کاردینال دومینیک ماتیو، کشیش فرانسیسکن بلژیکی و اسقف اعظم تهران–اصفهان، از جمله کاردینال‌هایی است که در کلیسای سیستین گرد هم می‌آیند تا پاپ بعدی را انتخاب کنند. هرچند جمعیت کاتولیک ایران بسیار اندک است، نقش او لحظه‌ای تاریخی را رقم می‌زند: نخستین‌بار است که کاردینالی از تهران در انتخاب رهبر کلیسای کاتولیک نقش دارد.

مراسم کاردینال شدن دومینیک ماتیو در حضور پاپ فرانسیسمنبع تصویر،Getty Images

توضیح تصویر،در سال ۲۰۲۱، پاپ فرانسیس دومینیک ژوزف ماتیو، کشیش اهل بلژیک را به عنوان اسقف اعظم تهران–اصفهان منصوب کرد

اگرچه ایران در گذشته میزبان دیپلمات‌هایی از واتیکان بوده — از جمله چهره‌هایی چون آنجلو ماریا دولچی و جوزپه پائوپینی — اما این افراد در زمان خدمت خود در ایران هنوز به مقام کاردینالی نرسیده بودند. آنان سال‌ها پس از پایان مأموریتشان در ایران به این مقام منصوب شدند.

در سال ۲۰۲۱، پاپ فرانسیس «دومینیک ژوزف ماتیو»، کشیش فرانسیسکن اهل بلژیک را به عنوان اسقف اعظم تهران–اصفهان منصوب کرد و یک سال بعد پاپ فرانسیس او را کاردینال و واجد شرایط رای دادن در انتخاب پاپ بعدی کرد. دومینیک ژوزف ماتیو نخستین کاردینالی است که هم‌زمان با خدمت خود در ایران، این عنوان را نیز دارد. تا کنون هیچ روحانی مسیحی زاده ایران به این مقام دست نیافته است.

این انتصاب به عنوان نشانه‌ای از اهمیت واتیکان برای جوامع کاتولیک در کشورهایی با اقلیت مسیحی تلقی شد.

کاردینال ماتیو رهبری جامعه‌ای حدوداً دو هزار نفری از کاتولیک‌ها را در کشوری با جمعیتی بیش از ۸۰ میلیون نفر، که اکثریت قریب به اتفاق آن‌ها مسلمان هستند، بر عهده دارد. او با بودجه‌ای محدود و تیمی کوچک، هدایت اسقف‌نشین تهران–اصفهان را بر عهده دارد — یکی از کم‌سر و صداترین حوزه‌های کلیسای کاتولیک در جهان.

او تأکید کرده با وجود محدودیت‌ها، حضور کلیسا در ایران همچنان نشانه‌ای از امید و گفت‌وگو است.

او در مصاحبه‌ای با رسانه‌های کاتولیک گفته است هدفش نه تبلیغ دینی، بلکه خدمت، همزیستی مسالمت‌آمیز و گفت‌وگو با دیگر ادیان است.

در همین حال در عراق، همسایه ایران، کاردینال لوئیس رافائل ساکو، پاتریارک کلیسای کلدانی مستقر در بغداد هم واجد شرایط رأی دادن در مجمع انتخاب پاپ بعدی است. او در حال حاضر ۷۶ سال دارد و هنوز به سن ۸۰ سالگی نرسیده است که طبق مقررات فعلی کلیسا، محدودیت سنی برای رأی‌دهندگان محسوب می‌شود.

مراسم درگذشت پاپ ژان پل دوم در تهران در آوریل ۲۰۰۵

غیبت تاریخی

با وجود روابط رسمی و محترمانه میان واتیکان و ایران، سفر پاپ‌ها به این کشور سابقه‌ای ندارد.

تنها حضور ثبت‌شده یک پاپ در خاک ایران به نوامبر ۱۹۷۰ بازمی‌گردد، زمانی که پاپ پل ششم در مسیر سفر آسیایی خود، توقفی کوتاه در تهران داشت. او در این توقف، با محمدرضا شاه پهلوی دیدار کرد اما برنامه‌ای مذهبی یا بازدیدی از اماکن مسیحی نداشت. این سفر یک بازدید شبانی به‌شمار نمی‌رفت.

