در پاسخ به پرسش NFT چیست ، معمولاً تعریفی ساده از توکن غیرمثلی (Non-Fungible Token) ارائه می‌شود. اما کاربردهای واقعی NFT گاهی فراتر از تصور اولیه ماست. این فناوری تنها به تصاویر دیجیتال گران‌قیمت یا آیتم‌های بازی محدود نمی‌شود، بلکه در حوزه‌های گوناگونی از هنر و سرگرمی گرفته تا آموزش و سلامت نفوذ کرده است. در این مطلب، با فرض آشنایی شما با مفهوم پایه NFT، به سراغ کاربردهای رایج و ملموس آن رفته و سپس کاربردهای نوظهور و کمترشناخته‌شده را بررسی می‌کنیم. مثال‌های واقعی – به‌دور از نمونه‌های کلیشه‌ای – ارائه خواهیم داد تا ببینیم NFT چگونه در دنیای واقعی به کار گرفته می‌شود.

کاربردهای رایج NFT در دنیای دیجیتال

کاربردهای رایج NFT بیشتر حول دارایی‌های دیجیتال در حوزه هنر و سرگرمی متمرکز است. این موارد برای بسیاری از ما ملموس هستند زیرا مستقیماً با خلاقیت دیجیتال و تفریح آنلاین ارتباط دارند. در ادامه سه مورد از شناخته‌شده‌ترین زمینه‌های استفاده از NFT را مرور می‌کنیم.

هنر دیجیتال و آثار هنری

یکی از اولین و مهم‌ترین کاربردهای NFT در بازار هنر دیجیتال بوده است. هنرمندان دیجیتال با کمک NFT می‌توانند اصالت و مالکیت آثار خود را تضمین کرده و به‌صورت مستقیم به فروش برسانند. پیش از ظهور NFT، کپی‌برداری از هنر دیجیتال آسان بود و خالقان راه مطمئنی برای کسب درآمد از فایل‌های قابل تکثیر نداشتند. اکنون هر اثر هنری دیجیتال را می‌توان به‌شکل یک توکن یکتا مینت (ایجاد) کرد و به مزایده گذاشت. این فناوری انقلابی در اقتصاد هنر دیجیتال ایجاد کرده است، چون کلکسیونرها حاضرند مبالغ قابل توجهی برای مالکیت نسخه اصلی و تاییدشده آثار بپردازند.

برای مثال، در سال ۲۰۲۱ کاور آرت اولین آلبوم رپ فارسی (جنگل آسفالت) متعلق به هنرمند ایرانی، سروش لشکری (هیچکس)، به صورت NFT ساخته شد و طی یک مزایده آنلاین به قیمت ۱۹۰ اتریوم (حدود ۴۰۴ هزار دلار) به فروش رفت. جالب اینکه خریدار این اثر یک استودیوی موسیقی خاورمیانه‌ای بود و تنها در ازای یک تصویر کاور آلبوم (همراه با امضای دیجیتال هنرمند) چنین مبلغی پرداخت کرد. این نمونه نشان می‌دهد که حتی در ایران که موسیقی رپ با محدودیت‌هایی روبه‌روست، NFT راهی گشوده است تا هنرمندان بتوانند آثار خود را مستقل از سیستم‌های رایج و بدون واسطه به مخاطبان جهانی عرضه کنند. به‌طور کلی، از نقاشی دیجیتال گرفته تا عکس و موسیقی، NFT به هنرمندان دیجیتال قدرت داده است که از خلاقیت خود کسب درآمد کنند و مخاطبان جدیدی بیابند.

بازی‌های ویدئویی و آیتم‌های درون‌بازی

صنعت بازی‌های ویدئویی یکی دیگر از عرصه‌های پرطرفدار برای NFT است. در بازی‌های سنتی، آیتم‌ها و دارایی‌های درون‌بازی (مانند شخصیت‌ها، لباس‌ها یا سلاح‌ها) تحت کنترل شرکت سازنده هستند و بازیکنان مالک واقعی آن‌ها به‌شمار نمی‌روند. NFT این وضعیت را تغییر داده است. با استفاده از توکن‌های غیرمثلی، آیتم‌های دیجیتال درون بازی به دارایی واقعی بازیکن تبدیل می‌شوند که قابل خرید، فروش یا انتقال در بازارهای آزاد هستند. به بیان دیگر، NFT مفهوم مالکیت را وارد دنیای بازی‌ها کرده است. بازیکنان می‌توانند به‌جای صرفاً مصرف‌کننده بودن، از اقتصاد درون‌بازی بهره مالی ببرند.

