مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا یکی از مهم‌ترین موضوعات سیاست خارجی در سال‌های اخیر بوده است. این مذاکرات که با هدف کاهش تنش‌ها و رسیدن به توافقی پایدار میان دو کشور انجام می‌شود، شامل ابعاد پیچیده‌ای است که از دیدگاه‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی قابل بررسی هستند. این گزارش به بررسی وضعیت فعلی مذاکرات، چالش‌ها و چشم‌انداز آینده آن می‌پردازد.

زمینه تاریخی مذاکرات

برجام (توافق هسته‌ای ۲۰۱۵) نقطه عطفی در روابط ایران و آمریکا بود. با امضای این توافق، ایران متعهد شد فعالیت‌های هسته‌ای خود را در ازای لغو تحریم‌ها محدود کند. اما در سال ۲۰۱۸، دولت آمریکا به ریاست دونالد ترامپ از این توافق خارج شد، که منجر به بازگشت تحریم‌ها و افزایش تنش‌ها شد. از آن زمان، تلاش‌های دیپلماتیک برای احیای برجام ادامه داشته است.

آخرین تحولات مذاکرات

در ماه‌های اخیر، مذاکرات در چند مرحله انجام شده و برخی پیشرفت‌ها حاصل شده است. برخی گزارش‌ها نشان می‌دهند که آمریکا از طریق عمان پیشنهاد جدیدی را به ایران ارائه داده است. این پیشنهاد شامل تسهیل برخی تحریم‌ها در ازای محدود شدن برنامه غنی‌سازی اورانیوم ایران است. از سوی دیگر، ایران تأکید کرده است که به هیچ وجه از حق غنی‌سازی اورانیوم در سطوح مورد نیاز خود عقب‌نشینی نخواهد کرد.

روسیه نیز به عنوان یکی از بازیگران کلیدی در مذاکرات، اعلام کرده است که حاضر است از روابط خود با ایران برای تسریع روند توافق استفاده کند. با این حال، برخی تحلیلگران معتقدند که مذاکرات به سمت عدم توافق پیش می‌رود، زیرا اختلافات اساسی همچنان پابرجاست.

به نظر برخی صاحبنظران، ممکن است ورود مسکو به گفتگوهای مسقط، گفتگوها را از آنچه هست پیچیده‌تر کند چراکه احتمالا پوتین، توافق با ایران را به سرنوشت جنگ اوکراین گره خواهد زد.

مواضع طرفین مذاکره

ایران: موضع ایران این است که تنها در صورتی توافق را می‌پذیرد که تمامی تحریم‌های اقتصادی برداشته شوند و آمریکا تضمین دهد که از توافق جدید خارج نخواهد شد. همچنین، ایران بر حق خود برای ادامه غنی سازی اورانیوم در خاک خود، تحقیقات هسته‌ای و توسعه فناوری تأکید دارد.

آمریکا: دولت آمریکا، به ویژه تحت مدیریت دونالد ترامپ، تمایل دارد توافق جدیدی را که بتواند فعالیت‌های هسته‌ای ایران را محدود کند، منعقد کند. با این حال، اختلافات داخلی در کنگره آمریکا مانع از انعقاد سریع توافق می‌شود و برخی جناح‌ها در واشنگتن خواهان افزایش فشار بر ایران به جای توافق جدید هستند. این درحالیست که شخص ترامپ به دلیل شکست در برقراری صلح در اوکراین و غزه، نیاز ضروری به توافق با تهران دارد.

نقش بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی

اسرائیل: دولت اسرائیل به شدت با هرگونه توافقی که برنامه هسته‌ای ایران را محدود نکند، مخالف است. مقامات اسرائیلی اعلام کرده‌اند که آماده‌اند اقدامات مستقلی علیه برنامه هسته‌ای ایران انجام دهند هرچند بعید است تا زمان اعلام رسمی شکست گفتگوها گامی بردارند.

روسیه و چین: این دو کشور که روابط نزدیکی با ایران دارند، تلاش می‌کنند تعاملات اقتصادی و امنیتی خود را با ایران گسترش دهند و از هرگونه توافقی که بتواند تحریم‌ها را کاهش دهد، استقبال می‌کنند.

اروپا: کشورهای اروپایی با تکیه بر مکانیسم ماشه که یادگار برجام است، تلاش دارند خود را در بازی مذاکره ایران و آمریکا وارد کنند. آنها در شورای حکام آژانس نقش آفرینی می‌کنند و موافق حل و فصل مشکلات بدون حضور خود نیستند.

چالش‌ها و موانع توافق

1. عدم اعتماد میان ایران و آمریکا: یکی از مشکلات اساسی مذاکرات، عدم اطمینان طرفین به تعهدات یکدیگر است. ایران نگران است که پس از دستیابی به توافق، آمریکا مجدداً از آن خارج شود، همان‌گونه که در سال ۲۰۱۸ رخ داد.

2. فشارهای داخلی در آمریکا: برخی از نمایندگان کنگره آمریکا مخالف توافق جدید هستند و تلاش می‌کنند مانع از انعقاد هرگونه توافقی شوند.

3. شرایط اقتصادی ایران: تحریم‌های گسترده موجب فشار اقتصادی بر ایران شده است. بنابراین، ایران به دنبال لغو تحریم‌ها است اما حاضر نیست به هر قیمتی امتیاز بدهد.

4. نقش بازیگران منطقه‌ای: اسرائیل و برخی کشورهای منطقه نگرانی‌هایی درباره نفوذ ایران دارند و به همین دلیل، مخالف توافق گسترده میان تهران و واشنگتن هستند.

چشم‌انداز آینده مذاکرات

در حال حاضر، مذاکرات وارد مرحله حساسی شده است و بسته پیشنهادی جدید آمریکا در حال بررسی توسط ایران است. اگر این پیشنهاد بتواند خواسته‌های اصلی ایران را برآورده کند، ممکن است شاهد پیشرفت‌هایی در مذاکرات باشیم. از سوی دیگر، اگر اختلافات اساسی پابرجا بماند، احتمال شکست مذاکرات و افزایش تنش‌ها وجود دارد.

در مجموع، آینده مذاکرات به تعاملات دیپلماتیک، فشارهای داخلی در آمریکا و ایران، و نقش بازیگران منطقه‌ای بستگی دارد. اگر طرفین بتوانند به راه‌حلی پایدار و متعادل دست یابند، احتمال احیای توافق هسته‌ای وجود دارد، اما اگر اختلافات همچنان ادامه یابد، ممکن است تنش‌ها بیشتر شوند و شرایط پیچیده‌تر شود.

سناریوهای پیش‌روی پسامذاکرات

فردای شکست احتمالی گفتگوها ایران متناسب با شدت عمل طرف‌های مقابل، برنامه‌هایی را اجرا خواهد کرد. پاسخ استفاده از مکانیسم ماشه شاید خروج از NPT باشد و پاسخ هرگونه تهدید نظامی، تهدید نظامی متقابل که گستره آن غیرقابل پیش‌بینی است.