در حالی که دولتی‌ها و مجلسی‌ها همچنان از پیگیری و لزوم رفع فیلترینگ می‌گویند، اما اختلال‌ها، حملات سایبری و محدودیت دسترسی به شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های بین‌المللی نیز به دلیل آلودگی شبکه اینترنت ایران ناشی از استفاده گسترده از فیلترشکن‌ها یا تحریم‌ها و خودتحریمی ادامه دارد.
اختلال گسترده در سه‌شنبه هفته جاری و تحریم ایرانی‌ها توسط گوگل‌کلاد برای دسترسی به یک سایت، نمونه‌ای از مصادیق اخیر سیاست اشتباه فیلترینگ است. در این شرایط مسوولان در بین مردم و فعالان نسبت به رفع فیلترینگ امیدواری ایجاد کرده‌اند، اما هنوز معلوم نیست که با حکمرانی در فضای مجازی یا برنامه‌ریزی و مذاکرات با کشورها، فیلترینگ یوتیوب، تلگرام، گوگل‌پلی، واتس‌اپ، ایکس و اینستاگرام رفع خواهد شد یا خیر. مردم و کارشناسان نیز با توجه به سابقه نامناسب در محدودسازی شبکه اینترنت از این بابت نگرانند که وعده رفع فیلترینگ امید واهی باشد و با محدودیت‌های جدیدی مواجه شوند.
تکرار وعده با وجود اختلال
این روز‌ها که فیلترینگ گسترده در ایران پا به دو سالگی گذاشته و اختلال‌های اینترنت همچنان ادامه دارد؛ پس از اظهارات رئیس‌جمهور و وزیر ارتباطات مبنی بر پیگیری برای رفع فیلترینگ، اختلال گسترده و شدید اینترنت در دو روز قبل رخ داد؛ تا جایی که بسیاری از وب‌سایت‌ها از دسترس خارج شدند. تقریبا دو ساعت بعد در همان روز اختلال عمده در دیتاسنتر‌ها و سرویس‌های مختلف وب رفع شد که بیانیه یک شرکت ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی در این خصوص نشان داد که اختلال ناشی از خطای انسانی پرسنل نگهداری بوده و موجب قطع ۵۵ دقیقه‌ای مرکز داده ایرانیان شده است.
البته این نخستین بار نیست که اینترنت با اختلال مواجه می‌شود؛ بلکه شبکه در فروردین امسال با اختلال‌های مکرری در پیام‌رسان‌های داخلی به دلیل عملکرد ضعیف دیتاسنتر‌ها روبه‌رو شد. در ۲۰ فروردین ماه نیز با اینکه رادار‌های ابرآروان و نت‌بلاکس از بروز اختلال شدید در شبکه اینترنت کشور خبر می‌دادند، شرکت ارتباطات زیرساخت و همراه اول و مبین‌نت این اختلال را تکذیب کردند.
بار دیگر در اواخر اردیبهشت ماه نیز گزارش‌هایی از قطعی اینترنت اپراتور همراه اول و ایرانسل در برخی مناطق تهران منتشر شد و این دو اپراتور هم قطعی را بدون اعلام دلیل آن تایید کردند. با این حال پویا پیرحسینلو، مدیرعامل آروان‌کلاد، دلیل اختلالات شدید و پُر تکرار از ابتدای سال تاکنون را حملات گسترده سایبری بیان کرد.
حالا در وضعیتی که کاربران ایرانی همچنان با فیلترینگ و اختلال‌ها درگیرند و مسوولان شکست این سیاست اشتباه را اعلام می‌کنند، از زمان انتخابات تا آغاز فعالیت دولت چهاردهم، مردم، نهاد‌های دولتی و خصوصی و دولتمردان و مجلسی‌ها یک‌صدا خواستار رفع فیلترینگ هستند.