یک نمونه برجسته، بازی Axie Infinity است که موجودات بامزه‌ای به نام Axie در آن به‌عنوان NFT معامله می‌شوند. هر Axie یک توکن غیرمثلی با ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد است. بازیکنان در این بازی با پرورش و نبرد Axieها کسب درآمد می‌کنند؛ مدلی که به "بازی کن و پول دربیار" مشهور شد. طی دوران اوج این بازی، مجموع ارزش مبادلات انجام‌شده در Axie Infinity به بیش از ۴ میلیارد دلار رسید و در سال ۲۰۲۲ حدود ۴۰٪ بازیکنان آن را کاربران کشور فیلیپین تشکیل می‌دادند. این آمار شگفت‌انگیز نشان می‌دهد چگونه NFTها حتی برای افرادی در کشورهای در حال توسعه به منبع درآمد تبدیل شدند. علاوه بر Axie، بازی‌های مشهوری مانند CryptoKitties (پرورش گربه‌های دیجیتال)، Decentraland (خرید زمین مجازی) و Sorare (فانتزی فوتبال با کارت‌های بازیکنان) نیز از NFT برای ایجاد بازارهای درون‌بازی و تعامل عمیق‌تر با بازیکنان بهره برده‌اند. مالکیت حقیقی آیتم‌های بازی موجب شده بازیکنان انگیزه و مشارکت بیشتری پیدا کنند، چرا که می‌دانند دارایی‌های دیجیتالشان ارزشی فراتر از بازی دارند و حتی بیرون از آن قابل معامله‌اند.

کلکسیون‌های دیجیتال و یادگاری‌های اینترنتی

سومین کاربرد رایج NFT در حوزه کلکسیون‌ها و اقلام کلکتیبل دیجیتال است. انسان‌ها ذاتاً علاقه به گردآوری اشیای کمیاب دارند؛ از تمبر و سکه گرفته تا کارت‌های بازی و آثار عتیقه. NFT این میل را به دنیای دیجیتال آورده و برای اولین بار مفهوم کلکسیون دیجیتال را به‌طور گسترده جا انداخته است. هر چیزی که کمیاب و مورد علاقه جامعه آنلاین باشد می‌تواند به یک NFT کلکسیونی تبدیل شود: تصاویر پروفایل منحصربه‌فرد، میم‌های اینترنتی، توییت‌های تاریخی، نام‌های دامنه و حتی اقلام مجازی متاورس.

به عنوان نمونه، مِم معروف "دوج" (Doge) – تصویر سگی از نژاد شیبا اینو که الهام‌بخش ارز دیجیتال دوج‌کوین نیز بود – در قالب یک NFT به حراج گذاشته شد و با قیمت ۱٬۶۹۶٫۹ اتریوم (حدود ۴ میلیون دلار) به فروش رسید. این معامله، NFT دوجه را به گران‌ترین میم تاریخ تبدیل کرد و نشان داد که حتی یک شوخی اینترنتی می‌تواند برای کلکسیونرها ارزشی جدی پیدا کند. یا در مثالی دیگر، توییت اولین پیام تاریخ توییتر (متن "just setting up my twttr" نوشته جک دورسی) به شکل NFT فروخته شد و به قیمت ۲٫۹ میلیون دلار دست به دست شد. کلکسیونرهای دیجیتال حاضرند برای داشتن تکه‌ای از تاریخ اینترنت هزینه کنند، چرا که مالکیت آن را به رخ می‌کشد و سرمایه‌گذاری روی دارایی‌های خاص دیجیتال به شمار می‌رود.

از پروژه‌های شناخته‌شده در این حوزه می‌توان به کریپتوپانکس (CryptoPunks) اشاره کرد که مجموعه‌ای متشکل از ۱۰٬۰۰۰ تصویر پیکسلی چهره بوده و هر کدام NFT یکتایی هستند. کریپتوپانک‌ها ابتدا رایگان توزیع شدند اما بعدها بعضی از آن‌ها به قیمت میلیون‌ها دلار خرید و فروش شدند. همچنین مجموعه Bored Ape Yacht Club (تصاویر میمون‌های کسل مشهور) نمونه دیگری است که مالکیت یک NFT از این مجموعه به منزله عضویت در یک باشگاه خاص با مزایای ویژه تلقی می‌شود. این‌ها نشان می‌دهد کلکسیون‌های NFT صرفاً تصاویر ساده نیستند، بلکه در جامعه طرفداران خود هویت و ارزش یافته‌اند. شرکت‌ها و هنرمندان نیز از این تب کلکسیون دیجیتال بهره برده‌اند؛ برای مثال لیگ NBA صحنه‌های برتر مسابقات بسکتبال را به صورت NFTهای Top Shot عرضه کرد که هر کدام ویدیوی کوتاهی از یک حرکت تماشایی بود و در حکم کارت کلکسیونی دیجیتال خریداری می‌شد.

انفتی باز: نخستین بازار NFT ایرانی بر بستر پالیگان

با رشد جهانی NFT، ایران نیز شاهد شکل‌گیری پلتفرم‌های بومی در این عرصه بوده است. انفتی باز (NFTBaz.COM) به عنوان اولین و بزرگ‌ترین مارکت‌پلیس NFT ایران ایجاد شد تا نیاز هنرمندان و علاقه‌مندان داخلی را پاسخ دهد. این پلتفرم با هدف فراهم کردن بستری امن و ساده برای خرید و فروش انفتی ها راه‌اندازی شده و به هنرمندان و کلکسیونرهای ایرانی امکان می‌دهد بدون اتکا به بازارهای خارجی، آثار دیجیتال خود را به NFT تبدیل کرده و معامله کنند. در واقع NFTباز بسیاری از موانع ورود ایرانیان به دنیای NFT – نظیر مشکلات پرداخت ارزی و تحریم پلتفرم‌های بین‌المللی – را برطرف کرده است.

