دردسری جدی برای دانشجویان ایرانی پیش آمده است. لیبجن (لیبگن یا لایب‌جن هم می‌گویند) بزرگ‌ترین کتابخانه آنلاین و رایگان جهان دیگر در دسترس نیست. البته ممکن است همین حالا به آدرس این وب سایت بروید و ببینید که همه چیز سر جایش است، حتی می‌توان در آن جست‌وجو کرد و به آدرس کتاب هم رسید ولی دیگر دانلود ممکن نیست. چه شده است؟ برخی می‌گویند این مشکلات دوره‌ای این سایت است و به زودی مرتفع میشود. برخی دیگر می‌گویند این بار ماجرا جدی است و احتمالا این سایت با برخورد قانونی روبه‌رو شده و دیگر خبری از آن آرمانشهر نیست. مگر لیبجن چه می‌کرد؟ و این اتفاق چه تاثیری در زندگی دانشجویان ایرانی دارد و حالا باید چه کرد؟
کتاب در جهان به پول ما خیلی گران است. مثالی می‌زنم. در حال حاضر پرفروش‌ترین کتاب آمریکا بر اساس فهرست نیویورک تایمز «هیل بیلی» است که در حقیقت خاطرات آقای ونس، معاون اول منتخب رئیس‌جمهور آمریکا است. اگر بخواهید این کتاب را بخرید باید دست کم ۱۵ دلار پول بدهید. حالا فرض کنید که یک دانشجو برای نوشتن پایان‌نامه خود نیاز به ۱۰۰ کتاب داشته باشد، در این صورت هزینه هنگفتی باید بکند که اصلا منطقی نیست. تازه هزینه کتاب‌های علمی که به این اندازه پرفروش نیستند هم خیلی بیشتر از ۱۵ دلار است. حتی گاهی تا ۲ یا ۳ هزار دلار!
ممکن است بگویید که خب دانشجو می‌تواند به کتابخانه دانشگاهش برود و از کتاب استفاده کند. حرف درستی است ولی کتابخانه‌ها معمولا همه عناوین را ندارند. کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران ۱۱۰ هزار کتاب لاتین دارد. بیشتر آن‌ها به زبان انگلیسی است ولی خب زبان‌های دیگر هم هست مثل فرانسوی و آلمانی و اسپانیایی و ... حالا در نظر بگیرید که سالانه در آمریکا دست کم ۵۰۰ هزار کتاب منتشر میشود.
یعنی تقریبا ۵ برابر کل کتاب‌های لاتین بزرگ‌ترین دانشگاه ایران از زمان تاسیس تاکنون! حالا در صورتی هم که کتاب موجود باشد باید آن را امانت بگیرید که تعداد کتاب قابل امانت محدود است و دردسرهای دیگر مثل اینکه در اغلب اوقات دسترسی به کتابخانه یک دانشگاه برای دانشجویان دانشگاه‌های دیگر یا پژوهشگران مستقل کاری دشوار است. خلاصه دانلود کتاب راه فوق‌العاده بهتری است.
لیبگن که برخی آن را یک پروژه روسی می‌دانند اساسا آمده بود که جلوی سرمایه‌داری غرب در بازار بزرگ کتاب بایستد و ظرف ۱۲ سال از سال ۲۰۱۰ تا سال ۲۰۲۲ تعداد کتاب‌های خود را به شصت میلیون کتاب رسانده بود! همین هم باعث شد که یکی از غول‌های همان مارکت سرمایه‌داری یعنی انتشارات الزویر شکایتی علیه این سایت تنظیم کند و در آمریکا در سال ۲۰۱۵ حکمی صادر شود و دامنه libgen.org از صاحبان ناشناس این سایت گرفته شود. اما لیبگن در دامنه‌های دیگر به کار خود ادامه داد من جمله همین دامنه libgen.is که در نهایت کارش به اینجا ختم شد.
