
بر مبنای اسطورهشناسی مصری، حورس پسر «اوزیریس» خدای جهان زیرین بود. حورس با عموی خود، شیث (یا سِث) بر سر پادشاهی مصر مبارزه کرد. در این نبرد، شیث چشم چپ حورس را مجروح کرد، اما در نهایت حورس پیروز شد، پادشاهی مصر را به دست آورد و چشم چپش نیز بازگردانده شد. این بازگردانی بهدست «تحوت» خدایی با سر ibis (اکراس) خدای خرد انجام شد.
به همین دلیل بود که تصاویر این چشم چپ به نماد قدرتمند «چشم حورس» تبدیل شد.
کی یاماموتو، مصرشناس دانشگاه تورنتو گفته: «طلسم ودجت یکی از نمادینترین طلسمهای مصر باستان است. طلسم ودجت با شفا و حفاظت مرتبط است. احتمالاً به همین دلیل است که این نوع طلسم در بسیاری از تدفینها دیده میشود و اغلب میان پارچههای مومیایی قرار داده شده است.»
تمدن مصر باستان بیش از ۳۰۰۰ سال دوام آورد و در طول این مدت، کاربردهای چشم حورس نیز تغییراتی داشته است.
یاماموتو توضیح داده: «در دورههای بعدی، یک ودجت بزرگ از موم روی سمت چپ شکم مومیایی قرار داده میشد؛ درست جایی که شکاف برای مومیاییکردن ایجاد میشد تا شفا و حفاظت از این ناحیهی آسیبپذیر را تضمین کند.» این سنت در هزاره نخست پیش از میلاد انجام میشد.
پِنی ویلسون، دانشیار باستانشناسی دانشگاه دورهام انگلستان گفته: «چشم چنان نشانهی بیدرنگ قابلشناسایی از حفاظت و سلامت بود که به استعارهای برای کمال و تندرستی تبدیل شد.» ویلسون افزود که ارتباط چشم با تندرستی میتوانست به مفاهیمی همچون آبهای نیل، تمامیت سرزمین مصر، شفا و هدیههای غذایی کامل نیز تعمیم یابد.
طلسم ودجت با نقش چشم حورس روی آن. این طلسم در فاصلهای حدودی بین سالهای ۱۰۷۰ تا ۶۶۴ پیش از میلاد ساخته شده و اکنون در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری میشود
ژیولا پریسکین، تاریخدان باستان از دانشگاه مجارستان گفته که چشم حورس با افزایش و کاهش نور ماه (هلال تا بدر و بالعکس) هم مرتبط بوده و این نکته شاید به محبوبیت آن افزوده باشد. داستان مجروحشدن و بازیابی چشم چپ حورس با تغییرات ماه قیاس میشده، بهویژه در هزارۀ دوم و اول پیش از میلاد. پریسکین گفته: «با اینکه چشم حورس نمادی پیچیده با معانی گوناگون است و در نقشهای زیادی ظاهر شده، اما پیوند آن با ماه احتمالاً نقش مهمی در محبوبیتش داشته است.»
چشم حورس نخستینبار چه زمانی پدیدار شد؟
به گفته یاماموتو، طلسمهای ودجت نخستینبار حدود ۲۲۰۰ سال پیش از میلاد ظاهر شدند و همان زمان، چشم حورس نیز روی تابوتها و دیوار نیایشگاههای مقبره نقاشی میشد: «در این موارد، پژوهشگران باور دارند که این چشمها نهتنها حفاظت جادویی برای مردگان فراهم میکردند، بلکه به آنها امکان نگریستن به دنیای زندگان را میدادند.»
یاماموتو توضیح میدهد که روشن نیست چرا چشم حورس در دوران دودمان ششم ظهور کرد. اما آن زمان، مصریان باستان نوشتن متون مذهبی روی دیوارهای اهرام را آغاز کردند که نشاندهندهی آغاز «قانونمندسازی باورهای دینی» آنان است. این امر ممکن است به خلق و گسترش نمادهای مذهبی تازهای مانند چشم حورس منجر شده باشد.
ویلسون اشاره کرده که ممکن است این نماد با آرایش مذهبی نیز مرتبط باشد: «ما میدانیم از دورانهای ابتدایی، مواد معدنی مانند گالن (سرب طبیعی) و مالاکیت (سنگ سبز رنگ) لوازم آرایشی قدرتمند برای حفاظت چشم بودند. بنابراین، احتمال دارد چشم ودجت تصویری نمادین از چشمی حفاظتشده باشد.»
دلیل خلق آن هر چه که باشد، چشم حورس در نهایت به یکی از نمادهای بارز مصر باستان تبدیل شد. به گفته ویلسون، این نماد چندمنظوره، دارای سبک مصری و بسیار قدرتمند است.
معنای نماد «تکچشم» در مصر باستان چیست؟
نظر شما