یکی از ویژگی‌های شاخص NFTباز بهره‌گیری آن از شبکه بلاک‌چین پالیگان است. شبکه پالیگان (Polygon) یک راهکار لایه‌دوم سازگار با اتریوم است که کارمزدهای بسیار اندک و سرعت بالاتر تراکنش را امکان‌پذیر می‌کند. انفتی باز با استفاده از پالیگان توانسته مشکل کارمزدهای سنگین اتریوم را حل کند و هزینه ضرب (مینت) و انتقال هر NFT را به شکل چشمگیری کاهش دهد. این موضوع مخصوصاً برای هنرمندان تازه‌کار حائز اهمیت است؛ چرا که می‌توانند بدون نگرانی از پرداخت مبالغ هنگفت، آثار خود را توکن کرده و برای فروش عرضه کنند. به کمک NFTباز، تاکنون صدها اثر هنری دیجیتال ایرانی به صورت NFT ضرب و معامله شده است و این پلتفرم با برگزاری رویدادهای متعدد و همکاری با هنرمندان شناخته‌شده، نقش مهمی در ترویج فرهنگ NFT در ایران داشته است. به بیان ساده، NFTباز دروازه‌ای بومی به دنیای NFT برای ایرانیان گشوده که ضمن پشتیبانی از ریال و سازگاری با نیازهای کاربران داخلی، آن‌ها را به بازار جهانی متصل می‌کند.

کاربردهای نوظهور و کمترشناخته‌شده‌ی NFT

تا اینجا کاربردهای مشهور NFT در عرصه هنر و سرگرمی را دیدیم. اما NFT به همین موارد ختم نمی‌شود و روزبه‌روز در حال یافتن نقش‌های تازه‌تری در صنایع مختلف است. در این بخش به کاربردهای کمترشنیده‌شده NFT می‌پردازیم که شاید به اندازه هنر و بازی خبرساز نبوده‌اند، اما پتانسیل تحول‌آفرینی بالایی دارند. این کاربردها نشان می‌دهند NFT چگونه می‌تواند در مسائل جدی‌تر مانند اسناد هویتی، سلامت، رأی‌گیری و حقوق مالکیت مفید واقع شود.

مدارک دانشگاهی و گواهی‌های آموزشی

یکی از کاربردهای جالب NFT که به‌تازگی مورد توجه قرار گرفته، صدور مدارک تحصیلی و گواهینامه‌ها به شکل توکن غیرمثلی است. دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی می‌توانند دانشنامه‌ها، ریزنمرات یا گواهی دوره‌ها را به صورت NFT صادر کنند تا اصالت آن‌ها تضمین شود و به راحتی قابل راستی‌آزمایی باشد. مدرک دانشگاهی که روی بلاک‌چین ثبت شده باشد، قابل جعل یا دستکاری نیست و هر کارفرما یا سازمانی می‌تواند اعتبار آن را به صورت شفاف تأیید کند. به علاوه، فارغ‌التحصیلان نیز همواره به مدرک خود در کیف‌پول دیجیتالشان دسترسی خواهند داشت و نگرانی بابت گم‌شدن یا آسیب‌دیدن کاغذ مدرک نخواهند داشت.

این ایده جنبه عملی هم یافته است. برای مثال، دانشگاه هوسئو در کره‌جنوبی اعلام کرد که به فارغ‌التحصیلان سال ۲۰۲۱ تعداد ۲٬۸۳۰ مدرک دانش‌آموختگی در قالب NFT اعطا می‌کند. هدف آن‌ها گذر از سیستم کاغذی سنتی – که به‌راحتی در معرض جعل و تغییر قرار می‌گیرد – به یک سیستم دیجیتال امن بود. مسئولین دانشگاه معتقدند دیجیتالی‌سازی مدارک با NFT باعث شفافیت و سهولت بیشتر در خدمات اداری می‌شود و جلوی مشکلاتی نظیر جعل مدرک و دستکاری نمرات را می‌گیرد. همچنین در صورت نیاز به ارائه مدرک برای ادامه تحصیل یا اشتغال، خود فرد می‌تواند به‌طور مستقیم NFT مدرک خود را ارائه دهد و نیازی به صدور گواهی‌های کاغذی مکرر نخواهد بود. علاوه بر دانشگاه هوسئو، چند دانشگاه و آموزشگاه دیگر در نقاط مختلف جهان نیز به صورت آزمایشی صدور گواهی دوره‌های آموزشی را بر بستر بلاک‌چین آغاز کرده‌اند. این روند می‌تواند در آینده نزدیک اعتبارسنجی سوابق تحصیلی را متحول کند.

