به گزارش خبرنگار حوزه فرهنگ عمومی خبر ساز، مرکز تحقیقات کامپیوتری «علوم اسلامی نور» یکی از مراکزی است که از ابتدای تأسیس مورد توجه رهبر معظم انقلاب بوده و هنوز هم پس از ده‌ها سال این توجه را از دست نداده است. مرکز تحقیقات نور به اشاعه فرهنگ اسلام، تسهیل دستیابی به منابع و متون اصیل دینی در بستر دیجیتال و سرعت بخشیدن به کاوش و پژوهش در حوزه علوم اسلامی و انسانی با بهره‌گیری از فناوری اطلاعات برای انتشار معارف اهل بیت (ع) در شکل و قالب جدید مشغول و مخاطبان زیادی را به محصولات خود جذب کرده است.
این مؤسسه انواع نرم‌افزارهای موبایلی و ویندوزی در زمینه‌های تخصصی و عمومی را طراحی کرده و آنها را معمولاً به صورت رایگان در اختیار عموم، به خصوص متخصصان، می‌گذارد. پایگاه «نورمگز» که وبگاه مجلات تخصصی علوم انسانی و اسلامی است و «نورلایب» که کتابخانه دیجیتال است از پایگاه‌های مهم و پر مخاطب این مرکز هستند.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین بهرامی که با موافقت رهبری به ریاست مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور منصوب شد، با حضور در خبر ساز، به سؤالات خبرنگار فارس درباره این مرکز پاسخ داد.
آغاز فعالیت مرکز نور از سال ۱۳۶۸ با عنایت رهبر معظم انقلاب
در ابتدا درباره فرآیند شکل‌گیری و دلایل مرکز نور توضیح دهید.
سال ۱۳۶۸ با آغاز رهبری آیت‌الله خامنه‌ای، تعدادی از طلاب و مهندسان کاری را که در حوزه علوم اسلامی انجام داده بودند، خدمت رهبر معظم انقلاب برده و با عنایت ایشان همان سال مرکز نور راه‌اندازی می‌شود. تعیین سیاست‌های کلی مرکز نور نیز با مقام معظم رهبری و دفتر ایشان است؛ به طوری که در سال‌های اولیه تأسیس مرکز، مقام معظم رهبری شخصاً در جلسات هیأت امنای آن حاضر می‌شدند.
چه کسانی می‌توانند از محصولات مؤسسه نور استفاده کنند؟
فعالیت ما در حوزه خدمات پژوهشی به محققان علوم اسلامی است. از این جهت ما در حوزه علوم اسلامی نگاه عمومی نداریم و به صورت تخصصی به آن می‌نگریم. البته محصولاتمان در خیلی از حوزه‌ها برای عموم مردم نیز قابل استفاده است. تقریباً می‌توان گفت ما وسیع‌ترین و ارزشمندترین داده‌ها را در حوزه علوم اسلامی داریم. یعنی حدوداً تمام منابع اصلی تمام رشته‌های علوم اسلامی را تبدیل به نسخه دیجیتال کردیم. این نسخه‌های دیجیتال صرفاً تایپ نیستند، بلکه به تعبیری لایه‌مند و عمیق هستند. برای مثال یکی از کتاب‌های حدیث شیعه را که نسخه اعراب‌گذاری شده آن حتی به صورت چاپی نیز وجود ندارد، با دقت اعراب‌گذاری کرده و آن را به صورت عمده پخش کردیم. با این حال ما تقریباً در تمام رشته‌ها متناسب با نیازهای آن نرم افزار تولید کردیم.
اغلب برنامه‌های آموزشی، پژوهشی حوزه علمیه مبتنی بر محصولات مؤسسه نور است
چقدر از محصولات شما استقبال شد؟
ما کار مفصلی در حوزه فرهنگ‌سازی انجام دادیم که باعث شده امروزه هیچ فعالیت آموزشی و پژوهشی در حوزه‌های علمیه، توسط اساتید و حتی مراجع تقلید انجام نشود، مگر مبتنی بر محصولات مؤسسه نور.
استفاده ۳ میلیون کاربر داخلی و خارجی از محصولات مؤسسه نور
ما تنها بانک اطلاعاتی ایران هستیم که از خارج کشور نیز مشترک داریم. در حالی که معمولاً دانشجویان ما هستند که مشترک نرم‌افزارهای خارجی می‌شوند. بیش از 3 میلیون کاربر داخلی و خارجی شامل دانشجویان، طلاب، اساتید و کسانی که دامنه نخبگانی دارند در بسترهای مختلف از محصولات هوشمند ما در عرصه قرآن، حدیث، لغت و ... استفاده می‌کنند.
