایجی امیدوارکننده دست یافتند، اما متخصصان بزرگی مانند دکتر جی. رابرت اوپنهایمر، پدر بمب اتم، به موفقیت‌های چنین پروژه‌هایی شک داشتند. اصلی‌ترین نگرانی، احتمال وقوع فاجعه‌های زیست‌محیطی در نتیجه سقوط چنین بمب‌افکن‌هایی بود؛ وضعیتی که می‌توانست آلودگی هسته‌ای قابل‌توجهی ایجاد کند.

علاوه بر این، گسترش فناوری جت‌های سنگین و مقرون‌به‌صرفه‌تر، باعث شد نیروی هوایی تمرکز بودجه و منابع خود را به پروژه‌های دیگر منتقل کند. این امر در نهایت منجر به لغو برنامه ANP شد.

آیا تنها آمریکا به دنبال ساخت هواپیماهای هسته‌ای بود؟

خیر. ایالات متحده تنها کشوری نبود که چنین پروژه‌ای را دنبال می‌کرد. اتحاد جماهیر شوروی نیز در همان دوران مشتاقانه وارد آزمایشات مشابه شد. یکی از پروژه‌های اصلی آنها، هواپیمای Tupolev Tu-95LAL بود که از بمب‌افکن Tu-95 تغییر یافته بود. شوروی هدف مشابهی را دنبال می‌کرد؛ ایجاد یک بمب‌افکن استراتژیک با برد تقریباً نامحدود.

اگرچه هیچ‌کدام از این پروژه‌ها به نتیجه نهایی نرسیدند، شوروی در آزمایش‌های خود جدی بود و حتی شایعاتی وجود دارد که روسیه همچنان به ایده استفاده از فناوری هسته‌ای در موشک‌هایی مانند ۹M730 Burevestnik ادامه می‌دهد.

نتیجه‌گیری؛ چرا پروژه هواپیمای هسته‌ای شکست خورد؟

پروژه‌های بلندپروازانه‌ای مانند NB-36H نشان می‌دهند که چگونه فناوری هسته‌ای، زمانی به عنوان بخش مهمی از آینده جنگ‌افزارهای نظامی تصور می‌شد. اما در نهایت، خطرات زیست‌محیطی، انتقادات کارشناسان متخصص و پیشرفت تکنولوژی جت‌های سنتی، این ایده‌ها را به حاشیه راند.

با این حال، این پروژه‌ها همچنان بخشی مهم از تاریخ فناوری و نوآوری‌های نظامی هستند و یادآوری می‌کنند که مرزهای اختراع و کشف، تنها به ایده‌پردازی ختم نمی‌شوند، بلکه به شناخت محدودیت‌ها و خطرات نیز وابسته‌اند.