حوزه سلامت و پرونده‌های پزشکی

صنعت سلامت عرصه دیگری است که NFT آرام‌آرام در آن جای خود را باز می‌کند. یکی از مشکلات رایج در حوزه درمان، مدیریت پرونده‌های پزشکی بیماران است؛ سوابق پزشکی بین بیمارستان‌ها، آزمایشگاه‌ها و پزشکان پراکنده است و اشتراک‌گذاری آن‌ها با رضایت بیمار دشوار می‌باشد. NFT می‌تواند راه‌حلی برای این چالش باشد. تصور کنید هر بیمار یک NFT غیرقابل‌انتقال (مشابه کارت سلامت دیجیتال) داشته باشد که سوابق پزشکی او را به صورت رمزنگاری‌شده در خود نگهداری می‌کند. تنها با رضایت و کلید خصوصی بیمار، پزشکان می‌توانند به این سوابق دسترسی یابند. چنین سیستمی هم حریم خصوصی بیمار را حفظ می‌کند، هم امکان اشتراک‌گذاری ایمن داده‌های پزشکی را فراهم می‌نماید و هم از سوءاستفاده یا گم شدن اطلاعات جلوگیری می‌کند.

علاوه بر پرونده‌های پزشکی، NFT در زمینه تحقیقاتی و آزمایشگاهی هم می‌تواند مفید باشد. برای نمونه، پروژه‌هایی در حال توسعه‌اند که نتایج آزمایش‌های ژنتیک یا داده‌های پژوهشی بیماران را در قالب NFT ذخیره می‌کنند تا ضمن حفظ مالکیت داده برای بیمار، پژوهشگران با اجازه فرد به آن دسترسی داشته باشند. حتی ایده درآمدزایی از داده‌های سلامت نیز مطرح شده است؛ به طوری که اگر شرکت‌های دارویی یا پژوهشی بخواهند از اطلاعات پزشکی فرد استفاده کنند، از طریق یک بازار مبتنی بر NFT به خود بیماران هزینه‌ای پرداخت شود. در این مدل، بیمار مالک NFT داده‌های سلامتی خویش است و می‌تواند تصمیم بگیرد چه کسی به آن دسترسی داشته باشد.

نمونه‌های واقعی نیز در این حوزه در حال شکل‌گیری‌اند. استارتاپی به نام Aimedis یک بازارچه پزشکی مبتنی بر NFT راه‌اندازی کرده است که بیماران می‌توانند سوابق سلامت خود را به شکل NFT در آن معامله کنند. هدف از این کار ایجاد بستری است که بیمار در آن نسبت به داده‌هایش اختیار و مالکیت داشته باشد و اگر قرار است داده‌های او در تحقیقات استفاده شود، خودش نیز بهره مالی ببرد. همچنین پروژه BloodChain با استفاده از NFT به دنبال رهگیری و مدیریت بهینه اهدای خون است. در این سیستم برای هر کیسه خون یک توکن یکتا ایجاد می‌شود که مسیر حرکت آن از اهداکننده تا بیمار نیازمند را در بلاک‌چین ثبت می‌کند. نتیجه این کار افزایش شفافیت در زنجیره تأمین خون و اطمینان از توزیع عادلانه و به‌موقع آن است.

از سوی دیگر، بحث اصالت داروها و تجهیزات پزشکی نیز مطرح است. سالانه مقادیر زیادی داروی تقلبی وارد بازار می‌شود که سلامت بیماران را به خطر می‌اندازد. شرکت‌های داروسازی با کمک NFT می‌توانند برای هر سری تولید دارو یک شناسه یکتا روی بلاک‌چین ثبت کنند. به این ترتیب، هر دارویی که به دست مصرف‌کننده می‌رسد قابل ردیابی و اعتبارسنجی خواهد بود و بیماران یا داروخانه‌ها می‌توانند مطمئن شوند داروی خریداری‌شده اصل است. هرچند این طرح‌ها هنوز در مراحل ابتدایی هستند، اما آینده‌ای را ترسیم می‌کنند که در آن NFT به محافظ سلامت و حریم شخصی افراد تبدیل شده است.

بیشتر بخوانید: آ موزش ساخت NFT در پلتفرم انفتی باز

بلیت‌های دیجیتال و دسترسی رویدادها

یکی دیگر از کاربردهای نوآورانه NFT، صدور بلیت رویدادها به صورت توکن‌های غیرمثلی است. در حال حاضر اگر بلیط یک کنسرت، همایش یا مسابقه ورزشی را خریداری کنید، معمولاً یک کد QR یا فایل PDF در اختیار دارید که قابل تکثیر یا فروش مجدد نیست (یا اگر باشد، راستی‌آزمایی آن مشکل است). NFT می‌تواند بلیت‌ها را به دارایی‌های دیجیتال تبدیل کند که مالکیت آن‌ها بر بلاک‌چین ثبت شده و غیرقابل جعل است. با این روش، برگزارکنندگان رویداد می‌توانند از تقلب و بلیت‌فروشی ثانویه غیرمجاز جلوگیری کنند. خریداران نیز می‌توانند در صورت تمایل، بلیت NFT خود را در بازار ثانویه به‌صورت امن بفروشند یا منتقل کنند، چرا که اصالت هر بلیت در بلاک‌چین تأییدشدنی است.

