این روزها در هر صفحه مجازی می‌توان دعوت به جشن یلدا با ورودی‌های میلیونی را مشاهده کرد. از گروه‌های کوهنوردی تا تالارهای پذیرایی و کافه‌ها و حتی محافل نیمه خصوصی جشن‌هایی برای یلدا پیش بینی کرده و برخی از ماه‌ها قبل اطلاع رسانی و ثبت نام کرده‌اند. طبیعتاً شرکت کنندگان در این جشن‌ها به ندرت از اعضای خانواده هستند و این دورهمی‌ها ترکیبی از افراد غریبه با هم برای برگزاری جشنی است که در ذات خود به عنوان جشنی خانوادگی تعریف شده است.
کریسمس و حانوکا با خانواده، یلدا بی خانواده
«یلدا برگرفته از واژهٔ سریانی به‌معنای زایش است. شب چله از غروب آفتاب ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) آغاز می‌شود و تا طلوع آفتاب ۱ دی (نخستین روز زمستان) ادامه می‌یابد. خانواده‌های ایرانی معمولاً در این شب، انواع میوه‌ها و رایج‌تر از همه هندوانه و انار و خرمالو را مهیا و دور هم میل می‌کنند. شاهنامه‌خوانیو قصه‌گویی بزرگان خانواده برای دیگر اعضای خانواده و همچنین فال‌گیری با دیوان حافظ نیز رایج است.»
این اطلاعات که با جستجوی کلمه یلدا به دست می‌آید، گویای این واقعیت است که یلدا جشنی با عناصر فرهنگی برای دورهم جمع شدن خانواده‌ها است.
با وجود اینکه آیین شب چله در ۹ آذر ۱۴۰۱ در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو به شکل مشترک بین ایران و افغانستان ثبت شده است، اما در واقعیت یلدا شکل اصالت برگزاری خود را از دست داده و امروز دیگر به ندرت خبری از دورهمی‌های خانوادگی است.
این در حالی است که آن شهروند علاقه مند به دورهمی و شب نشینی با غریبه‌ها در حالی فرهنگ غرب را ستایش می‌کند که در غرب حتی با وجود دوری اعضای خانواده از هم جشن‌هایی مانند کریسمس و حانوکا با جمع شدن اعضای خانواده برگزار می‌شود.
غریبه بهتر از فامیل است؟
یکی از شهروندان دلیل این اتفاق را سرد شدن و دور شدن اعضای خانواده از یکدیگر می‌داند. تا جایی که حتی یلدا و عید نوروز نیز نمی‌تواند برخی خانواده‌ها را کنار هم جمع کند.
به گفته محمدی به حدی مشکلات و گرفتاری‌ها زیاد شده که خانواده‌ها ترجیح می‌دهند به جای فامیل با غریبه‌ها معاشرت کنند تا در ادامه حواشی پیش نیاید.
این شهروند در پاسخ به اینکه چه حواشی ممکن است به وجود آید، تصریح کرد: به عنوان مثال سرک کشیدن در زندگی همدیگر، چشم و هم چشمی و یا حسادت.
اما اظهارات این شهروند در حالی است که چنین حواشی در مواجه با غریبه‌ها نیز ممکن است پیش آید. از سویی کارشناسان دیدگاه دیگری دارند و معتقدند گرایش به چنین سبکی از دورهمی‌ها از نتایج زندگی در کلان شهرها است.
جامعه شناس و استاد دانشگاه با بیان اینکه تاریخ فرهنگی و اجتماعی ایران مشحون از جمع گرایی‌هاست و خانواده گرایی مهمترین تجلی این جمع گرایی در فرهنگ ایرانی است و در واقع بسیاری از امور و مسائل و مشکلات از طریق این جمع‌گرایی و نیز خانواده پیگیری می‌شده است.
میثم مهدیار افزود: اما مواجهه دو سده اخیر ما با مدرنیته به این مسئله آسیب زده است. یکی از عامل اصلی آن نیز رشد کلانشهری است بطوریکه با توسعه شهرها و تبدیل شدن به کلانشهرها بین اعضای خانواده‌ها چه ساکنین و چه مهاجرین فاصله افتاده است. در عین حال نیاز به دورهم جمع شدن وجود دارد و در شرایط جدید این نیاز به شکل جدیدی پاسخ داده می‌شود که با اقتضائات کلانشهری مناسبت دارد.
