مسعود پزشکیان در آخرین اظهارنظر خود راجع به فیلترینگ گفت: «در موضوع اینترنت و رفع فیلترینگ به نگاه مشترک میان سران رسیده‌ایم و در پی حل مشکلات این حوزه هستیم.» رئیس‌جمهور این مساله را در دیداری که با اعضای شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی داشت، مطرح کرد. با توجه به ماهیت این جلسات که برای تبادل نظر برگزار می‌شود و بر اساس خبری که پایگاه اطلاع‌رسانی ریاست‌جمهوری درباره صحبت‌های مطرح شده از سوی حاضران در نشست منتشر کرده، مساله فیلترینگ از سوی مهمانان رئیس‌جمهور بازگو شده است.
در حال حاضر مساله رفع فیلترینگ به مهم‌ترین پروژه در دست اجرای دولت چهاردهم تبدیل شده است. چرا که یکی از محوری‌ترین وعده‌های پزشکیان رفع مسدودیت‌های اینترنت و جمع کردن سفره فیلترشکن‌فروش‌ها بود. با توجه به اینکه اینترنت مثل یک یا دو دهه قبل یک امکان فرعی نیست و نقش محوری در زندگی مردم دارد، رفع مسدودیت‌ها و افزایش کیفیت ارتباطات به یک مطالبه ملی تبدیل شده است.
سران قوا چه می‌گویند؟
موضع رئیس‌جمهور در خصوص فیلترینگ مشخص است. اما با توجه به این که پزشکیان شب گذشته از ایجاد نگاه مشترک میان سران صحبت کرده بود، مرور آخرین اظهارنظر‌های سران دو قوه مقننه و قضائیه می‌تواند مسیر را روشن‌تر کند.
غلامحسین محسنی اژه‌ای، رئیس دستگاه قضایی در دیداری که امروز با اساتید و نخبگان علمی تهران داشت، در این باره گفت: «سلسله محدودیت‌هایی در قبال فضای مجازی و برخی سکو‌های این فضا به واسطه وقایع پاییز ۱۴۰۱ و یا تصمیمات کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه و در موارد نادری نیز بواسطه آرای قضایی، ایجاد شده است؛ در خصوص این محدودیت‌ها، سه نظر وجود دارد؛ یک نظر، ناظر بر آن است که این محدودیت‌ها به‌طور کامل رفع شوند؛ در این زمینه باید این سؤال را مطرح کرد که آیا سایر کشور‌ها حاکمیت خود را در قبال فضای مجازی، مخدوش می‌کنند؟ اما نظر دیگر، بر این قائل است که محدودیت‌ها، بیشتر شود و صرفا بر بستر و ظرفیت شبکه‌های بومی حرکت کنیم؛ و نهایتاً نظر سوم، ناظر بر روش بینابینی است و قائل به این است که آن دسته از سکو‌هایی که حائز منافع بیشتر و مضار کمتر است، رفع محدودیت شوند و همزمان، سکو‌های داخلی ارتقاء و توسعه یابند و زیرساخت‌های این حوزه تکمیل شوند.»
محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی موضع علنی مشخصی در این جایگاه درباره فیلترینگ ندارد. اما در دوره انتخابات ریاست‌جمهوری در توئیتر نوشت: «وقتی ضروریات امنیتی برهه‌های خاص برطرف شد، استمرار فیلترینگ برخی پلتفرم‌ها توجیهی ندارد.»
موافقان و مخالفان شورا
در حال حاضر موضوع فیلترینگ در شورای عالی فضای مجازی بررسی می‌شود. ریاست این شورا بر عهده رئیس‌جمهور است، اما لزوماً دولت دست برتر در آن را ندارد. شورای یک مجموعه فراقوه‌ایست و به غیر از رئیس‌جمهور، رئیس مجلس شورای اسلامی، رئیس قوه قضائیه، رئیس سازمان صدا و سیما، دبیر شورای عالی و رئیس مرکز، وزیر ارتباطات، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزیر علوم، وزیر اطلاعات، رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی، فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، فرمانده نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران دیگر اعضای حقوقی آن هستند.
ترکیب اعضای حقیقی شورا نیز طی ۱۳ سالی که از تشکیل آن به فرمان رهبر معظم انقلاب می‌گذرد، چند بار تغییر کرده است. بخشی از اعضای حقیقی و حقوقی را می‌توان در زمره مخالفان رفع مسدودیت‌ها دانست. از اعضای حقوقی، به طور مشخص مرتضی آقاتهران نماینده شاخص جبهه پایداری در مجلس از حامیان سرسخت صیانت است. رئیس کمیسیون فرهنگی او چندی پیش گفت که روند فعلی فیلترینگ را قبول ندارد، اما فضای مجازی باید قانونمند و ضابطه‌مند باشد – که بحثی بسیار صحیح است –، اما تعریف جریان پایداری از قانون و ضوابط با عموم مردم و دیگر سیاستمداران متفاوت است. رضا تقی‌پور دیگر نماینده مجلس که از او به عنوان طراح طرح موسوم به صیانت نام برده می‌شود نیز عضو حقیقی شورا است که از فیلترینگ دفاع می‌کند.