علاوه بر امنیت، NFTها امکانات جالب‌تری هم برای دنیای رویداد فراهم می‌کنند. مثلاً برگزارکننده می‌تواند مزایای ویژه و یادگاری‌های دیجیتال را همراه بلیت NFT به خریدار بدهد. فرض کنید بلیت یک کنسرت به شکل NFT صادر شود؛ برگزارکننده می‌تواند یک آیتم کلکسیونی دیجیتال (مثلاً پوستر امضا‌شده خواننده یا قطعه‌ای موسیقی اختصاصی) را نیز ضمیمه آن NFT کند که فقط مالک بلیت به آن دسترسی خواهد داشت. یا می‌توان بلیت‌های NFT خاصی تعریف کرد که مزایایی مانند ملاقات با هنرمند یا صندلی VIP داشته باشند. تمامی این موارد در خود قرارداد هوشمند NFT قابل برنامه‌ریزی است و تجربه هواداران را غنی‌تر می‌کند.

نمونه‌ای از کاربرد NFT در صنعت بلیت: تصویر بالا مفهومی از «کلیدهای Coachella» را نشان می‌دهد. در سال ۲۰۲۲ جشنواره بزرگ موسیقی Coachella ده عدد NFT به شکل کلید طلایی عرضه کرد که هر یک نقش یک بلیط دائمی مادام‌العمر را برای این فستیوال ایفا می‌کرد. خریداران این NFTها نه‌تنها هر سال دسترسی VIP به جشنواره را به‌دست می‌آوردند، بلکه مزایایی چون جایگاه ویژه در کنسرت‌ها، صرف شام با سرآشپز مشهور و هدایای مخصوص را هم دریافت می‌کردند. این ابتکار نشان داد که برگزارکنندگان رویدادهای بزرگ از NFT به عنوان ابزاری برای ایجاد وفاداری و ارزش افزوده برای مخاطبان بهره می‌گیرند. پس از Coachella، رویدادهای دیگری نیز ایده بلیت NFT را آزمایش کردند. برای مثال، در برخی بازی‌های لیگ فوتبال اروپا بلیت‌ها به صورت NFT ارائه شد تا از بازار سیاه بلیت جلوگیری شود. حتی سینماها و پارک‌های تفریحی هم به امکان استفاده از NFT برای بلیت‌های فصلی و اشتراک ویژه فکر می‌کنند.

بنابراین در آینده ممکن است کیف‌پول دیجیتال ما حاوی بلیتی باشد که هم کلید ورود به یک رویداد است و هم یک یادگاری دیجیتال ارزشمند از آن تجربه. این رویکرد، شفافیت، امنیت و انعطاف‌پذیری کم‌سابقه‌ای به سیستم فروش بلیت می‌بخشد و تجربه هواداران را شخصی‌تر می‌کند.

رأی‌گیری غیرمتمرکز و هویت دیجیتال

رأی‌گیری و حکمرانی غیرمتمرکز زمینه دیگری است که NFT می‌تواند نقش‌آفرین باشد. در سازمان‌ها و جوامع غیرمتمرکز (DAO‌ها)، تصمیم‌گیری جمعی اهمیت زیادی دارد. تاکنون اغلب توکن‌های مثلی (ارزهای دیجیتال معمولی) برای رأی‌دهی در DAOها به کار می‌رفت؛ به این صورت که هر کس هر تعداد توکن دارد به همان نسبت حق رأی دارد. اما این مدل لزوماً بیانگر هر فرد یک رأی نیست و ممکن است نهنگ‌ها (افراد دارای توکن زیاد) کنترل رأی‌گیری را در دست بگیرند. یکی از راه‌حل‌های این مشکل، استفاده از توکن‌های غیرمثلی به عنوان کارت رأی است. بدین شکل که هر عضو واجد شرایط DAO یک NFT مخصوص رأی‌دادن دریافت می‌کند که غیرقابل‌انتقال است و تنها یک رأی به آن تعلق می‌گیرد. با این روش، هر شخص صرف‌نظر از سرمایه‌اش یک حق رأی خواهد داشت و رأی‌گیری عادلانه‌تر و هویت‌محور می‌شود.

NFT به عنوان کارت شناسایی دیجیتال نیز قابل استفاده است. به عنوان مثال، تصور کنید دولت‌ها یا نهادهای بین‌المللی برای هر فرد یک NFT صادر کنند که حاوی شناسه تأییدشده او (مثلاً اطلاعات گذرنامه یا کارت ملی) است. این NFT می‌تواند در سیستم‌های رأی‌گیری الکترونیکی مورد استفاده قرار گیرد تا رأی هر شخص منحصر‌به‌فرد باشد و دوباره‌شماری آرا به راحتی امکان‌پذیر شود. هر رأی هم خودش می‌تواند یک توکن روی بلاک‌چین باشد که شفاف اما ناشناس (private) ثبت می‌شود. ترکیب رمزنگاری و NFT پتانسیل حل معضل تقلب در انتخابات و عدم شفافیت شمارش آرا را دارد، هرچند تحقق عملی آن مستلزم زیرساخت‌های تکنیکی و قانونی پیشرفته است.

