گروه محیط زیست خبر ساز: موضوع مشارکت مردمی در انجام فعالیت‌ها و امور روزمره جوامع به قدمت تاریخ بشریت است. امروزه به دلیل گستردگی چالش‌ها و معضلات زیست‌محیطی که جامعه ما با آن درگیر است، فعالیت دولت‌ها بدون استفاده از ظرفیت مردم و سازمانهای مردم‌نهاد چاره‌ساز نخواهد بود و اگر از ظرفیت مردمی در پیشبرد اهداف زیست‌محیطی جامعه استفاده نشود نه‌تنها بحران‌های این حوزه کاهش پیدا نمی‌کند؛ بلکه به دلیل عدم همراهی مردم روزبه‌روز گسترده‌تر و فراگیرتر می‌شود.
از همین رو مصاحبه‌ای را با سید ابوالقاسم موسوی مدیرکل دفتر مشارکت‌های مردمی و مسئولیت اجتماعی سازمان محیط‌زیست ترتیب دادیم تا با مهمترین چالش‌های به‌کارگیری و استفاده از ظرفیت تشکل‌های مردم‌نهاد در این حوزه آگاهی پیدا کنیم.
باتوجه‌به ظرفیت تشکل‌های مردم‌نهاد به‌ویژه در حوزه منابع طبیعی و محیط‌زیست تاکنون چقدر دولت‌های مستقر در ایران موفق شده‌اند از این ظرفیت‌ها در راستای اهداف کلان زیست‌محیطی استفاده کنند؟
تجربه شخصی بنده در حوزه همکاری با سازمانهای مردم‌نهاد نشان داده اگر بتوانیم ظرفیت سمن‌ها را به‌خوبی فعال کنیم و دولت نیز بتواند نقش تسهیلگری خود را به‌خوبی ایفا کند بسیاری از چالش‌های این حوزه با حضور و مشارکت مردم برطرف می‌شود.
دولت تشکل‌های مردم‌نهاد حمایت کند
تسهیلگری در حوزه تشکل‌های مردم‌نهاد نیازی به تمهیدات ویژه و خاصی ندارد همین که دولت بتواند نقش حمایتگر داشته باشد یا به‌عنوان مثال فضایی را مهیا کند که سازمانهای مردم‌نهاد بتوانند در چهارچوب آن فعالیت خود را ادامه دهند، کفایت می‌کند و از سوی مردم مورد استقبال قرار می‌گیرد.
در حال حاضر بسیاری از فعالیت‌های سازمانهای دولتی به‌صورت برون‌سپاری به برخی شرکت‌ها واگذار می‌شود درحالی‌که اگر همین طرح‌ها در قالب حمایت و توانمندسازی تشکل‌های به آنها واگذار شود هم زمینه استقلال مالی آنها را فراهم می‌کند و هم این تشکل‌ها ده‌ها برابر بیشتر از سایر شرکت‌ها آورده فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی خواهند داشت چرا که تجربه نشان داده بسیار دلسوزانه‌تر عمل می‌کنند.
روند دریافت مجوز سازمانهای مردم‌نهاد تسهیل شود
بنابراین، قوانین موجود برای تشکل‌ها نیاز به بازنگری اساسی دارد، قانون باید در جهت تسهیل استفاده از ظرفیت تشکل‌ها تغییر کند و نه اینکه با سنگ‌اندازی بیشتر مانع از همان فعالیت حداقلی آنها شود، گلایه بسیاری از سازمانهای مردم‌نهاد از همان بدو تأسیس و دریافت مجوز شروع می‌شود چرا که روند دریافت مجوز توسط سازمانهای مردم‌نهاد گاهی تا یک سال و بیشتر نیز طول می‌کشد.
در خصوص تشکل‌های مردم‌نهاد دولت و مجلس یک‌بار برای همیشه باید نسبت به مباحث آن تصمیم‌گیری کنند چرا که قوانین موجود در این زمینه در حال حاضر هیچ کمکی به تشکل‌ها نمی‌کند، اخیراً پیش‌نویس بازنگری قوانین سمن‌ها توسط مرکز پژوهش‌های مجلس در حال تدوین است که امیدواریم به نتیجه مطلوب برسد.