در میان دولتی‌ها، وزیر اطلاعات در شهریورماه طی حضور در یک برنامه تلویزیونی، با توجه به مسائل امنیتی موافقت خود با فیلترینگ را اعلام کرد. وزارت ارتباطات موضع خود درباره فیلترینگ را مخالفت با این امر اعلام کرده است. از موضع علنی دیگر اعضای دولتی شورای عالی فضای مجازی اطلاعاتی در دسترس نیست.
چند درصد کاربران فیلترشکن استفاده می‌کنند؟
گزارش‌ها حاکی از آن است که بیش از ۸۰ درصد کاربران اینترنت در ایران از ابزار فیلترشکن (با نام رسمی پالایش‌شکن) استفاده می‌کنند. مرکز پژوهش‌های مجلس تعداد کاربران اینترنت ثابت و سیار در اردیبهشت ۱۴۰۲ بنا بر اعلام سازمان تنظیم مقررات، از ۱۱۶ میلیون عبور کرده است؛ بنابراین لازم به توضیح نیست که تقریباً به اندازه جمعیتِ کشور، کاربر ابزار‌های فیلترشکن وجود دارد.
مافیای فروش vpn
ابزار‌های فیلترشکن یا وی‌پی‌ان در دو گروه رایگان و پولی قابل دسترسی هستند. آنچه امروز مورد توجه قرار گرفته، گردش مالی وی‌پی‌ان‌های غیررایگان و از بین رفتن منافع فروشندگان و تامین‌کنندگان آن در صورت رفع فیلترینگ است. گردش مالی غیرشفافی که سیدستار هاشمی وزیر ارتباطات روز ۱۸ مهر در حاشیه جلسه هیئت دولت درباره آن گفت: «هجدهم مهرماه وزیر ارتباطات در حاشیه جلسه هیات دولت بیان کرد: «حدود دو سوم کاربران از فیلترشکن‌ها استفاده می‌کنند. بحث استفاده از فیلترشکن‌ها هزینه مالی و گردش مالی غیر شفافی دارد، بررسی‌ها نشان می‌دهد بخشی از این اقتصاد غیرشفاف از جیب دولت خارج شده است و به جای اینکه برای توسعه زیرساخت استفاده شود وارد بازار غیر شفاف می‌شود.»
هاشمی همچنین درباره فروشندگان فیلترشکن‌ها تاکید کرد: «کار‌های امنیتی و اطلاعاتی در این خصوص انجام شده است، اما به دلایل فنی شاید این بررسی‌ها راهگشا نباشد و در کوتاه مدت نتواند موثر باشد، اگر روی گردش مالی فروش فیلترشکن که در داخل کشور اتفاق می‌افتد تمرکز کنید، این مبالغ به سمت رمزارزی می‌رود و امکان پایش وجود ندارد.» رقم‌های مختلفی درباره گردش مالی سالانه خرید و فروش وی‌پی‌ان از ۵ تا ۶۰ هزار میلیارد تومان گزارش شده است. با توجه به گردش مالی سنگین این تجارت غیررسمی، شنیده می‌شود که مافیای vpn در مسیر رفع فیلترینگ سنگ‌اندازی می‌کنند.
تلاش برای زمین زدن پزشکیان
اختلافات ریشه‌ای در مسیر رفع فیلترینگ وجود دارد. از یک طرف لابی قدرتمندی فعال است که برای حفظ فیلترینگ به دلایل مختلف تلاش می‌کند. از طرف دیگر، جریان قدرتمندی وجود دارد که عزمی جدی برای از ریل خارج کردن دولت پزشکیان از خود نشان داده و تلاش می‌کند جلوی کوچک‌ترین گشایش‌های مورد نظر رئیس‌جمهور را بگیرد. این اراده قدرتمند خود را در عرصه‌های مختلف نشان می‌دهد. رفع فیلترینگ نیز یکی از عرصه‌هاست که از زمان انتخابات تا همین امروز یکی از محور‌های دولت پزشکیان بوده و شکست در آن لطمه جبران‌ناپذیری به او و کابینه‌اش می‌زند. به همین دلیل، فعلاً رفع فیلترینگ مهم‌ترین پروژه جاری پزشکیان است.
رفع فیلتر شد؛ خبری که یک ایران انتظارش را می‌کشد!