در حال حاضر برخی پروژه‌های DAO از NFT برای اطمینان از یکتابودن هویت اعضا استفاده می‌کنند. به طور نمونه، باشگاه دارندگان میمون‌های کسل (BAYC) که پیش‌تر ذکر شد، عملاً به شکل یک DAO اجتماعی عمل می‌کند؛ مالکیت هر میمون NFT به منزله یک عضویت و یک حق رأی در تصمیمات جامعه آن باشگاه است. همچنین مفهومی به نام توکن سول باند (Soulbound Token) در سال ۲۰۲۲ مطرح شد که در واقع NFTهایی غیرقابل انتقال هستند و برای نمایش هویت، سوابق یا اعتبار یک فرد به کار می‌روند. چنین توکن‌هایی می‌توانند کارنامه دیجیتال ما را تشکیل دهند (مثلاً نشان‌دهنده مدارک، گواهینامه‌ها و دستاوردهای ما باشند) و در رأی‌گیری‌ها یا اعطای تسهیلات، اصالت و یکتایی هویت ما را تضمین کنند. به عنوان مثال، یک DAO می‌تواند به اعضای خود یک توکن روح‌بند بدهد تا فقط کسانی که هویت تأییدشده و سابقه مشخصی در جامعه دارند قادر به رأی‌دهی باشند. این روند جلوی سوءاستفاده‌هایی نظیر رای‌های تکراری یا اکانت‌های جعلی را خواهد گرفت و فرآیندهای تصمیم‌گیری آنلاین را قابل اعتمادتر می‌کند.

مالکیت معنوی و حقوق دیجیتال

آخرین مورد در فهرست ما، کاربرد NFT در ثبت و انتقال حقوق مالکیت معنوی است. حوزه مالکیت معنوی (IP) شامل اختراعات، پتنت‌ها، علائم تجاری، حق نشر و سایر حقوق مربوط به دارایی‌های فکری می‌شود. مدیریت و معامله این دارایی‌ها همواره چالش‌برانگیز بوده است؛ چرا که ارزش‌گذاری آن‌ها دشوار است و انتقال مالکیت‌شان نیازمند اسناد قانونی پیچیده‌ای می‌باشد. NFT می‌تواند با شفافیتی که به ارمغان می‌آورد، به پل ارتباطی میان دنیای فناوری و نظام حقوقی در این زمینه تبدیل شود.

تصور کنید یک ثبت اختراع (Patent) به‌جای سند کاغذی، در قالب یک NFT نمایندگی شود. در این حالت، سوابق کامل مالکیت و نقل‌وانتقال آن پتنت روی بلاک‌چین ثبت می‌گردد و هرگونه خرید و فروش یا اعطای امتیاز بهره‌برداری از طریق قراردادهای هوشمند انجام می‌شود. این رویکرد می‌تواند بازار پتنت‌ها را پویاتر و شفاف‌تر کند، زیرا خریداران بالقوه به راحتی می‌توانند سوابق مالکیت و اعتبار پتنت را بررسی کنند و معامله به‌صورت آنی و بدون واسطه انجام شود.

غول فناوری IBM از جمله پیشگامانی است که به این سمت حرکت کرده‌اند. IBM با همکاری شرکت IPwe (متخصص در بازار پتنت)، طرحی را کلید زده که در آن پتنت‌های ثبت‌شده به شکل NFT در یک بازارگاه مبتنی بر بلاک‌چین عرضه شوند. این NFTها بر بستر IBM Cloud ذخیره شده و اطلاعات‌شان در یک شبکه بلاک‌چینی خصوصی مدیریت می‌شود. طبق اعلام IPwe، استفاده از بلاک‌چین امنیت و شفافیت کل فرآیند معاملات پتنت را افزایش می‌دهد و تبدیل پتنت‌ها به NFT امکان نقدشوندگی این دارایی‌ها را بیشتر می‌کند. در واقع بسیاری از پتنت‌ها علی‌رغم ارزش علمی، به خاطر دشواری در پیدا کردن خریدار یا مجوزگیر بلااستفاده می‌مانند (بنا بر آمار، تنها ۲٪ تا ۵٪ پتنت‌ها به ارزش واقعی خود می‌رسند). IBM امیدوار است با NFT کردن پتنت‌ها، بازاری جهانی و پرتحرک برای خرید، فروش و لایسنس کردن آن‌ها شکل دهد. اگر این ابتکار موفق شود، می‌توان انتظار داشت شرکت‌های دیگر هم پرونده‌های حقوقی و مالکیت معنوی خود را روی بلاک‌چین بیاورند.