کدام یک از پایگاه‌های نور را کاربردی‌تر می‌دانید؟
ما در مرکز نور هر مجله‌ای که از ۱۲۰ سال پیش در حوزه علوم اسلامی و انسانی منتشر شده را جمع‌آوری کرده، به نسخه دیجیتال تبدیل و آنها را در پایگاه «نورمگز» منتشر کرده‌ایم. اخیراً بخشی نیز در سایت «حوزه‌نت» راه‌اندازی شده که ۲۰۰ هزار پایان‌نامه علوم اسلامی و انسانی در آن بارگزاری کرده‌ایم. همچنین در پایگاه «نورلایب» و «نورمگز» حدود ۱۰۰ هزار جلد کتاب علوم اسلامی و انسانی با قابلیت جستجو، عرضه شده و قابل مشاهده هستند.
علاوه بر کشورهای مسلمان، از ۱۵ تا ۲۰ کشور اروپایی و آمریکایی در پایگاه‌های «نورمگز» و «نورلایب» اشتراک داشته و از آنها بهره‌برداری می‌کنند.
به نظر می‌رسد محصولات مرکز تحقیقات نور بیشتر تخصصی است و برای عموم مردم قابل استفاده نیست و تنها متخصصان علوم اسلامی و انسانی می‌توانند از آنها استفاده کنند. نظر شما در این باره چیست؟
هدف‌گذاری اصلی ما ارائه خدمت به عموم نبوده و تولیدات ما برای این طراحی نشده است. با این حال لایه‌ای از عموم مردم می‌توانند از همین محتواهایی که آماده شده استفاده کنند. ما در همین سطح تلاش می‌کنیم که طراحی‌ها، ارائه‌ها و تبلیغات طوری باشد که عموم مردم نیز بتوانند از آن استفاده کنند.
محصولات مرکز نور که عموم هم می‌توانند از آنها استفاده کنند
قرار بود برای عموم مردم کار قرآنی انجام دهیم، جنس دیگری از محصولات را طراحی و عرضه می‌کردیم. با این حال تلاش شده محصولاتی مربوط به قرآن، حدیث، لغت، ادعیه، اخلاق و ... که برای عموم مردم قابل استفاده است، ظرفیت‌های لازم برای غیر متخصصان را داشته باشد. برای مثال نرم‌افزار نسبتاً شناخته شده «جامع‌التفاسیر» از جمله محصولاتی است که به استفاده متخصصان محدود نیست و عموم مردم از آن استفاده می‌کنند.
پایگاه «حوزه‌نت» نیز به تعبیری برای عموم مردم طراحی شده ولی تعریفی که ما از عموم داریم، عموم اهل مطالعه است. علاوه بر آن با مطالعه نظرات کاربران در بازارهای اندرویدی متوجه می‌شویم نه تنها عموم مردم از این برنامه‌ها استفاده می‌کنند، بلکه بخش‌های تخصصی خیلی برای آنها آزاردهنده نیست.
با توجه به اینکه محوریت اصلی مؤسسه نور علوم اسلامی است، چه شد علوم انسانی به پژهش‌های این مؤسسه افزوده شد؟
شاید بتوان فعالیتی که در لایه محققان مرکز نور انجام می‌شد را نقطه آغاز ورود ما به حوزه علوم انسانی دانست؛ چرا که بسیاری از مباحث علوم اسلامی با علوم انسانی مرتبط هستند. تأکید مقام معظم رهبری هم بر نگاه تمدنی در حوزه علوم اسلامی است که لازمه آن مشخص کردن روابط ما با حوزه علوم انسانی است. در این زمینه پایگاه «نورمگز» در حوزه علوم انسانی، پایگاهی نسبتاً شاخص و پرمواجهه محسوب می‌شود که نه تنها بیشتر دانشگاه‌های کشور در حال بهره‌برداری از آن هستند، بلکه در خارج از کشور نیز از آن استفاده می‌کنند.
در حوزه علوم انسانی چه فعالیت‌هایی برای دانشجویان انجام داده‌اید؟
همان‌طور که می‌دانید مرکز نور با محتواهای دینی شناخته می‌شود و پایه کار و شهرت ما را محصولاتی مثل «جامع‌التفاسیر» و «جامع‌الاحادیث» که کارهایی مذهبی هستند، تشکیل داده است.