سازمانهای مردم‌نهاد باید بتوانند کسب درآمد کنند
در تعریف سازمانهای مردم‌نهاد آمده است که باید غیردولتی، غیرانتفاعی، غیرسیاسی و مستقل باشند تا بتوانند مطالبه‌گری داشته باشند، این در حالی است که باید فعالیت‌هایی اجتماعی یا فرهنگی برای آنها برنامه‌ریزی شود تا علاوه بر استقلال در این شرایط اقتصادی و اجتماعی بتوانند کسب درآمد نیز داشته باشند و به‌صورت خودگردان مدیریت شوند در غیر این صورت فعالیت مطلوبی نخواهند داشت. البته بند ب ماده 29 احکام توسعه همچنین اختیاراتی را برای تشکل‌های مردم‌نهاد قائل شده؛ ولی به دلیل محدودیت‌های ویژه‌ای که دارد عمدة تشکل‌ها نمی‌توانند با استناد با آن فعالیت کنند.
به طور مشخص سازمان محیط‌زیست به‌منظور فعال‌سازی و به‌کارگیری تشکل‌های مردم‌نهاد چه تسهیلگری انجام داده است؟
به گفته دستیار ویژه رئیس‌جمهوری، سازمان محیط‌زیست جز دستگاه‌هایی است که اقدامات موفقی در خصوص به‌کارگیری و جذب تشکل‌های مردم‌نهاد انجام داده که از جمله آنها می‌توان با تشکیل ۱۴۰۱ "خانه محیط‌زیست" در سراسر کشور اشاره کرد، به همین منظور در یک سال گذشته شیوه‌نامه و دستورالعمل خانه‌های محیط‌زیست به همه استان‌ها ابلاغ شده است.
در اساسنامه "خانه محیط‌زیست" به نحوه اجرای فعالیت‌های آن در حوزه آموزش و ترویج موضوعات محیط‌زیست اشاره شده؛ ولی اینکه چه برنامه‌ای توسط کدام استان اجرا شود به چالش‌ها و موضوعات زیست‌محیطی همان مناطق و اولویت‌های محلی آن بستگی دارد.
استان‌های البرز، اصفهان، فارس و لرستان استان‌های موفقی هستند که برنامه‌های متناسب باتوجه‌به چالش‌های بومی و محلی خود تدوین اجرایی کردند، سازمان محیط‌زیست نیز به‌منظور تقویت و ارتقای تشکل‌های فعال در خانه‌های محیط‌زیست در نظر دارد در سال آینده یک جشنواره ملی و دو جشنواره استانی را در اجرا کند.
باتوجه‌به چالش‌های موجود در حوزه محیط‌زیست و منابع طبیعی چه اولویت‌هایی برای ورود سازمانهای مردم‌نهاد به این حوزه‌ها وجود دارد؟
تشکل‌های مردم‌نهاد در حوزه محیط‌زیست و منابع طبیعی با سه هدف اصلی ارتقای سطح آگاهی جامعه، ارتقای سواد محیط‌زیستی و ارتقای فرهنگ در خصوص نحوه برخورد با موضوعات زیست محیطی شکل می‌گیرند، فعالیت در هرکدام از این زمینه‌ها می‌تواند به بهبود وضعیت زیست محیطی کشور کمک کند؛ اما توانمندسازی تشکلات در زمینه‌های تخصصی به‌ویژه جوامع بومی و محلی از اهداف ویژه و کلان سازمان محیط‌زیست به شمار می‌روند.
در سال گذشته سازمانهای مردم‌نهاد در حوزه‌های تخصصی همچون مدیریت منابع آب، تالاب‌ها و پسماند پروژه‌های بسیار خوبی در سراسر کشور اجرا کردند که از جمله آنها می‌توان به طرح‌های ایجاد مشاغل پایدار در حاشیه دریاچه ارومیه، احیای تالاب گیسو، مدیریت و بازیافت پسماند در مازندران اشاره کرد.
طرح کاشت یک میلیارد درخت به‌عنوان طرحی که قرار است با مشارکت مردم و سمن‌ها اجرایی شود با چه چالش‌هایی روبه‌رو است و سازمان محیط‌زیست در اجرای این طرح چه نقشی ایفا می‌کند؟
در طرح کاشت یک میلیارد درخت سازمان محیط‌زیست به‌عنوان یک عضو حقوقی حضور دارد، اما واقعیت این است که اگر در اجرای این طرح چالش‌های آن دیده نشود تنها به‌عنوان یک شعار باقی خواهد ماند و قابلیت اجرایی نخواهد داشت. موضوع درخت‌کاری یک موضوع چندوجهی است که باید تمام ابعاد مختلف آن موردتوجه قرار گیرد، یکی از مهمترین موضوعات این طرح تأمین آب موردنیاز برای پرورش نهال، کشت و نگهداری درختان کاشته شده است آن هم در شرایطی که تمام کارشناسان به بحران کم‌آبی در کشور اذعان دارند.