در همین زمینه میزان امضا‌های آخرین کارزار رفع فیلترینگ تحت عنوان «مطالبه رفع فیلترینگ فوری اینترنت از دولت دکتر پزشکیان» به بیش از ۵۱ هزار نفر رسیده است. از طرف دیگر، مجلسی‌ها همچنان درباره لزوم رفع فیلترینگ و تدوین قوانین برای فضای مجازی می‌گویند.
احمد مرادی، نماینده مردم بندرعباس در جلسه مجلس با حضور رئیس‌جمهور درباره حمایت از کسب‌وکار‌های فضای مجازی با رفع فیلتر و افزایش سرعت اینترنت گفت: «نفوذ امنیتی و اطلاعاتی، ضربه اقتصادی به کسب‌و‌کار مردم و ورود افراد با سن پایین به فضا‌های غیراخلاقی مجازی نتیجه استفاده از فیلترشکن‌هاست. با توجه به ظهور اینترنت ماهواره‌ای و تکنولوژی هوش مصنوعی، اینترنت ایران نیازمند اصلاحات اساسی است.»
علاوه بر این، در راستای تداوم مطالبه‌گری بخش خصوصی برای رفع فیلترینگ، فعالان صنف فاوا در دیدار با وزیر ارتباطات مجددا خواستار پیگیری فوری و جدی این مهم شدند و به گفته برخی از حاضرین در آن جلسه ستار هاشمی به آن‌ها از جدیت خود برای رفع فیلترینگ اطمینان خاطر داده و به نظر می‌رسد که اقدامات جدی را در این حوزه دنبال می‌کند، اما ترجیح می‌دهد تا به نتیجه رسیدن آن پیشگویی نکنند و انتظارات جامعه را بالا نبرند. در شرایطی که به نظر می‌رسد سیاست وزیر برای رفع فیلتر، پیگیری آن در سکوت خبری است، مسعود پزشکیان در نخستین نشست خبری خود اعلام کرد که مساله فیلترینگ در دستور کار است.
او همچنین مطرح کرده که وزیر ارتباطات درحال برنامه‌ریزی برای از بین‌بردن چارچوب‌های فیلترینگ است و پیگیر هستیم در شورای امنیت ملی این مساله را برطرف کنیم. پس از این اظهارات، ستار هاشمی، وزیر ارتباطات، جزئیات بیشتری از برنامه دولت چهاردهم برای رفع فیلترینگ گفت و با اینکه مدت‌ها از رفع فیلترینگ صحبت می‌کرد؛ این‌بار ماموریت فعلی وزارتخانه را ارتقای کیفیت شبکه دانسته است.
او در این رابطه توضیح داده است: «بحث شبکه دو بعد مختلف دارد؛ یک بعد بحث کیفیت شبکه و ارتباطات است که مشخصا در حوزه ماموریت وزارت ارتباطات قرار می‌گیرد و ما حتما به‌جد این موضوع را دنبال می‌کنیم و امیدواریم در آینده نزدیک در بحث ارتقای کیفیت ارتباطات و دسترسی‌ها خبر‌های خوبی را به مردم بدهیم. البته ورای خبر، آن چیزی است که مردم در زندگی‌شان لمس می‌کنند.»
وزیر ارتباطات همچنین از فعالیت تیمی برای آسیب‌شناسی چالش‌های شبکه و کیفیت ارتباطات در وزارت ارتباطات خبر داد و گفت: «همان‌طور که همه می‌دانیم سیاستگذاری در وزارت ارتباطات انجام نمی‌شود، اما ما سازوکار‌هایی را آنجا دیده‌ایم که کنشگری فعال داشته باشیم و در قالب سیاست‌های کلی مدل‌ها و شیوه‌های جدیدی را به لایه سیاستگذاری ارائه دهیم و امیدوارم در این لایه اتفاقات خوبی بیفتد.»
