کمبود مدارس در کشور به یکی از معضلات اساسی نظام آموزشی تبدیل شده است. این بحران نه تنها منجر به افزایش جمعیت کلاس‌های درس و افت کیفیت یادگیری دانش‌آموزان می‌شود، بلکه دانش‌آموزان را ناگزیر به ادامه تحصیل در مدارس فرسوده و غیرمناسب می‌کند.
مدارس با شرایط نامطلوب و کلاس‌های دلگیر به شدت بر انگیزه و علاقه دانش‌آموزان به یادگیری تأثیر منفی می‌گذارند و در بسیاری از موارد، احساس زندانی بودن در مدرسه را در ذهن آنان ایجاد می‌کنند.
در حال حاضر، هفت نقطه از کشور، از جمله استان تهران، با کمبود شدید مدرسه مواجه هستند. به‌طور خاص، در این استان ۱۳ هزار کلاس درس کمبود وجود دارد و پنج منطقه از تهران، به‌ویژه مناطق ۱۷، ۱۵، ۱۸، ۱۹ و ۹، بیشترین آسیب را از این وضعیت می‌بینند.
حمیدرضا خانمحمدی؛ رئیس سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور، تأکید کرده است که استان‌های خوزستان، سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، تهران، قم، البرز و آذربایجان غربی در صدر نیاز‌های مالی و توجه برای ساخت مدرسه قرار دارند.
طبق آمار‌های رسمی، حدود ۷۰ هزار کلاس درس در کشور نیازمند مقاوم‌سازی و ۳۰ هزار کلاس درس دیگر نیازمند تخریب و بازسازی هستند.
با وجود اینکه نسبت کلاس‌های مستحکم از ۶۴ درصد در سال تحصیلی ۱۳۹۵-۱۳۹۶ به ۸۲ درصد در سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۳ افزایش یافته است، هنوز بخش قابل توجهی از دانش‌آموزان در کلاس‌های فاقد استاندارد تحصیل می‌کنند.
آمار منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که وضعیت دسترسی دانش‌آموزان به فضا‌های آموزشی در حدود هفت سال اخیر رو به بهبود بوده و نسبت کلاس‌های مستحکم به کل کلاس‌های موجود از ۶۴ درصد در سال تحصیلی ۱۳۹۵-۱۳۹۶ به ۸۲ درصد در سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۳ رسیده است. همچنین نسبت کلاس‌های درس دارای سامانه گرمایش و سرمایش استاندارد از ۴۸ درصد در سال تحصیلی ۱۳۹۵-۱۳۹۶ به ۶۸ درصد افزایش یافته و سرانه فضای آموزشی به ازای هر دانش‌آموز از ۵.۱۷ متر مربع به ۵.۲۸ متر مربع رسیده است.
با این حال، هنوز با استاندارد فضای آموزشی به ازای هر دانش‌آموز که ۵.۲۸ متر مربع است، فاصله وجود دارد.
طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی درباره میزان تحقق اعتبارات سازمان نوسازی مدارس در سال ۱۴۰۲، وضعیت اعتبارات تملک دارایی سرمایه‌ای سازمان نوسازی مدارس نشان می‌دهد که عملاً با تخصیص اندک به این سازمان، حدود ۲۵ درصد پروژه‌های مهم مدرسه‌سازی یا بازسازی و مقاوم‌سازی مدارس در وضعیت بحرانی قرار دارد.
این کمبود فضا‌های آموزشی نه تنها بر کیفیت یادگیری تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند پیامد‌های روانی، مانند افت انگیزه و عدم علاقه به تحصیل را ایجاد کند. در واقع، کمبود مدارس و فضا‌های آموزشی استاندارد می‌تواند به افزایش نرخ نابرابری آموزشی در جامعه منجر شود.
دولت چهاردهم در تلاش است تا با توجه به این بحران، ساخت مدارس جدید و بهبود شرایط موجود را در اولویت قرار دهد. مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور، در جلسه شورای عالی آموزش و پرورش بر ضرورت توجه به این موضوع تأکید کرده و علیرضا کاظمی، وزیر آموزش و پرورش، از اقدامات جدید برای جمع‌آوری مدارس غیرمناسب و بهبود فضا‌های آموزشی خبر داده است.
در همین راستا، علیرضا کاظمی؛ وزیر آموزش و پرورش گفت: پس از جلسه شورای عالی آموزش و پرورش با حضور دکتر پزشکیان، اقدامات خوبی صورت گرفت و تصمیم بر این شد که مدارس کانکسی، سنگی، کلاس‌های با تراکم بیش از ۳۵ نفر، مدارس با سرانه زیر ۳ متر و... جمع‌آوری و در موارد خاص بهبود یا اصلاح شوند. در این راستا، طرحی ساختارمند با عنوان "نهضت محرومیت‌زدایی از فضا‌های آموزشی" آماده و تدوین شده است و اکنون در دولت در حال بررسی است. بناست با تشکیل ستاد ملی و کشوری و ایجاد نقشه اجرایی و زمان‌بندی‌شده، دستاورد‌های مهمی در بهبود کاستی‌های فضای آموزشی به دست آید.
با توجه به حضور بیش از ۷۰۰ هزار دانش‌آموز اتباع در کشور، نیاز به ساخت مدارس جدید بیشتر احساس می‌شود. کمبود مدرسه در برخی مناطق، به‌ویژه تهران، باعث دو شیفته شدن اکثر مدارس شده است که به اذعان بسیاری از کارشناسان، میزان یادگیری دانش‌آموزان در شیفت بعدازظهر کمتر است.
۳ میلیون دانش آموز در خطر هستند