با تأمین منابع آبی مردم پیشگام کاشت درخت
اگر منابع آبی در حوزه کشاورزی و درخت‌کاری توسط دولت تأمین شود کشاورزان و مردم خودشان به کاشت نهال توجه نشان می‌دهند و حتی نیازی به تولید بذر و نهال توسط دولت هم نیست، منابع آبی در کشور تا حدی محدود است که هم اکنون در استان البرز به دلیل کمبود منابع آبی بسیاری از باغ‌ها میوه خشک می‌شوند و بنابراین نمی‌توان در این شرایط شعار کاشت درخت را داد.
به‌عنوان فردی که در حوزه محیط‌زیست فعالیت می‌کند دو نکته باید در این طرح دیده شود تا به اجرا نزدیک شود نخست اینکه از درختان غیر مثمر استفاده شود و نکته دوم از گونه‌های متناسب با اقلیم و کم آب استفاده شود و مهمترین نکته اگر در این طرح بجای استفاده از ظرفیت مردم و تشکل‌های مردم‌نهاد از شرکت‌ها استفاده شده و به آنها واگذار شود این طرح موفق نخواهد بود.
یکی از اهداف طرح کاشت یک میلیارد درخت مقابله با گسترش ریزگردها و تثبیت خاک عنوان شده است، این طرح در انجام مأموریت خود چقدر می‌تواند موفق باشد؟
در حالی یکی از اهداف این طرح تثبیت خاک، مقابله با گسترش بیابان‌ها و ریزگردها عنوان می‌شود که اصلاً در حوزه مهار ریزگردها کاشت درخت اولویت نخست ما نمی‌تواند باشد؛ چراکه در بسیاری از موارد بیابان‌های ایران که کانون ریزگردها هستند اصلاً امکان کاشت نهال و درخت وجود ندارد و اگر هم کشت شود نگهداری از آنها به منابع آبی بسیاری نیاز دارد و کار دشواری است؛ اما این طرح در برخی موارد نیز می‌تواند موفق باشد به‌عنوان‌مثال اگر اطراف تالاب صالحیه که امروز در حال تبدیل به کانون ریزگردها در استان تهران و البرز است، درخت‌کاری صورت گیرد، می‌تواند به تثبیت خاک منطقه کمک کند.
نحوه نگهداری، مهمترین چالش کاشت درخت است
یکی از مهمترین نکات در این طرح بحث نگهداری از درختان کشت شده است، درگذشته طرح‌های بسیاری در حوزه توسعه جنگل‌ها و درخت‌کاری صورت‌گرفته ولی امروز باید دید که چه میزان از درخت‌ها کاشته شده پایدار هستند و شرایط مطلوبی دارند، واقعیت این است که طرح‌های درخت‌کاری دولت‌ها به دلیل غیرعلمی بودن تاکنون موفقیت چندانی نداشته‌اند.
سازمان منابع طبیعی قبل از اینکه به‌منظور اجرای این طرح بخواهد اقدامی صورت بدهد باید اول آن را در بین تشکل‌های مردم‌نهاد فعال در حوزه منابع طبیعی و محیط‌زیست و جامعه نخبگان کشور مطرح می‌کرد و نظرات نخبگان این حوزه را جویا می‌شد، اما این کار را صورت نداد و اکنون اعلام می‌کند که اسناد و مطالعات جامعی صورت‌گرفته است، ما از سوی سازمان محیط‌زیست مکتوب اعلام کردیم که اگر منابع آبی در این طرح دیده نشود و از درختان مثمر استفاده شود، توجیه اجرایی ندارد.
در بین صحبت‌هایتان به تالاب صالحیه و بحران که ممکن است برای تهران و کرج به وجود آید اشاره کردید، این چالش چقدر جدی است؟
در استان البرز تالابی وجود دارد که به‌عنوان تالاب صالحیه شناخته می‌شود، این تالاب امروز به دلیل زهکشی‌های نامناسب در حال خشک‌شدن است، درحالی‌که پیش‌ازاین به‌عنوان یک تالاب دائمی مطرح بود که زیستگاه ۱۲۰ گونه پرنده آبزی، خشکی و مهاجر بود.
این تالاب در حال حاضر به‌صورت فصلی درآمده و در صورت خشک‌شدن به یکی از کانون‌های ایجاد ریزگرد برای تهران و البرز تبدیل خواهد شد که اگر امروز چاره‌ای برای آن اندیشیده نشود زنگ خطر آن به صدا درآمده است.
انتهای پیام/