علاوه بر پتنت، NFT در زمینه حق نشر آثار دیجیتال نیز کارآمد است. برای نمونه، یک عکاس می‌تواند عکس‌های خود را همراه با مجوز استفاده در قالب NFT بفروشد. خریدار NFT مالک نسخه اصلی فایل با امضای دیجیتال عکاس خواهد بود و حقوق استفاده مشخصی (مثلاً حق چاپ در ابعاد معین یا استفاده تجاری) را طبق مفاد قرارداد هوشمند به دست می‌آورد. هر بار که این NFT مجدداً فروخته شود، حق امتیاز (royalty) تعیین‌شده‌ای به صورت خودکار به عکاس اصلی پرداخت می‌شود. این روش، مدل سنتی حق نشر را متحول می‌کند و کنترل بیشتری به خالق اثر می‌دهد. در صنعت موسیقی نیز NFTها برای فروش حقوق بخشی از درآمد یک آهنگ یا آلبوم به طرفداران استفاده شده است؛ مثلاً یک خواننده می‌تواند درصدی از حق پخش استریم یک آهنگ را به صورت NFT به هواداران واگذار کند تا آن‌ها نیز در درآمد آتی اثر سهیم شوند. تمامی این ایده‌ها در مرحله آغازین هستند، اما جهت‌گیری کلی نشان می‌دهد NFT نه تنها مالکیت آثار دیجیتال را ممکن کرده، بلکه شیوه‌های بهره‌برداری و مدیریت حقوق آن‌ها را نیز دستخوش نوآوری نموده است.

جدول مقایسه کاربردهای NFT

در جدول زیر، مهم‌ترین حوزه‌های کاربرد NFT را در دو دسته رایج و نوظهور مرور کرده‌ایم. برای هر حوزه، توضیح کوتاهی از نقش NFT و یک نمونه عملی آورده شده است:

حوزه کاربرد

نقش و فایده NFT

نمونه‌ی واقعی (مثال)

هنر دیجیتال

تضمین اصالت و مالکیت آثار دیجیتال؛ ایجاد بازار مستقیم بین هنرمند و خریدار

فروش کاور آلبوم موسیقی به‌صورت NFT توسط یک هنرمند ایرانی (هیچکس) به قیمت ۱۹۰ اتریوم

بازی‌های ویدئویی

تبدیل آیتم‌های درون‌بازی به دارایی واقعی بازیکنان؛ مدل‌های کسب درآمد بازی-برای-درآمد

بازی Axie Infinity با بیش از ۴ میلیارد دلار حجم مبادلات و درآمدزایی بازیکنان در کشورهای درحال‌توسعه

کلکسیون دیجیتال

ایجاد اقلام کمیاب و قابل‌گردآوری در اینترنت؛ ارزش‌دهی به محتواهای وایرال

فروش میم معروف «دوجه» به عنوان NFT با قیمت ۴ میلیون دلار به یک کلکسیونر

بازارهای بومی

فراهم کردن پلتفرم‌های محلی برای مبادله NFT با درنظرگیری نیازهای کاربران منطقه

پلتفرم NFTباز در ایران: اولین بازار NFT ایرانی بر بستر پالیگان با پشتیبانی از ریال

مدارک و گواهی‌ها

صدور مدارک تحصیلی و گواهی نامه‌ها به‌شکل توکن یکتا؛ جلوگیری از جعل و تسهیل اعتبارسنجی

دانشگاه Hoseo کره‌جنوبی که مدارک ۲٬۸۳۰ فارغ‌التحصیل را به صورت NFT صادر کرد

سلامت و پزشکی

ذخیره امن سوابق پزشکی؛ مالکیت داده‌های سلامت توسط بیمار؛ ردیابی زنجیره تامین دارو/خون

پلتفرم Aimedis برای خرید و فروش سوابق پزشکی به شکل NFT؛ پروژه BloodChain برای رهگیری اهدای خون

بلیت و اشتراک

بلیت رویداد به صورت NFT؛ جلوگیری از تقلب و بازار سیاه؛ افزودن امتیازات ویژه به بلیت

کلیدهای NFT مادام‌العمر فستیوال Coachella که هر سال دسترسی VIP و مزایای اختصاصی به دارنده می‌دهند

رأی‌گیری و هویت

ایجاد شناسه دیجیتال یکتا برای هر فرد؛ تحقق مدل هر نفر یک رأی در DAOها؛ ثبت شفاف انتخابات

بهره‌گیری از NFTهای غیرقابل‌انتقال (توکن‌های Soulbound) در برخی DAOها برای احراز هویت اعضای رأی‌دهنده و جلوگیری از رای تکراری

مالکیت معنوی

نمایندگی دارایی‌های فکری (پتنت، حق نشر) با NFT؛ تسهیل خریدوفروش و لایسنس IP

ابتکار IBM و IPwe برای تبدیل پتنت‌های ثبت‌شده به NFT و راه‌اندازی بازار جهانی پتنت

نکته: جدول بالا نشان می‌دهد که NFT به‌صورت یک فناوری همه‌کاره در حوزه‌های بسیار متنوع ظاهر شده است؛ از موارد تفننی گرفته تا کاربردهای جدی و زیرساختی. این گستردگی، ظرفیت بالای NFT برای تغییر وضعیت فعلی را نشان می‌دهد.

