تجارت کنکور؛ به‌نام دانشگاه، به کام مدارس / چرا فقط پولدارها شانس رتبه‌های خوب را دارند؟

به گزارش خبر ساز، نتایج کنکور 1403 اعلام شد و بار دیگر فعالان رسانه و حوزه آموزش کشور به یک واقعیت ترسناک و مهیب پی بردند.

بر اساس آمار اعلام شده توسط سازمان سنجش در رابطه با نفرات برتر کنکور 1403، همچنان، بیشتر رتبه برترها از شهرهای بزرگ مانند تهران هستند. همچنین، آمار نشان می دهد که بیشتر رتبه برترهای کنکور 1403 دانش آموزان مدارس استعدادهای درخشان و تیزهوشان (سمپاد) و بعد از آن، مدارس غیرانتفاعی و نمونه دولتی هستند و تنها 7 درصد از رتبه برترها در مدارس دولتی درس خوانده اند.

این نتیجه نشان داد که آموزش و پرورش کشور بیش از پیش از عدالت آموزشی دور می شود. این معضل چنان برجسته و مهم شده که حتی در مصاحبه تلویزیونی نخست رئیس جمهور نیز بازتاب پیدا کرد. مسعود پزشکیان در نخستین مصاحبه تلویزیونی اش از دور شدن بیش از پیش فاصله دانش آموزان مناطق محروم و مناطق شهری مرفه گفت و وعده داد که به زودی این بی عدالتی را رفع خواهد کرد.

فارغ از دغدغه رئیس جمهور و مسئولان، باید در نظر داشت که گلایه دانش آموزان بسیار بیشتر است. دانش آموزان معتقدند دخالت شرط معدل در کنکور به جای بهتر کردن وضع آنها، غربال پذیرش دانشگاه ها را تنگ تر و ناعادلانه تر کرده است. آنها به نوع آزمون ها، طراحی سوالات، سهمیه های مختلف و به خصوص نحوه محاسبه رتبه بر اساس تراز و معدل اعتراض دارند.

تجارتی به نام کنکور

با این حال، به نظر می رسد یک مشکل اصلی وجود دارد که باعث این همه دردسر و مشکل شده است. متاسفانه کنکور تبدیل به نوعی «تجارت» شده و با «سرمایه» گره خورده و از منطق سرمایه نیز پیروی می کند. در حال حاضر، موفقیت در کنکور نه یک اتفاق فردی و آموزشی بلکه یک فرآیند تجاری و اقتصادی و البته گروهی است. در راس این تجارت، موسسه های آموزشی قرار دارند که تلاش می کنند در ازای دریافت پول از والدین، موفقیت نوجوان آنان را در کنکور تضمین کنند.

در سال های گذشته موسسات کمک آموزشی بیشترین سهم را در این پازل تجاری ایفا می کردند اما اکنون، «مدارس» بیشترین سهم را در این بازی ایفا می کنند. مدارس «سمپاد» و نمونه دولتی و غیر انتفاعی به انحاء گوناگون سعی می کنند در تجارت کنکور نقش ایفا کنند. برنامه های پرورشی بسیاری از این مدارس به طور کامل تعطیل شده و برنامه های آموزشی شان هم فقط در چارچوب کنکور قرار گرفته است.

سیاست مدارس مدرن ایران مانند برخی از باشگاه های ورزشی شده است. آنها نوجوانی را تحویل می گیرند و در ازای سه سال تمرین، او را برای موفقیت در کنکور آماده می کنند. موفقیت نوجوان در کنکور به اعتبار مدرسه می افزاید و همین مساله باعث افزایش مشتریان موسسه آموزشی می شود و این دور تا ابد ادامه می یابد و باعث تغذیه موسسه آموزشی می گردد.

سعید نوجوانی است که در یکی از معروفترین دبیرستان های تهران تحصیل می کند. او کلاس یازدهم است و خود را برای کنکور آماده می کند. او در رابطه با برنامه آموزشی مدرسه اش می گوید: «تمام برنامه مدرسه ما تمرکز روی کنکور است. مدرسه از کلاس دهم شروع به آموزش دانش آموز می کند. دانش آموز مجبور است روزانه تست های مختلف کنکور بزند و ده ها کتاب کمک آموزشی بخواند. مدرسه از اواخر مرداد ماه کارش را شروع می کند و در بسیاری از تعطیلات نیز دانش آموزان را به کلاس های درس می کشاند. در روزهای تعطیل دیگر هم تکالیف درسی زیادی بر دوش دانش آموز می افتد که همگی مرتبط به کنکور هستند.»

این وضعیت باعث شده مدرسه بیشتر شبیه یک «زندان» باشد تا کلاس پرورش علم و رفتار نوجوان. روی دیگر این ماجرا این است که دانش آموز برای موفقیت در کنکور و امتحانات نهایی باید از کلاس نهم یا دهم وارد این موسسات شود؛ در غیر این صورت، به موفقیتی دست نمی یابد. همچنین، والدین باید سالانه بین 40 تا 100 میلیون تومان شهریه بپردازند. به جز این، ماهانه باید پول کتاب ها و کلاس های کمک آموزشی نیز به مدرسه داده شود. پر واضح است که تنها خانواده های مرفه قادر به پرداخت چنین مبالغی هستند.

همچنین، مدارس مهم فوق الذکر تنها در شهرهای بزرگ فعال بوده و شعبه ای در شهرهای کوچک تر ندارند و این مساله نیز بر نابودی عدالت آموزشی تاثیر خواهد گذاشت.

دولت؛ در راس بی عدالتی آموزشی

نباید از خاطر برد که در راس برنامه استثماری و غیرعادلانه کنکور نوعی اقتصادی «خصولتی» قرار گرفته که یک شاخه اش به دولت متصل است. در راس موسسات آموزشی کنکور محور مدارس «سمپاد» قرار دارند که بسیاری از آنها دولتی هستند. با این حال، گزینش سخت و آپارتایدی آنها باعث شده فقط افراد مرفه بتوانند واردشان شوند. همچنین، مسئولان بسیاری از این مدارس نقشی برجسته در طراحی سوالات امتحانات نهایی یا حتی کنکور دارند. این مساله باعث می شود آگاهی از نحوه سوالات کنکور و امتحانات نهایی انحصاری شود و فقط دانش آموزان برخی مدارس از آن آگاه باشند و سایر دانش آموزان مدارس دولتیِ معمولی نتوانند با آنها رقابت کنند.