احتمالا با شنیدن یا خواندن این خبر که دو روز قبل دکتر صدیقه ترابی سرپرست معاونت محیط زیست انسانی سازمان محیط زیست آن را مطرح کرده، باید ناراحت شویم که تا 20 سال آینده باید گرد وغبار را تحمل کنیم؟ او گفته است: «برای مدیریت کانون خارجی گرد و غبار تا ۲۰ سال زمان نیاز است چراکه اعتمادسازی، مشارکت، رد و بدل کردن اطلاعات و عبور از چالش‌ها در تعامل با کشورهای همسایه زمان‌بر است.»
آری؛ واقعیت همین است که به دلایل گوناگون از جمله پدیده «تغییر اقلیم» و کم بارشی، کم کاری ها و قصورهای صورت گرفته در سال های گذشته و البته چالش های موجود در جغرافیای برخی همسایگان، وضعیت زیست محیطی ما را سخت کرده است.
گرد و غبار تمام نمی شود؟
کمی که بیشتر در ماجراها و تبعات تغییر اقلیم جست و جو می کنیم، اطلاعات و اظهارنظرهای نگران کننده هم کم نمی بینیم. از جمله مطالب نگران کننده دکتر احد وظیفه رئیس مرکز ملی اقلیم و سرپرست بحران خشکسالی سازمان هواشناسی که ما با او همکلام شدیم. او معتقد است: «با توجه به شرایط موجود، به نظر می رسد گرد وغبار تا سال ها ادامه پیدا خواهد کرد و شاید گریزی هم از آن نباشد به این دلیل که ما چه برنامه مشخصی برای مقابله یا کنترل آن داریم؟ در حال حاضر تنش آبی در حوضه آبریز مرکزی بیشتر از هر زمان دیگری افزایش یافته است. به هرحال شرایطی که در استان اصفهان و سایر استان هایی که در فلات مرکزی وجود دارد، نشان می دهد این تنش روبه افزایش و حتی نگرانی ها را به سمت تامین آب شرب هم برده است. در واقع مجموع شرایط و عوامل این را هشدار می دهد که وضعیت رو به تشدید است و این گونه نیست که بگوییم شرایط را مدیریت کنیم که اوضاع بهتر بشود مگر این که ساز و کار فوق العاده ویژه ای ایجاد شود البته که معتقدم هیچ گاه به گذشته نمی توانیم برگردیم.»
از دجله و فرات تا هیرمند
حال اگر بخواهیم کمی جغرافیایی به مسئله گرد وغبار در کشور نظر بیفکنیم، وضعیت چگونه است یعنی ما از چه بسترهایی مورد تهدید کانون های گرد و غبار هستیم؟ در این باره سرپرست معاونت محیط زیست انسانی می گوید: کشور ما هم از غرب و از طریق حوضه دجله و فرات و از شرق و از طریق حوضه رودخانه هیرمند دچار مشکل گرد و غبار است. مدیریت کانون‌های داخلی گرد و غبار به عهده خودمان است و تاکنون مطالعات و فعالیت‌های خیلی خوبی در این زمینه انجام شده است. خوشبختانه طرحش هم در معاونت محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست وجود دارد.
نیازمند تدوین برنامه مشترک با همسایگان
نکاتی که ترابی به آن اشاره می کند، همان طور که از اظهارات دکتر احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و سرپرست بحران خشکسالی سازمان هواشناسی بر می آمد، چشم انداز سخت و البته گردوغباری را نشان می دهد: «لازم است تعامل خیلی خوبی با کشورهای همسایه برای مدیریت کانون‌های خارجی گرد و غبار داشته باشیم. این گرد و غبار نه فقط کشور ما بلکه کشور همسایه را هم آزار می‌دهد. در دجله، فرات و هیرمند این مسئله وابسته به مشکلات آب است. در این شرایط باید به سمت تدوین برنامه مشترک برویم. کار آسانی نیست و مذاکرات بین المللی خیلی دیر به نتیجه می‌رسد اما لازم است در این زمینه اقدام کنیم. این کار در حوضه‌های آبریز مشترک شاید گاهی اوقات ۲۰ سال طول بکشد. از وقتی کار مشترک شروع و تا وقتی که اولین نتایج حاصل می‌شود، ۲۰ سال زمان نیاز است تا اعتمادسازی، مشارکت، رد و بدل اطلاعات و عبور از چالش‌ها انجام شود. بعد از این مدت زمان تازه باید شاهد کاهش پیامدها باشیم. اگر همین امروز هم شروع کنیم، دیر است. البته قبلا هم کارهای خیلی زیادی انجام شده است اما در بحث موضوعات بین المللی اصلا کار راحتی نخواهیم داشت.»
چاره ای جز همزیستی با گرد وغبار نداریم
رئیس مرکز ملی اقلیم و سرپرست بحران خشکسالی سازمان هواشناسی همچنین می گوید: «شرایط زیست محیطی به گونه ای پیش می رود که چاره ای جز سازگاری با محیط زیست و به نوع همزیستی با گرد وغبار نداریم.
وظیفه با اشاره به عوامل گردوغبار توضیح می دهد: تغییرات محلی همچون سوء مدیریت در آب و عدم پرداخت حقابه که توسط انسان ها انجام می شود و البته مسئله تغییر اقلیم به ویژه در بستر دریاچه ها و تالاب ها عمده دلایل خیزش گرد وغبار است که این موارد زمان می شناسد که بگوییم 10 یا 20 سال می توان آن را کنترل و مدیریت کرد، بلکه اگر چند سال حقابه دریاچه ها و تالاب ها را به موقع پرداخت کنیم، شاید خیلی زود چالش گرد وغبار برطرف شود اما چنان چه با محیط زیست همان رفتار گذشته را ادامه دهیم قطعا آن محیط زیست هیچ وقت به شرایط مطلوب بر نخواهد گشت.»
وظیفه به مسئله تغییر اقلیم هم اشاره می کند: «همان طور که اشاره کردم، بخشی از چالش گرد وغبار به تغییر اقلیم هم باز می گردد که مسئله ای جهانی و مرتبط با رفتارهای غلط بشر در انتشار گازهای گلخانه ای و گرمایش زمین است. با توجه به روند افزایشی انتشار این گازها، گرمایش زمین نیز تداوم خواهد یافت و طبیعتا الگوهای متعادل جوی همچون بارش، دما و... نیز به هم می خورد، بنابراین چاره ای جز سازگاری با محیط زیست و به نوعی همزیستی با گرد وغبار نداریم و باید سرمایه های در معرض آسیب را کاهش دهیم.»
وعده مهار گرد و غبار تحقق می یابد؟