هاشمی در همین راستا پس از نشست خبری رئیس‌جمهور با انتشار پستی در شبکه اجتماعی ایکس از «برنامه‌ریزی برای اصلاح شیوه کنونی مدیریت فضای مجازی» خبر داده بود. پیش از این نیز با سخنان مقام معظم رهبری خطاب به هیات دولت درباره لزوم و ضرورت حکمرانی قانون‌مند در فضای مجازی موجی بین نمایندگان مجلس و مسوولان دولتی شکل گرفت تا هر چه زودتر نسبت به پیاده‌سازی این مهم و تدوین «سند راهبردی جمهوری اسلامی در زمینه فضای مجازی» اقدام شود.
اطلاع‌رسانی به‌جای سکوت
با این حال به اعتقاد کارشناسان تا زمانی که فیلترینگ و تحریم تعاملات بین‌المللی رفع نشود، نمی‌توان انتظار مدیریت آزاد و قانون‌مندی را برای شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی متصور بود. اهمیت روابط بین‌المللی را می‌توان در تصمیم گوگل‌کلاد برای تحریم ایرانی‌ها و قطع دسترسی آن‌ها به سایت آموزشی https: //codeinfarsi.org مشاهده کرد.
ماجرا از این قرار است که انجمن تجارت الکترونیک تهران به تازگی اعلام کرده است که بر اساس بررسی‌های کمیسیون اینترنت و زیرساخت این انجمن، سایت آموزشی codeinfarsi.org برای کاربر‌های ایرانی دیگر در دسترس نیست و در پیروی از سیاست‌های تحریمی گوگل‌کلاد، به صورت پیش‌فرض کاربر‌های ایرانی را تحریم می‌کند.
در این شرایط با اینکه اخبار و اظهارات اخیر درباره رفع فیلترینگ امیدوارکننده است، اما همچنان سرنوشت دسترسی آزاد ایرانی‌ها به شبکه اینترنت اعم از شبکه‌های اجتماعی بین‌المللی مبهم است. این ابهام به این دلیل که طبق گفته دولتی‌ها در حال برنامه‌ریزی هستند، تا حدودی قابل پذیرش است، اما نمی‌توان نگرانی و بی‌اعتمادی مردم نسبت به تصمیمات مسوولان را نادیده گرفت.
یوتیوب، تلگرام، گوگل‌پلی، واتس‌اپ و اینستاگرام فیلتر هستند و نخستین خواسته مردم و کسب‌وکار‌ها رفع فوری آن است. حامد بیدی، کنشگر اینترنت، در این رابطه، گفته بود که نمی‌توان پیش‌بینی کرد که این مذاکرات چه زمانی به نتیجه می‌رسند؛ اما از آنجا که دولت چهاردهم به دنبال دوقطبی شدن و تقابل‌سازی نیست، عجله‌ای هم برای رفع فیلترینگ ندارد و احتمالا به دنبال یک راهکار میانی است.
با این همه انتظار می‌رفت که دولت به جای سکوت، دست‌کم درباره اقداماتی که در جهت رفع محدودیت‌های اینترنتی انجام می‌دهد یا انجام خواهد داد، با مردم صحبت کند.» با این حال تاکنون وزیر ارتباطات هیچ نشست مطبوعاتی برگزار نکرده است و معلوم نیست که رفع فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی ذکر شده در دستور کار است یا خیر.
اگر قرار بر رفع فیلترینگ است، کدام یک از پلتفرم‌های فیلتر شده در اولویت قرار دارند یا باید منتظر تعیین تکلیف مذاکرات ایران با کشور‌های میزبان این پلتفرم‌ها بود. به هر حال زمانی که امید بسیاری به مردم برای رفع فیلترینگ با اظهارات و انتشار اخبار تزریق می‌شود، جامعه انتظار دریافت جزئیات بیشتر و تحقق آن در آینده نزدیک را دارد؛ در غیر این صورت دولتمردان و مسوولان باید تبعات آن را متحمل شوند.
وعده رفع فیلترینگ امید واهی است؟