جمع‌آوری نشریات از ۱۲۰ سال قبل در پایگاه نورمگز
کاری که بقیه پایگاه‌های مجلات انجام می‌دهند، جمع‌آوری نسخ دیجیتالی مجلات است؛ در حالی که ما در مؤسسه نور، مجلات را دیجیتال‌سازی می‌کنیم که کمتر کسی این کار را انجام می‌دهد. نشریات علوم انسانی یا اسلامی و کارهایی که در دانشگاه‌های مشهد و تبریز، انجام شده، همچنین نشریات از ۱۲۰ سال پیش نیز در پایگاه نور مگز گردآوری شده‌اند و همین باعث شده در پایگاه «نورمگز» جامعیت به وجود بیآید.
فعالیت‌هایی در حوزه گسترش فرهنگ زبان فارسی هم داشته‌اید؟
برخی از کارهایی که در آزمایشگاه هوش مصنوعی در قم انجام می‌دهیم، به حوزه علوم اسلامی اختصاص ندارد. برای مثال کاری که مرکز نور در حوزه خط و زبان فارسی انجام داده، طراحی نرم‌افزار «ویراست‌یار» است که در پایگاه «پاک‌نویس» قرار داده شده و در آخرین نسخه نرم‌افزار «Word»، متون فارسی را از نظر لغوی و نگارشی اصلاح می‌کند.
همچنین کارهایی در پیکره خدمات ماشینی در بستر هوش مصنوعی مانند خدمات «OCR» یا «نویسه‌خوانی» و پایگاه «پیکره‌گان» انجام شده که به محتواهای وارد شده ارزش داده و قابلیت اضافه کردن و به اشتراک گذاشتن محتواهای مختلف را به کاربران می‌دهد.
«سمیم نور» سامانه‌ای برای مشابهت‌یابی آثار علمی
همچنین پایگاه «سمیم‌نور» که پایگاهی شاخص محسوب می‌شود، در حوزه مشابهت‌یابی زبان فارسی فعالیت می‌کند. این پایگاه اولین مشابه‌یاب زبان فارسی در کشور است و مراجع و منابعِ پاراگراف به پاراگراف مقاله‌های پژوهشی فارسی را بطور تخصصی در متون استخراج کرده و اگر در کتاب یا مقاله دیگری مشابه آن مطلب وجود داشته باشد، آن را خط به خط و کلمه به کلمه مقایسه کرده، گزارش داده و سوابق آن پژوهش را به طور کامل استخراج می‌کند.
قریب به اتفاق دانشگاه‌ها و مجلات علوم انسانی در این سامانه مشترک هستند و برای مشابه‌یابی متون از آن استفاده می‌کنند. برای حفاظت از حقوق کاربران و اطلاعات و پژوهش‌هایی که در سامانه وارد می‌کنند، حق اشتراکی از آنها دریافت می‌شود.
فرهنگ لغت عربی به فارسی و بلعکس مؤسسه نور چه ویژگی‌هایی دارد؟
زبان عربی به دلیل صرف‌هایی که دارد، مرتبط کردن یک واژه با کتاب لغت‌نامه دشوار است. برای این کار شما باید واژه مورد نظر را به نزدیک‌ترین کلیدواژه آن در کتاب لغت تبدیل کنید. با این حال معمولاً آن واژه در کتاب لغت یا نرم‌افزارهای فرهنگ لغت، به ریشه‌هایی متصل می‌شود که گاهی ممکن است چند صفحه لغت جدید مختلف به وجود بیآورد.
«قاموس نور» فرهنگ لغات به زبان عربی
نرم‌افزار «قاموس نور» که قبلاً نرم‌افزاری دستکتاپی بود، به صورت آفلاین و آنلاین مجموعه‌ای از لغت‌نامه‌های عربی را ارائه می‌دهد که نسخه توسعه یافته آن، هر واژه را به طور هوشمند به نزدیک‌ترین مدخل در لغت‌نامه متصل می‌کند. همچنین این نرم‌افزار از زبان عربی فراتر رفته و لغت‌نامه‌های عربی به فارسی و فارسی به عربی نیز به آن افزوده شده است. این نرم‌افزار که کار شاخصی محسوب می‌شود، در سه نسخه متفاوت ارائه شده است. لغت‌نامه فارسی آن شامل لغت‌نامه‌های دهخدا، نفیسی، برهان قاطع، معجم‌الفرس، رشیدی و کتب اصطلاح‌نامه است.
