مازوت‌سوزی و آلودگی‌های شدید ناشی از آن از معضلاتی است که همیشه در فصل سرما گریبان مردم برخی شهرهای بزرگ را می‌گیرد اما مسعود پزشکیان رئیس جمهور، امسال در اقدامی متفاوت دستور توقف مازوت سوزی را در نیروگاه‌های تولید برق کرج، اصفهان و اراک صادر کرد.
این اقدام با استقبال فعالان محیط زیست رو به رو شد و البته واکنش‌ها به این موضوع متعدد بود؛ از برخی مخالفت‌های ناشی از سیاسی‌کاری‌ها که بگذریم، بعضی مخالفان، تصمیم دولت مبنی بر توقف مازوت سازی و قطع برق برنامه‌ریزی شده در کشور را باعث ضربه به اقتصاد کشور می‌دانند. موافقان اما به دلایل پزشکی مازوت سوزی را برای سلامت مردم بسیار مضر و خطرناک می‌دانند و قطعی‌های برق ناگزیر از آن را به قیمت حفظ سلامتی مردم می‌پذیرند.
به بهانه این موضوع سراغ رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی رفته و درباره تبعات آلودگی هوا از وی سوال کردیم.
متن این گفتگو در پی می‌آید.
آلودگی هوا سالانه سبب مرگ چند هموطن در ایران می‌شود؟
آلودگی هوا هر سال بیش از ۸ میلیون مرگ زودرس را در دنیا رقم می‌زند و در دنیا به عنوان دومین عامل مرگ زودرس شناخته می‌شود. مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا به عنوان دومین عامل مرگ پس از فشار خون شناخته شده‌اند. یکی از دلایل فشار خون هم مواجهه با آلودگی هواست. آلودگی هوا به عنوان بزرگترین معضل محیط زیستی و خطرناکترین عامل محیط زیستی برای سلامت انسان است.
در ایران طبق قانون «هوای پاک» یکی از وظایف وزارت بهداشت، محاسبه مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا و خسارات اقتصادی ناشی از آن است. این وزارتخانه از سال ۱۳۹۶ این کار را شروع کرده است. آخرین آماری که وزارت بهداشت منتشر کرده، مربوط به سال ۱۴۰۲ است. در بررسی که در ۵۷ شهر با جمعیتی نزدیک به ۴۸ میلیون نفر انجام شده است، ۳۰ هزار و ۶۹۰ نفر از هموطنانمان بر اثر مرگ منتسب به ذرات معلق در این شهرها جان خود را از دست داده‌اند.
آلودگی هوا چه هزینه اقتصادی را هر سال به نظام سلامت کشور تحمیل می‌کند؟
همانطور که گفتم یکی از اقدامات وزارت بهداشت برآورد هزینه‌های اقتصادی مرگ‌های منتسب به آلودگی هواست. این هزینه در ایران سالانه ۱۲ میلیارد دلار است. طبق استانداردهای جهانی تقریبا ۱۰ درصد این هزینه، یعنی چیزی معادل ۱.۲ میلیارد دلار هر سال و به طور مستقیم به نظام سلامت کشور تحمیل می‌شود. این هزینه شامل درمان بیماران و خدماتی می‌شود که سیستم بهداشت و درمان به افرادی که به واسطه آلودگی هوا به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند، ارائه می‌کند.
گفته می‌شود آلودگی هوا باعث ایجاد سرطان در کودکان می‌شود. این گزاره صحت دارد؟
بله. آلودگی هوا بعد از سوءتغذیه دومین علت مرگ زودرس کودکان است. آلودگی هوا در همه مراحل زندگی انسان اثر منفی می‌گذارد از دوران جنینی تا سالمندی. در مورد ایجاد سرطان و به ویژه سرطان خون در کودکان نیز نقش آلودگی هوا اثبات شده است.
دیگر تبعات آلودگی هوا بر نوزادان و کودکان چیست؟
تولد نوزادان زودرس، تولد کودکان با وزن کم، مرگ‌های زودرس، عفونت‌های تنفسی و کاهش ضریب هوشی از عوارض مواجهه کودکان، نوزادان و مادران باردار با هوای آلوده است. اگر بتوانیم آلودگی هوا را کنترل کنیم، خیلی می‌تواند به بحث جوانی جمعیت کمک کند.
از منظر سلامت عمومی، چرا توقف مازوت سازی مهم است؟
غلظت ذرات معلق در ایران به طور میانگین ۳۰ میکروگرم بر مترمکعب است که بیشتر از ۶ برابر رهنمود سازمان جهانی بهداشت و ۲.۵ برابر استاندارد ملی کشور است. این رقم نشان می‌دهد مردم ما چند برابر استاندارد ملی کشور با این ذرات مواجهند.
ما در کشور منابع انتشار مختلفی داریم که باعث تولید این ذرات معلق و سایر آلاینده‌ها می‌شوند. مازوت و سوخت‌های سنگین هم سبب انتشار گاز دی اکسید گوگرد و ذرات معلق زیر ۲.۵ میکرون می‌شوند. توقف هر کدام از این منابع انتشار از جمله مازوت سوزی می‌تواند به کاهش غلظت ذرات معلق به عنوان مهم‌ترین آلاینده مضر برای سلامتی مردم خواهد شد.
آیا در سال‌های گذشته وزارت بهداشت نسبت به مازوت سوزی وظیفه خود را ایفا می‌کرد؟
وزارت بهداشت طبق قانون هوای پاک، وظیفه محاسبه مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا و اعلام شرایط اضطرای را دارد. ما از سال ۱۳۹۶ این کار را انجام داده‌ایم و نتایج کار خود را به طور مستند خدمت سیاستگذاران ارسال کرده‌ایم. طبق قانون هوای پاک، وظیفه نظارت بر حسن اجرای قانون هوای پاک با سازمان محیط زیست کشور است.