جالب خواهد بود اگر بدانید که این سایت به خاطر نقض کپی رایت در بسیاری از کشورهایی که اینترنت بسیار آزادی دارند فیلتر است. بریتانیا، فرانسه، آلمان، یونان، ایتالیا، بلژیک، هلند و حتی روسیه. چطور شد؟ چرا باید در روسیه هم فیلتر شود؟ در روسیه هم گفته شد که انتشارات اسپرینگر شکایتی علیه این سایت ترتیب داده است و خب در آن وقت که رابطه روسیه و غرب خیلی خراب نبود، این سایت طبق آن شکایت فیلتر شد.
به این ترتیب دسترسی دانشجویان ایرانی و بهتر است بگوییم دسترسی دانشجویان کشورهای در حال توسعه جهان به کتب جدید کاملا قطع شده است. موضوعی که می‌تواند کاملا روی کیفیت پایان‌نامه‌ها یا کتاب‌هایی که نوشته میشود تاثیر بگذارد. مخصوصا به خاطر اینکه در بهار امسال هم یک سایت دیگر از همین دست معروف به زد لایبراری (کتابخانه زد) هم با برخورد پلیس آمریکا روبه‌رو شد و برخی از سرورهای آن توقیف شد.
البته نباید خیلی ناامید بود چون راه‌‌هایی هنوز هست. برخی می‌گویند دامنه libgen.li هنوز کار می‌کند هر چند که شکل و قیافه سایت مثل لیبجن خودمان خیلی منظم و مرتب نیست و آدم توی آن گم میشود. ظاهرا کتاب‌های کمتری هم در سرورهای این سایت هست. برخی دیگر سایتی مثل آناس آرشیو را معرفی می‌کردند ولی مشکل این سایت این است که برای هر دانلود باید در صف انتظار ایستاد و این صف ممکن است تا یازده دقیقه هم طول بکشد.
البته علیه همین سایت هم در هلند پرونده قضایی تشکیل شده و بعید نیست که دیر یا زود علیه آن اقدام شود. به هر حال فعلا باید با این وضعیت خو کرد تا ببینیم بعدا چه خواهد شد. فعلا یک تحریم دیگر به تحریم‌های ما اضافه شده است. تحریم کتاب‌های جدید. کتاب‌هایی که می‌توانستیم داغ داغ نسخه ۲۰۲۴ آن را همزمان با غربی‌ها بخوانیم. اجازه هست بگوییم مرگ بر سرمایه‌داری؟
یک خبر بد دیگر
در این میانه خبر آمد که وب سایت فری پیپر در ایران هم می‌خواهد به کار خود پایان بدهد. دلیل آن هزینه‌های زیاد نگه‌داری و توسعه سایت و گسست میان تیم فنی سایت بیان شده است. فری پیپر چه می‌کرد؟ وقتی شما دنبال یک مقاله علمی بودی و به آن می‌رسیدی معمولا سایت‌های خارجی به تو می‌گفتند که باید اشتراک بخری تا آن را بتوانی بخوانی ولی فری پیپر با گرفتن آدرس doi که مختص مقالات علمی است آن را دانلود می‌کرد و به تو ارایه می‌داد. سایت‌های دیگری البته هستند که در این زمینه بتوانند کمک کنند.
در میان ایرانی‌ها ایران پیپر یا در میان خارجی‌ها اسکای هاب که در واقع الگوی همه سایت‌های ایرانی در این زمینه بود ولی دانشجویان ایرانی در توییتر از فقدان فری پیپر خیلی ناراحتند چون رابط کاربری خوبی داشت و البته مجموعه به روز و پر تعدادی از مقالات. این سایت گفته تاکنون به ۵ میلیون پژوهشگر ایرانی خدمت رسانی کرده است. عدد واقعا بزرگی است.
یک بحران پنهان آکادمیک/ بزرگ‌ترین سایت دانلود رایگان کتاب‌های گران خارجی دیگر فعال نیست