بیشتر بخوانید: NFT چطور میتواند موسیقی را متحول کند؟

نتیجه‌گیری و آینده NFT

توکن‌های غیرمثلی (NFT) مسیری طولانی را در مدت زمان کوتاهی پیموده‌اند. ابتدا به عنوان ابزاری برای خرید و فروش آثار هنری دیجیتال مطرح شدند، اما رفته‌رفته جای خود را در صنایع دیگر نیز باز کردند. امروز دیدیم که NFT‌ها در بازی‌های ویدیویی، کلکسیون‌های اینترنتی، صدور مدارک دانشگاهی، سیستم سلامت، بلیت رویدادها، رأی‌گیری غیرمتمرکز و مدیریت حقوق مالکیت معنوی کاربرد دارند. این گستردگی کاربرد نشان می‌دهد که NFT صرفاً یک مد زودگذر نیست، بلکه مفهومی است که می‌تواند بخش‌های مختلف دنیای دیجیتال و حتی فیزیکی را به هم پیوند دهد و معاملات را شفاف‌تر، دارایی‌ها را قابل‌بررسی‌تر و مالکیت را معنادارتر کند.

با این حال، چالش‌هایی نیز در مسیر فراگیر شدن NFT وجود دارد. مسائل فنی مانند مقیاس‌پذیری بلاک‌چین و مصرف انرژی شبکه‌ها (به‌خصوص در گذشته با الگوریتم اثبات کار) نگرانی‌هایی را برانگیخت که البته با مهاجرت بسیاری از پلتفرم‌ها به الگوریتم‌های بهینه‌تر (مانند اثبات سهام) تا حدی برطرف شده است. چالش مهم دیگر، تجربه کاربری و پذیرش عمومی است؛ هنوز بسیاری از مردم نسبت به استفاده از کیف‌پول‌های دیجیتال و تعامل با بلاک‌چین ناآشنا هستند. باید دید آیا در سال‌های آتی زیرساخت‌ها و واسط‌های کاربری به حدی ساده و امن خواهند شد که هر کس بتواند بدون دانش فنی خاصی از مزایای NFT بهره‌مند شود یا خیر.

از جنبه قانونی نیز سوالات جالبی مطرح است. مثلاً حقوق دارندگان NFT در دنیای واقعی چگونه تضمین می‌شود؟ اگر کسی NFT یک خانه یا ماشین را داشته باشد، آیا قوانین سنتی مالکیت نیز آن را به رسمیت می‌شناسند؟ یا در بحث حق نشر، آیا داشتن NFT یک اثر به‌معنای داشتن کپی‌رایت آن است یا نه؟ این موضوعات نیازمند بروزرسانی چارچوب‌های قانونی در سراسر جهان است تا همگام با نوآوری حرکت کنند.

در مجموع، NFTها در ابتدای راه بلوغ خود هستند. هر روز ایده‌های جدیدی برای استفاده از آن‌ها شکل می‌گیرد و پروژه‌های نوآورانه‌ای پا به عرصه می‌گذارند. شاید چند سال پیش کمتر کسی گمان می‌کرد یک توکن بلاک‌چینی نماینده مدرک دانشگاه یا بلیت کنسرت شود؛ اما امروز شاهد چنین تحولاتی هستیم. آینده ممکن است NFT را بیش از پیش در زندگی روزمره ما ادغام کند – از هویت دیجیتالمان گرفته تا املاک و مستغلات و قراردادهای هوشمند.

در پایان، چند پرسش برای فکر کردن به آینده NFT مطرح می‌کنیم:

• آیا ممکن است روزی شناسنامه، گواهینامه رانندگی یا کارت ملی ما هم به صورت NFT صادر شود و در کیف‌پول دیجیتالمان نگهداری کنیم؟
• چه صنایعی هنوز از قافله NFT عقب مانده‌اند که می‌توان انتظار ورود این فناوری به آن‌ها را داشت؟ مثلاً آیا در صنعت بیمه، کشاورزی یا محیط‌زیست می‌توان کاربردهایی برای NFT متصور شد؟
• اگر NFTها تا این حد گسترش یابند، نقش واسطه‌های سنتی (مانند سازمان‌های ثبت اسناد، گالری‌های هنری، کارگزاری‌های ورزشی و...) چه تغییری خواهد کرد؟

NFT فصل جدیدی در دنیای دیجیتال گشوده است که انتهای آن هنوز مشخص نیست. تنها چیزی که واضح به نظر می‌رسد این است که توکن‌های غیرمثلی آمده‌اند که بمانند – با تکامل مداوم و پیدا کردن جایگاه‌های تازه در زندگی ما.

NFT چیست؟ چه کاربردی دارد؟