ما در سال گذشته هم به این موضوع ورود کردیم و در شهرهایی مثل اراک و دیگر شهرهایی که در آنجا مازوت سوزی می‌شد از طریق دانشگاه‌های علوم پزشکی به وظایف خود عمل کردیم و نتیجه را برای دستگاه های مسئول فرستادیم ولی حمایتی که باید انجام می شد، صورت نگرفت و مازوت سوزی متوقف نشد. اما در سال جاری این تصمیم گرفته شد که مازوت سوزی متوقف شود.
چرا در دوره‌ای حتی مازوت‌سوزی با وجود دلایل و مدارک انکار می‌شد؟
واقعیت این است که ما در تهران بحث مازوت سوزی نداشتیم و مازوت سوزی در کلانشهرهایی مثل اراک و اصفهان اتفاق می‌افتاد؛ یکی از مشکلاتی که با آن مواجهیم بحث ناترازی انرژی است. مصرف بالای انرژی در کشور باعث شده که نیروگاهها برای تامین سوخت خود و تولید برق به سمت مازوت سوزی بروند. میزان بالای مصرف انرژی به خصوص در منازل باعث مازوت سوزی شده است، در حالی که در شرایط طبیعی سوخت نیروگاهها باید گاز طبیعی باشد.
آیا می‌شود این تصمیم دولت در توقف مازوت سوزی نیروگاهها را شجاعانه دانست؟
هر تصمیمی که در راستای اهداف نظام سلامت باشد شجاعانه است؛ سلامت مردم جزو اهداف نظام جمهوری اسلامی است.
مطالعات جامعی درباره آثار مازوت‌سوزی انجام شده است؟
مطالعه‌ای که صرفاً در خصوص مازوت سوزی انجام شود، از طرف وزارت بهداشت انجام نشده است اما در شهرهایی که مازوت سوزی انجام می‌شود، شاهد افزایش غلظت ذرات معلق و همچنین دی اکسید گوگرد هستیم. بررسی‌هایی که انجام داده‌ایم نشان می‌دهد که افزایش غلظت آلاینده‌ها سبب بیشتر شدن مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا می‌شود.
به نظر شما تحمل چند ساعت خاموشی برای سلامت مردم مهم‌تر است یا استنشاق گازهای سمی؟
به عنوان متولی سلامت مردم، اولویت ما سلامتی مردم است، همین طور برای نظام جمهوری اسلامی و ریاست محترم جمهور؛ این مردم هستند که باید تصمیم بگیرند که چند ساعت قطعی برق را تحمل کنند و مواجهه کمتری با آلودگی هوا داشته باشند. آلودگی هوا طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت، سرطان‌زای قطعی است و مواجهه طولانی مدت با آلودگی هوا سبب ایجاد سرطان به خصوص در کودکان می‌شود.
تقریبا هر ۲۰ میکروگرم مواجهه با غلظت ذرات معلق در هوا معادل مصرف یک نخ سیگار است. در بعضی از روزها این غلظت به چندین برابر می‌رسد گویی هر شهروند غیرسیگاری چند نخ سیگار کشیده است. امیدواریم مردم از این اقدام دولت با مصرف کمتر برق پشتیبانی کنند.
برای کاهش این آلایندگی‌ها، غیر از توقف مازوت‌سوزی، چه کاری باید کرد؟
مهم‌ترین اقداماتی که ما می‌توانیم در خصوص بحث آلودگی هوا انجام دهیم، ابتدا توسعه ناوگان حمل و نقل و سپس حرکت به سمت مصرف انرژی‌های تجدیدپذیر است.
طبق قانون هوای پاک مصوب سال ۹۶ که به دستگاه‌های مربوطه ابلاغ هم شد، باید سالانه ۱۰ درصد از تولید انرژی و برق وزارت نیرو از انرژی‌های تجدیدپذیر باشد. موقعیت جغرافیایی کشور ما طوری است که هم نور خورشید و هم باد داریم و می‌توانیم از آنها برق تولید کنیم. اگر این قانون اجرا شود می‌تواند آلودگی هوای کشور را به طور محسوسی کاهش دهد.
چرا این اقدامات انجام نمی‌شود؟
علت‌های مختلفی دارد. البته اقداماتی هم انجام شده است. سال ۹۶ میانگین غلظت ذرات معلق در کشور ۳۰ میکروگرم بر مترمکعب بوده است و در سال ۱۴۰۲ هم همین مقدار است. یعنی از آن موقع تا کنون افزایشی نداشته است. در حالی که در سال ۹۶ میانگین مصرف روزانه سوخت در کشور ۸۰ میلیون لیتر بوده و الان به ۱۲۰ میلیون لیتر رسیده است. یعنی مصرف سوخت در کشور روزانه ۴۰ میلیون لیتر بیشتر شده ولی آلودگی هوا افزایش نیافته است. این نشان می‌دهد که کارهایی انجام شده ولی این اقدامات فقط باعث شده است وضع موجود حفظ شود.
یعنی با وجود تعداد بالای خودروهای اسقاطی که به سن فرسودگی رسیده‌اند و اثر قابل توجهی بر افزایش آلودگی هوا دارند و همین طور افزایش جمعیت کشور باز هم عدد آلودگی هوا ثابت مانده است. اما یکی از موانع اصلی اقدامات موثر در جلوگیری از آلودگی هوا تحریم‌هاست. تحریم‌ها هم مانع ورود تکنولوژی‌های جدید به کشور می‌شود، هم تامین منابع مالی مورد نیاز برای انجام اقدامات لازم در این رابطه را سخت می‌کند.
آلودگی هوا سرطان زای قطعی است