این سامانه نزدیک‌ترین معانی کلمه جست‌وجو شده را پیدا کرده و آن را به معانی و واژگان و حتی صداهای مختلف به نمایش در می‌آورد. ضمناً می‌توان در این سامانه تفکیک منابع هم انجام داد؛ به عنوان مثال واژه‌ای از فرهنگ رشیدی یا دهخدا با دیگر منابع تفکیک می‌شود چرا که تمامی واژگان در کتابخانه دیجیتال به همه کتاب‌ها متصل هستند. شما می‌توانید با یک کلیک وارد صفحه آن لغت‌نامه شده و توضیحات تکمیلی در رابطه با آن لغت یا جمله را در قالب کتابخانه دیجیتال هم به صورت تصویری و هم متنی مشاهده کنید.
قاموس نور در نسخه‌های دسکتاپ و پایگاه قاموس به صورت آنلاین به نشانی qamus.inoor.ir و اپلیکیشن رایگان موجود در اپ استورها در دسترس و قابل استفاده است.
فعالیت‌های خود را بر حوزه دیجیتال متمرکز کردید یا پژوهش هم انجام می‌دهید؟
کاری که در مرکز انجام می‌شود صرفاً دیجیتال‌سازی نیست؛ چرا که استفاده از فناوری اطلاعات و کامپیوتر برای ارائه خدمات پژوهشی، خیلی اوقات خود، پژوهش مفصل و جداگانه‌ای را می‌طلبد.
ما کارهای پژوهشی زیادی انجام می‌دهیم که هدفش حل مسئله نیست، بلکه هدف آن یافتن نحوه ارائه بهینه و ایجاد بازیابی اطلاعات است. کار پژوهشی ما برای چاپ کتاب یا حل مسئله نهایی نیست بلکه برای این است که کشف کنیم محتوای مورد نظر را به چه روشی می‌توانیم در قالب مناسبی که مخاطب بتواند از آن استفاده کند، به او ارائه دهیم. امروز این رشته به عنوان علوم انسانی دیجیتال «Dh» شناخته می‌شود.
اغلب خدمات مرکز نور رایگان است
آیا مرکز نور به استقلال مالی رسیده است؟
سیاست‌گذاری مرکز ارائه خدمات کلان است. خدمات ما یا به صورت رایگان است یا حداقل مبلغی که ناچار به دریافت آن هستیم را از مخاطب می‌گیریم. به همین خاطر ما استقلال مالی نداریم و تحت حمایت هستیم تا بتوانیم محصولات خود را طراحی و تولید کنیم.
ما باید برای انتشار برخی از محصولات مثل مجلات و کتابخانه دیجیتال، از صاحبان آثار مجوز بگیریم تا بتوانیم محتوای آنها را ارائه و با دریافت هزینه‌های اندک و ناچیز به مردم عرضه می‌کنیم.
آثاری که در مرکز ارائه می‌کنیم همگی با مجوز صاحبان آثار است. چالشی که در حوزه نشر دیجیتال به وجود می‌آید، موضوع صاحبان معنوی آثار است. ما تیم مالکیت معنوی داریم که به کمک فعالیت گسترده آنها، از همه صاحبان آثار مجوز دریافت می‌کنیم. تا به حال ۳ هزار قرارداد شکل گرفته است.
دسته‌بندی آثار مؤسسه نور به چه صورت است؟
محصولات مؤسسه نور در سه بستر ویندوزی، لوحی و موبایلی به کاربران عرضه می‌شوند. در بخش مجلات تقریباً از تمام رشته‌های تحصیلی علوم اسلامی و انسانی مطلب داریم. دسته‌بندی دیگر ما بر اساس قالب محتوا است که شامل کتاب‌ها، مجلات، پایان‌نامه‌ها، نُسَخ خطی، یادداشت‌ها و ... می‌شود. همچنین مطالب ما به دو دسته تخصصی و عمومی هم در حوزه علوم اسلامی و هم انسانی نیز دسته‌بندی می‌شوند.
یکی از ویژگی‌های مهم این مرکز، ایجاد همکاری موفق بین حوزه و دانشگاه است. در طی این سال‌ها مرکز ترکیبی از پژوهشگران نسبتاً تراز حوزوی و متخصصان تراز فن‌آوری و اطلاعات بوده که با یکدیگر تلاش می‌کنند. تلاش آنها دانش سومی را به عنوان علم میان‌رشته‌ای علوم اسلامی، انسانی و دیجیتال به وجود آورده است.
پایان پیام/