پیش‌تر، در سال ۱۹۶۰، شاه با پاپ ژان بیست‌وسوم در واتیکان دیدار کرده بود — نشانه‌ای از دوران گسترش دیپلماسی فرهنگی میان ایران و اروپا.

پاپ پل ششم در نوامبر سال ۱۹۷۰ در مسیر سفر آسیایی خود، توقفی کوتاه در تهران داشت و با محمدرضا شاه پهلوی دیدار کرد

روابط ایران و واتیکان سابقه‌ای طولانی دارد. در سال ۱۶۰۱ میلادی، شاه عباس بزرگ هیأتی رسمی از امپراتوری صفوی به سرپرستی حسینعلی بیگ بیات به رم فرستاد تا با پاپ کلمنت هشتم دیدار کند، با هدف ایجاد اتحاد علیه امپراتوری عثمانی. این دیدار، یکی از نخستین نمونه‌های دیپلماسی مذهبی میان تشیع و کاتولیسیسم بود.

در دوران معاصر، چندین رئیس‌جمهور ایران — از جمله محمد خاتمی و حسن روحانی — با رهبر کلیسای کاتولیک در واتیکان دیدار کردند. اما با وجود سفر پاپ‌ها به کشورهای همسایه مانند عراق و بحرین، ایران همچنان از فهرست سفرهای رسمی پاپ‌ها جا مانده است.

خاورمیانه و پاپ‌های معاصر

از سال ۱۸۰۹ به این سو، هیچ پاپی ایتالیا را ترک نکرده بود. پاپ پل ششم در سال ۱۹۶۴ با سفر کوتاه اما تاریخی به سرزمین مقدس — از جمله بیت المقدس، بیت‌لحم و ناصره — دوره‌ای نوین از ارتباط جهانی واتیکان را رقم زد. این سفر در بستر دومین شورای واتیکان صورت گرفت، شورایی که به کلیسا توصیه کرد با جهان مدرن و سایر ادیان تعامل کند.

از آن زمان تاکنون، پاپ‌ها از چندین کشور خاورمیانه بازدید کرده‌اند و این سفرها اغلب تلاش‌هایی برای نزدیک‌کردن ادیان و فرهنگ‌ها به هم تلقی شدند.

پاپ ژان پل دوم سفرهایی به اردن، سرزمین‌های فلسطینی، اسرائیل، لبنان و سوریه داشت.

پاپ بندیکت شانزدهم نیز روابط بین ادیان را محور سفرهای خود قرار داد.

درگذشت پاپ فرانسیس پایانی بر یک دهه فعالیت‌های چشمگیر او در راستای نزدیکی با جهان اسلام تلقی می‌شود. او در سال ۲۰۲۱ به عراق سفر کرد و با آیت‌الله سیستانی در نجف دیدار کرد. او اولین پاپی بود که به این کشور سفر می‌کرد. سفرهای او به امارات متحده عربی و بحرین نیز گام‌های مهمی در مسیر گفت‌وگوی ادیان تلقی شدند.

این سفرها، حضور فزاینده و پیام‌آور صلح کلیسای کاتولیک را در منطقه‌ای به تصویر کشیدند که مسیحیت در آن ریشه‌دار اما تحت فشاربوده است.

چرا ایران نه؟

محمد خاتمی و پاپ بندیکت شانزدهم

ساختار سیاسی جمهوری اسلامی ایران با رهبری روحانیون شیعه باعث می‌شود هرگونه سفر پاپ به کشور، با ملاحظات زیادی همراه باشد. اگرچه روابط رسمی میان واتیکان و تهران پایدار باقی مانده، هرگونه سفر پاپ به ایران نیازمند آمادگی دیپلماتیک گسترده و هماهنگی دقیق دو جانبه است.

گفتگوها میان طرفین ادامه دارد. واتیکان با مراکز دینی شیعه در قم در ارتباط است و تلا ش‌ها برای تقویت گفت‌وگوی بین‌الادیانی، همچنان پابرجاست.

چنین سفری بار نمادین سنگینی دارد، اما چالش‌هایی نیز در بردارد، چه از نظر واکنش داخلی در ایران و چه از نظر برداشت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی. دیپلماسی دینی در این بستر، نیازمند ظرافت و حساسیت ویژه‌ای است.شاید حضور یک کاردینال در تهران، روزی زمینه‌ساز حضور یک پاپ هم در این شهر شود.