شادی شرکتی در سایه مصرف گرایی رشد کرد
وی افزود: یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار دیگر مسئله اقتصاد سرمایه دارانه و سرمایه سالارانه کمی‌گرا است که البته تناسبی با زیست کلانشهریت دارد. این اقتصاد سرمایه سالارانه با چارچوب مصرف‌زدگی خود به این نیاز دور هم جمع شدن‌ها و جشن پاسخ می‌دهد ولی این پاسخ دیگر در چارچوب‌های خانواده سنتی و... نیست بلکه آن را در قالب نوعی «شادمانی شرکتی» ارضا می‌کنند.
مهدیار شکل جدید هم نشینی افراد جامعه را نتیجه رشد اقتصاد کلانشهری و سرمایه‌داری شهری عنوان کرد و گفت: نگاه سرمایه سالارانه و مصرف گرایی در کلان شهرها موجب می‌شود که در این میان مجموعه‌هایی زمینه این گردهمایی را فراهم سازند و به نوعی شادی‌های شرکتی رونق گرفته‌اند.
این جامعه شناس تاکید دارد که شکل خانواده در ایران نمی‌تواند به وضعیت قبلی باز گردد؛ هر چند که پیمایش‌های ملی نشان می‌دهد در ذهن افراد جامعه ما همچنان خانواده جایگاه رفیعی در بحث آرامش و امنیت دارد.
به گفته مهدیار در نظر سنجی‌های سال‌های اخیر دیده می‌شود که برخی ارزش‌های اجتماعی و یا مشارکت اجتماعی افت داشته‌اند اما در مقابل اهمیت ارزش‌های خانواده همچنان محفوظ بوده و حتی رشد داشته است. در چنین شرایطی پتانسیل‌های فرهنگی خانواده و خانواده گرایی می‌تواند دستاویز سیاست‌های سازنده در جامعه باشد. چرا که اغلب افراد جامعه هنوز خانواده را کانون آرامش و امنیت خود می‌دانند.
جیب چه کسانی از دورهمی‌ها پر می‌شود
بسیاری از مجموعه‌های خصوصی حتی غیر مرتبط به مجموعه کاری خود موضوع یلدا را به یک فرصت سودآفرینی برای خود تبدیل کرده‌اند.
مسئول یکی از گروه‌های کوهنوردی گفت: این جشن‌ها مختص یک گروه نیست و اغلب گروه‌های کوهنوردی جشن یلدا برگزار می‌کنند. به این ترتیب که حتی در کانال‌های تلگرامی و صفحات اینستاگرام خود نیز به صورت گسترده اطلاع رسانی می‌کنند.
وی در پاسخ به اینکه چرا باید یک گروه کوهنوردی جشن یلدا برگزار کند تصریح کرد: اگر تقاضا نباشد ما هم برگزار نمی‌کنیم. ما برنامه مشخص با نرخ مشخص را پیشنهاد می‌کنم و در روزهای نخست ظرفیت برنامه تکمیل می‌شود.
اما برگزاری جشن یلدا صرفاً توسط گروه‌های ورزشی انجام نمی‌شود بلکه تالارهای پذیرایی، کافه‌ها، رستوران‌ها و بسیاری از امکان عمومی این روز را به عنوان روز سودآفرینی خود در نظر می‌گیرند. مدارس و دانشگاه‌ها نیز به بهانه فرهنگ سازی با دریافت هزینه‌های قابل توجه از والدین یلدا را جشن می‌گیرند. آتلیه‌ها نیز پر شده است از مشتاقان عکس یلدایی در این میان برای کسی اهمیتی ندارد که هویت این جشن خدشه‌دار می‌شود. تنها تقاضای برآمده از بحران هویتی کافی است تا عرضه برای شادی‌فروشی ساختگی ایجاد شود.
بفرمایید یلدا با غریبه‌ها/پول‌های کلان برای دورهمی‌های غیر خانوادگی/یونسکو ثبت کرد ما رد کردیم
